Η «αναπάντεχη επίσκεψη» της όμορφης Αθηνάς

Πρωτότυπο και αντίγραφο από το Αρέτσο, στο Κυκλαδικής Τέχνης
Της Γιωτας Συκκα
ΕΚΘΕΣΗ. Τι κάνουν στην περίοδο κρίσης τα μουσεία; Βρίσκουν ιδέες για να φέρνουν συνεχώς το κοινό κοντά τους. «Γρήγορα αντανακλαστικά» όπως έλεγε χθες ο Νίκος Σταμπολίδης, ψυχή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, που είχε την ιδέα της «αναπάντεχης επίσκεψης».
Την Αθηνά από το Αρέτσο, ένα χάλκινο γλυπτό του 3ου αι. π.Χ. και το αντίγραφό του, όπως το είχαν αποκαταστήσει στα τέλη του 18ου αιώνα.
Μια μεγάλη ιστορία που άρχισε το 1541 στην πόλη του Αρέτσο, 80 χλμ. νότια της Φλωρεντίας, όταν εργάτες, σκάβοντας ένα πηγάδι κοντά στην εκκλησία του Σαν Λορέντσο, εντόπισαν τα κομμάτια ενός χάλκινου αγάλματος της θεάς Αθηνάς. Ενα χρόνο αργότερα, το γλυπτό ύψους 1,50 μ., που το αγόρασε ο δούκας Κόζιμο Α΄ των Μεδίκων, διακοσμούσε το 10 τ.μ. γραφείο του στη Φλωρεντία στο Παλάτσο Βέκιο.
Οταν το 1676 μεταφέρθηκε στην Πινακοθήκη των Ουφίτσι φαίνεται πως δέχτηκε διάφορες επεμβάσεις. Οπως αποκαλύπτουν τα ευρετήρια των αρχών του 18ου αιώνα, οι «φροντίδες» ήταν περισσότερες απ’ όσες έπρεπε. Οπως το γύψινο χέρι (λυγισμένο κρατούσε δόρυ) που τοποθετήθηκε στη δεξιά άδεια πλευρά. Το 1785 ο γλύπτης Φραντσέσκο Καραντόρι έφτιαξε ένα χάλκινο. Αυτή τη φορά ήταν σε προτεταμένη στάση, δεν κρατούσε δόρυ.
Διακόσια χρόνια έμεινε έτσι η Αθηνά, ώσπου το 2000 η Εφορεία Αρχαιοτήτων της Τοσκάνης ανέλαβε να τη συντηρήσει. Ο σκόρος «έτρωγε» τα ξύλινα σωθικά της (το στήριγμα στο οποίο είχαν καρφωθεί τα επιμέρους τμήματα του αγάλματος), έπρεπε να θεραπευθεί. Οι επιστήμονες φρόντισαν πριν την αποσυναρμολογήσουν, να χυτεύσουν ένα ακριβές χάλκινο αντίγραφο προκειμένου να διατηρήσουν την τρισδιάσταση εικόνα του γλυπτού σε περίπτωση που η μορφή του αλλοιωνόταν.
Οκτώ χρόνια μετά, η Αθηνά από το Αρέτσο έγινε κούκλα. Με χειρουργική λεπτομέρεια, λέιζερ και καθαρισμούς απομακρύνθηκαν το μαύρο στρώμα τενορίτη που κάλυπτε ώμους και στήθος, ο στόκος, τα καρφιά, οι σιδερένιοι σύνδεσμοι, τα στρώματα από τα βερνίκια. Χάρη στην προσοχή των συντηρητών και τη μελέτη εντοπίστηκαν νέα στοιχεία επαφής των επιμέρους τμημάτων και συναρμολογήθηκε όπως ήταν αρχικά.
Το αποτέλεσμα; Θα το θαυμάσετε στην αίθουσα του Μεγάρου Σταθάτου. Ομορφη, με χάρη και φινέτσα, στέκεται ήρεμη σ’ ένα χαμηλό βάθρο, με την πράσινη επιφάνεια του χαλκού να λαμποκοπά.
Σε μικρή απόσταση, στέκει σφιγμένη η μορφή όπως ήταν χρόνια στη Φλωρεντία. Το αντίγραφό της με όλες τις λεπτομέρειες των παλιών συντηρητέων.
Αλλαξε ακόμη και κλίση. Βρήκε την αρχική. Το κενό στην πίσω όψη συμπληρώθηκε με αδρανή υλικά, ενώ για τις πτυχώσεις του ιματίου και του πέπλου της επιστρατεύτηκαν μοδίστρες, μοντέλα εκτός από τους επιστήμονες.
Τα χείλη είναι πιο κόκκινα, η ρυτίδα κάτω από τα μάτια σαν αληθινή, οι λεπτομέρειες στα μαλλιά.
Αυτή η Αθηνά δεν είναι ρωμαϊκό αντίγραφο του 1ου αι. μ.Χ. όπως πίστευαν παλαιότερα, αλλά πρωτότυπο έργο που χυτεύθηκε σε κάποιο ελληνικό εργαστήριο στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Οπως τα έργα της εποχής των γιων του Πραξιτέλη. Ακτινοβολεί.
Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ