Μύρισε ο Βόσπορος Κυκλάδες

Αντίγραφο προϊστορικού πλοίου που κατασκευάστηκε από το Ερευνητικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Άγκυρας.

Μια Πόλη ηλιόλουστη, γεμάτη Αμερικανούς και Γιαπωνέζους τουρίστες βρήκαμε την περασμένη Κυριακή. Και τους ντόπιους να πανηγυρίζουν με ταμπούρλα τη νίκη της Φενερμπαχτσέ στο πρωτάθλημα.
Η γιορτή που μας ταξίδεψε εκεί αφορούσε την ακαδημαϊκή και οικονομική ελίτ της Κωνσταντινούπολης, για την οποία στρώνονται κόκκινα χαλιά ακόμη και για μια υπαίθρια τελετή εγκαινίων, όπως αυτή που έγινε για την ελληνοτουρκική αρχαιολογική έκθεση «Κυκλάδες-Δυτική Μικρά Ασία» στο Μουσείο Σακίπ Σαμπαντζί, στον Βόσπορο.
Η παραλιακή λεωφόρος, από τον Γαλατά μέχρι την είσοδο του μουσείου, στην περιοχή Εμιργκάν με τα πλούσια εξοχικά (σε μια βίλα του 19ου αιώνα στεγάζεται το μουσείο), ήταν στολισμένη με τα μπάνερ της έκθεσης. Ένα λευκό κυκλαδικό ειδώλιο πρόβαλε κατά μήκος του δρόμου και πλάι ο τίτλος της έκθεσης «Across» (Απέναντι). Είμαστε λοιπόν «οι απέναντι, οι γείτονες της διπλανής πόρτας», που έχουν κοινές πολιτιστικές ρίζες, τις οποίες οι Τούρκοι επιθυμούν να προβάλουν στο πολυπολιτισμικό κοινό μιας πόλης 17 εκατομμυρίων και χιλιάδων επισκεπτών.

Για πρώτη φορά
«Είναι η πρώτη επίσημη συνδιοργάνωση ενός τουρκικού και ενός ελληνικού μουσείου», τόνισε η πρόεδρος του μουσείου, Γκιουλέρ Σαμπαντζί. Και η Σάντρα Μαρινοπούλου, πρόεδρος του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, ανέφερε πως «μέσα από τέσσερις εκατοντάδες αντικείμενα της 3ης χιλιετίας π.Χ. προβάλλει ο πολιτισμός των ανθρώπων που κατοικούσαν στις Κυκλάδες και σύχναζαν στις ακτές της Μικράς Ασίας πριν από 5.000 χρόνια».
Σημασία έχει «η προσέγγιση των δύο πλευρών, όχι μόνο σε οικονομικό-εμπορικό επίπεδο, αλλά και σε πολιτιστικό» επισήμανε ο Τούρκος υπουργός Πολιτισμού Ερτογρούλ Γκιουνέι εγκαινιάζοντας με τον Παύλο Γερουλάνο την έκθεση. Ο Έλληνας ομόλογός του θυμήθηκε την προ 10ετίας συνάντηση Τζεμ-Παπανδρέου εκτιμώντας πως η τωρινή πρωτοβουλία των δύο (ιδιωτικών) μουσείων είναι το αποτέλεσμα εκείνης της πολιτικής. Σ’ αυτό το κλίμα δεν είχε κανείς τη διάθεση να θυμίσει στους γείτονες τις καθημερινές παραβιάσεις του ελληνικού εναέριου χώρου στο Αιγαίο.
Οι διευθυντές των δύο μουσείων, που σήκωσαν το βάρος της προετοιμασίας της έκθεσης, η Ναζάν Ολτσέρ και ο Νίκος Σταμπολίδης, ανέλαβαν την ξενάγηση των επισήμων. Έλληνες και Τούρκοι διανοούμενοι και αρχαιολόγοι διαπίστωσαν την επιστημονική ακρίβεια με την οποία χειρίστηκαν το θέμα. Οι Τούρκοι επέλεξαν να δείξουν εκθέματα από ανασκαφές τους κι εμείς από τα νησιά των Κυκλάδων.
Την έναρξη κάνουν τουρκικά ευρήματα, θραύσματα λίθινων αγγείων και εργαλείων από διάφορες μικρασιατικές θέσεις. Στους τοίχους ζωγραφικές απεικονίσεις δείχνουν την καθημερινότητα των ανθρώπων της 3ης χιλιετίας. Με ποιον τρόπο έφτιαχναν τα εργαλεία τους, πώς έλιωναν τα μέταλλα και κατασκεύαζαν κεραμικά αγγεία. Στη συνέχεια ψαράδες και αχθοφόροι φορτώνουν ένα πλοίο. Η ζωγραφιά του πλοίου να πλέει στο Αιγαίο προβαλλόταν τη βραδιά των εγκαινίων στους εξωτερικούς τοίχους του μουσείου.
Ραχοκοκαλιά της έκθεσης είναι η ενότητα με τα ειδώλια και η παράλληλη παράθεσή τους. Σε απέναντι βιτρίνες βλέπεις πώς εξελίσσονται από τη μια τα κυκλαδικά ειδώλια, πώς αποκτούν χαρακτηριστικά (άντρας-γυναίκα, έγκυος ή ηλικιωμένη με ρυτίδες) και ιδιότητες (μουσικοί, χορευτές, συμποσιαστές) και πώς παραμένουν ως το τέλος άμορφα (βιολόσχημα ή πτυόσχημα) τα «απέναντι».
«Έχουμε δύο διαφορετικές κουλτούρες» μας λέει η υπεύθυνη της προϊστορικής συλλογής του Εθνικού Αρχαιολογικού Μουσείου, Ελένη Παπάζογλου, που συνόδευσε τα εκθέματα από το ΕΑΜ. Τα παράλια της Μ. Ασίας επικοινωνούν και με άλλους προηγμένους πολιτισμούς της Μέσης Ανατολής, όπως με τη Μεσοποταμία. Στο Χαζανογλάν βρέθηκε ένα μοναδικό ειδώλιο της Εποχής του Χαλκού από ήλεκτρο και χρυσό, που απεικονίζει έναν αξιωματούχο με χρυσές ταινίες στο στήθος.
Η πεμπτουσία όμως της έκθεσης βρίσκεται αλλού. Σε ένα τηγανόσχημο αγγείο (2700-2300 π.Χ.) από τη Χαλανδριανή της Σύρου, σύμφωνα με τον κ. Σταμπολίδη. Απεικονίζεται ένα πλοίο με τα αφρίζοντα κύματα του Αιγαίου, τους κωπηλάτες και, αντί σημαίας, ένα ψάρι. Το ακριβές αντίγραφο του πλοίου αποτελεί τη μεγάλη έκπληξη της έκθεσης που έστησε ο πολυβραβευμένος Τσέχος αρχιτέκτονας Μπόρις Μίκα.
Το ξύλινο προϊστορικό σκαρί, αν και ακίνητο, με τα κατάλληλα φωτιστικά εφέ μοιάζει να πλέει στο Αιγαίο. Έχει μήκος 14 μέτρων, κατασκευάστηκε από το Ερευνητικό Κέντρο Ενάλιας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου της Άγκυρας και αποτελεί μέρος του «Προγράμματος επανεκκίνησης των Κυκλαδικών Πλοίων». Το «χτίσιμό» του, που προβάλλεται σε ειδικό βίντεο, δείχνει ότι τα κυκλαδικά πλοία κατασκευάζονταν όπως και τα ιστιοπλοϊκά σήμερα, χωρίς συνδετικά υλικά και καρφιά. Εκμεταλλεύονταν την ιδιότητα του ξύλου να φουσκώνει όταν έρχεται σε επαφή με το νερό.

Με Χανιώτισσα γιαγιά
Το άλλο πρόσωπο της έκθεσης είναι η διευθύντρια του Μουσείου Σαμπαντζί, η Ναζάν Ολτσέρ. Μια γυναίκα που δεν φοβάται να αναμετρηθεί με το καινούργιο, ζεστή και φιλόξενη σαν τις παλιές αρχόντισσες της Πόλης, με καταγωγή μακρινή από τα Χανιά της Κρήτης (η γιαγιά της). Τη ρωτήσαμε τι φιλοδοξεί να μείνει από την έκθεση, κυρίως στα παιδιά (είναι έτοιμα τα εκπαιδευτικά προγράμματα). «Τα κοινά χαρακτηριστικά των δύο πλευρών του Αιγαίου. Ο χρόνος που μας χωρίζει από την 3η χιλιετία είναι κάτι σχετικό. Οι ψαράδες σήμερα, όπως και τότε, έπαιρναν το βαρκάκι τους για να ψαρέψουν ή για να περάσουν απέναντι. Θέλουμε να δείξουμε ότι εμείς είμαστε οι άλλοι και οι άλλοι εμείς. Η προσπάθεια της έκθεσης είναι να ανακαλύψουμε τους απέναντι».
Οι Τούρκοι μάς εντυπωσίασαν με την οργάνωσή τους. Από την επομένη των εγκαινίων υπήρχε ειδικό πλοιάριο για όσους θα επιθυμούσαν να πάνε από τον Γαλατά, διά θαλάσσης. Επίσης ήταν διαθέσιμα αντίγραφα ειδωλίων στο πωλητήριο και τυπωμένος δίγλωσσος κατάλογος. Κάποιοι από εμάς ντράπηκαν όταν άκουσαν μια νεαρή Τουρκάλα να παραπονιέται στον Παύλο Γερουλάνο ότι πήγε στη Θάσο και βρήκε τον αρχαιολογικό χώρο κλειστό.

* Διάρκεια έκθεσης ως 28 Αυγούστου


Πηγή: αρχαιολογία on line