Η Ελλάδα μετά το φολκλόρ

ΤΗΣ ΠΑΡΗΣ ΣΠΙΝΟΥ (spinou@enet.gr)
Τον 19ο αιώνα οι ευρωπαίοι περιηγητές ανακάλυψαν την Ελλάδα και με ρομαντική ματιά αποτύπωσαν τα αρχαία ερείπια και στιγμές καθημερινού φολκλόρ.
Μάρτιν Κιπενμπέργκερ «Χωρίς τίτλο» Στα μέσα του 20ού, αρκετοί ξένοι καλλιτέχνες εγκαταστάθηκαν στον τόπο μας αναζητώντας τη δική τους Ιθάκη. Και οι σύγxρονοι; Πώς είναι να ζουν και να δημιουργούν σε μια χώρα σε κατάσταση βαθιάς οικονομικής ύφεσης;
Μια έκθεση με τίτλο «The Last Grand tour/ Σύγχρονοι περιηγητές στην Ελλάδα» που εγκαινιάζεται στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης στις 14 Απριλίου παρουσιάζει τη χώρα μας, τον πολιτισμό, την ιστορία, τη γεωγραφία της ως τόπο έμπνευσης, κατά τα τελευταία εβδομήντα χρόνια, μέσα από τα έργα 17 σημαντικών καλλιτεχνών.
Για μερικούς πρωτοποριακούς εικαστικούς η Ελλάδα έγινε το δεύτερο σπίτι τους ή ιδανικός προορισμός διακοπών: τις δεκαετίες του 1940 και του 1950 οι από την Αγγλία ορμώμενοι Τζον Κράξτον και Μπεν Νίκολσον έκαναν εικόνα τους ελεγειακούς στοχασμούς τους, αποτυπώνοντας στους πίνακες και τα σχέδιά τους τη μυθολογία και το νησιώτικο τοπίο. Αργότερα, το 1970 ο Αμερικανός Μπράις Μάρντεν μετασχημάτισε σε αφηρημένη ζωγραφική τα αρχαία θραύσματα.
Από το πάνελ δεν θα λείπουν και Ελληνες καλλιτέχνες με διεθνή φήμη, ο Λουκάς Σαμαράς και ο Γιάννης Κουνέλλης, τα έργα των οποίων συχνά αποκαλύπτουν τη σύνθετη σχέση τους με το παρελθόν. Οπως και η Λίντα Μπένγκλις, με ρίζες από το ακριτικό Καστελόριζο, η οποία τη δεκαετία του 1970 έγινε φεμινιστικό σύμβολο στην Αμερική, με προκλητικά έργα και γυμνές φωτογραφήσεις με δονητές στα μεγαλύτερα περιοδικά τέχνης. Τώρα πλέον δημιουργεί επιχρυσωμένα γλυπτά με πτυχώσεις που φέρνουν στο νου την υφή των Καρυατίδων.
Αξιοπρόσεκτο είναι ότι την έκθεση επιμελείται μια Βρετανίδα, η Τζέσικα Μόργκαν, επιμελήτρια της Τέιτ, η οποία φέτος έχει αναλάβει την αναδρομική του Γκαμπριέλ Ορόσκο και στο παρελθόν των Τζον Μπαλντεσάρι, Μάρτιν Κιπενμπέργκερ κ.ά.
«Με ενδιέφερε να σκεφτώ πάνω στις ιδέες που πλαισιώνουν την Ελλάδα και αρχικά τράβηξαν την προσοχή μου οι απρόσμενα μοντέρνες φόρμες των κυκλαδικών ειδωλίων. Ετσι οδηγήθηκα να ερευνήσω τη μοντέρνα, σε αντίθεση με την αρχαία, σημασία του ελληνικού πολιτισμού», μας λέει η ίδια.
«Για τους καλλιτέχνες του 20ού αιώνα φαίνεται ότι η Ελλάδα ήταν σημαντική για τις αρχαιότητές της αλλά και για το τοπίο, τις τοπικές κουλτούρες, την κουζίνα, τη φιλοσοφική παράδοση. Τον Κράξτον, για παράδειγμα, είχε προσελκύσει το τοπίο και οι απλές τοπικές παραδόσεις -ίσως ήταν μια απόδραση από το αστικό Λονδίνο. Ο Νίκολσον και η συντροφός του Μπάρμπαρα Χέπγουορθ γοητεύτηκαν από την αρχιτεκτονική και τη γλυπτική της αρχαιότητας. Ο Σαμαράς, ο Κουνέλλης, ο Ξενάκις έφυγαν από την Ελλάδα αλλά διατήρησαν επαφή με τον πολιτισμό της και αυτό είναι εμφανές στη δουλειά τους».
Το βλέμμα της στρέφεται στα έργα του Μάρκους Λίπερτς που έχουν αναφορές στους εκστατικούς ύμνους και τις τελετουργίες προς τιμήν του Διονύσου. Πρώτη φορά θα παρουσιαστεί το θρυλικό «MoMAS (The Museum of Modern Art Syros» του Μάρτιν Κιπενμπέργκερ: αρχιτεκτονικά μοντέλα, σχέδια και εφήμερα συνθέτουν με χιούμορ και ειρωνεία ένα ευφάνταστο μουσείο μοντέρνας τέχνης επανδρωμένο με φίλους και γνωστούς του καλλιτέχνη, ο οποίος είχε στο μυαλό του τα πολυάριθμα ημιτελή κτίρια στην Ελλάδα.
Ομως και η ζωγραφική του Γερμανού Χέλμουτ Μίντεντορφ, ο οποίος εδώ και χρόνια έχει εγκατασταθεί στη χώρα μας, αντικατοπτρίζει την μπετονένια αρχιτεκτονική της Αθήνας.
Η έκθεση διερευνά την αλλαγή του ρόλου του αρχαίου πολιτισμού στη σύγχρονη τέχνη από τη στιγμή που οι καλλιτέχνες σταμάτησαν να ταξιδεύουν στην Ελλάδα για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Ο περίφημος «Μεγάλος περίπατος», τόσο στενά συνδεδεμένος με τον Μπάιρον και τους ρομαντικούς, έχει δώσει τη θέση του σε μια παγκοσμιοποιημένη εποχή όπου οι αποστάσεις έχουν εκμηδενιστεί. Αλλωστε, άλλα μέρη πιο «εξωτικά», όπως η Ινδία, η Κίνα, η Νότια Αμερική, τους προσελκύουν.
«Αντιλαμβάνομαι ένα τέλος για τους σύγχρονους καλλιτέχνες σε όλα αυτά που σήμαινε η Ελλάδα», παρατηρεί η επιμελήτρια. «Με την ανάπτυξη ενός παγκοσμιοποιημένου κόσμου και πολιτισμού και με το τέλος της κλασικής παιδείας στη Δύση μειώνεται και το ενδιαφέρον των νεότερων γενιών. Με ενδιαφέρει να δω τι σημαίνει αυτό για τις μελλοντικές γενιές των καλλιτεχνών που δεν θα έχουν πια αυτή την παράδοση και τι θα την αντικαταστήσει».
ΠΗΓΗ:Enet.gr