Το Βυζάντιο διδάσκει οικονοµία
Του Σάκη Μαλαβάκη
Από τον 4ο αιώνα µ.Χ. έως την Αλωση της Κωνσταντινούπολης, το οικονοµικό σύστηµα των Βυζαντινών υπήρξε πιθανότατα το πιο επιτυχηµένο στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα
Συνυφασµένο σχεδόν αυτόµατα µε τον σκοταδισµό, εχθρός, ίσως περισσότερο φανταστικός παρά πραγµατικός, του αρχαίου ελληνικού πνεύµατος, παραµεληµένο τόσο από τους Δυτικούς όσο και από εµάς τους ίδιους, ακούσιους ή εκουσίους κληρονόµους του, το Βυζάντιο, σύµφωνα µε την Αγγελική Λαΐου, «είναι κάτι το ξεχωριστό, αλλά δεν είναι κάτι το εξωτικό», και ευκαιρία να διαπιστώσουµε του λόγου το αληθές αποτελεί «Η βυζαντινή οικονοµία».
Τελευταίο συγγραφικό πόνηµα της διεθνούς φήµης βυζαντινολόγου, η µελέτη αυτή είναι και ένα είδος πνευµατικής διαθήκης της και καλύπτει ζητήµατα όπως οι φυσικοί και οι ανθρώπινοι πόροι, η κρατική παρέµβαση και ο ρόλος της ιδεολογίας, η δηµογραφία, η πρωτογενής και η δευτερογενής παραγωγή – η γεωργία, η κεραµική, η υαλουργία και η υφαντουργία, το εµπόριο και οι ανταλλαγές, οι νοµισµατικές εξελίξεις και η οικονοµία των πόλεων.
Πρόκειται για το µοναδικό εγχειρίδιο γενικής ιστορίας της βυζαντινής οικονοµίας που κυκλοφορεί. Εχει οργανωθεί σε χρονολογική βάση, από τον 4ο αιώνα µ.Χ. έως την Αλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453.
Στο τελευταίο κεφάλαιοτου βιβλίου, η οικονοµία των Βυζαντινών αντιπαραβάλλεται µε τιςοικονοµίες της µεσαιωνικής Δύσης, για να προκύψει το συµπέρασµα ότι η βυζαντινήοικονοµία είναι «πιθανότατα το πιο επιτυχηµένο παράδειγµα µεικτής οικονοµίας του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα[…] επιτυχηµένη µε όρους µεγέθυνσης». Μια οικονοµία ικανή να καλύψει «κάποιες σηµαντικές ανάγκες των ανθρώπων: τα απαραίτητα για τη διαβίωση και συχνά ένα πλεόνασμα· σχετική ασφάλεια, σχετικά καλές επικοινωνίες· ακόµη και µια αρκετά ευρεία βασική εγγραµµατοσύνη. Με άλλα λόγια, όλα τα στοιχεία που σήµερα αναγνωρίζουµε πωςσυνθέτουν την πραγµατική οικονοµική ανάπτυξη».
Διευθύντρια του Τµήµατος Ιστορίας του Πανεπιστηµίου του Χάρβαρντ κατά την τριετία 1985-1988 (υπήρξε η πρώτη γυναίκα που διηύθυνε κάποιο τµήµα στο συγκεκριµένο πανεπιστήµιο) και καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας, διευθύντρια του Dumbarton Oaks (και πάλι η πρώτη γυναίκα), το οποίο θεωρείται ένα από τα εγκυρότερα κέντρα βυζαντινών σπουδών στον κόσµο, και µόλις η δεύτερη γυναίκα, µετά τη Γαλάτεια Σαράντη και πριν από την Κική Δηµουλά, που έγινε δεκτή, το 1998, στην Ακαδηµία Αθηνών, η Αγγελική Λαΐου (1941-2008) υπήρξε, εκτός όλων των παραπάνω, µια εξαίρετη «ιστορικός της βυζαντινής οικονοµίας». Το υπογραµµίζει η Σεσίλ Μόρισον που συνυπογράφει το παρόν βιβλίο. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας περιόδου της ζωής της, η Λαΐου ανέλαβε τη γενική εποπτεία της ολοκλήρωσης του τρίτοµου, συλλογικού όσο και συνθετικού, έργου «Οικονοµική Ιστορία του Βυζαντίου - από τον 7ο έως τον 15ο αιώνα» (Εκδ. ΜΙΕΤ), ενός από τα πιο θεµελιώδη έργα που έχουν ποτέ γραφτεί για το Βυζάντιο και την οικονοµία του ειδικότερα.
Πέρα όµως από τη βυζαντινή οικονοµία, η Λαΐου είχε καταπιαστεί µε µια πολλαπλότητα θεµάτων σχετικά µε το Βυζάντιο, όπως η διπλωµατική και πολιτική ιστορία της αυτοκρατορίας, η ιστορία της αγροτικής κοινωνίας, οι οικογενειακοί θεσµοί και η θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο, πρωτοπορώντας στους συγκεκριµένους τοµείς και ανοίγοντας παράλληλα νέους δρόµους γνώσης, σπουδής και έρευνας.
Στις εκβολές του Τάγου
«Για τον επισκέπτηπου φτάνει από τη θάλασσα,η Λισαβόνα, ακόµα κι από µακριά, υψώνεται σαν µια ονειρεµένη οπτασία, αναδυόµενη από το γαλάζιο του ουρανού, που ζεσταίνει ο ήλιος. Και οι τρούλοι, τα µνηµεία, το παλιό κάστρο, ορθώνονται πάνω από το πλήθος των σπιτιώνσαν αγγελιαφόροι µακρινοί αυτού του θαυµαστού τόπου, αυτής της ευλογηµένης γης». Ενας τουριστικός οδηγός για την πρωτεύουσα της Πορτογαλίας έτσι όπως ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα, διά χειρός ενός από τους µεγαλύτερους ποιητές της. Ο Φερνάντο Πεσόα (1888-1935) µας ξεναγεί στην ατµόσφαιρα της αγαπηµένης του πόλης, αλλά και σε δρόµους, µνηµεία κι αξιοθέατα πολλά από τα οποία συνεχίζουν να στέκουν στα ίδια σηµεία.
Κόσµοι παράλληλοι
Κατασκευαστής σταυρόλεξων και λοιπών παρόµοιων παιχνιδιών, στιχουργόςκαι συγγραφέας από το 2000 – η συλλογή έντεκα διηγηµάτων «Αιρετική µυθολογία» είναι το τέταρτο βιβλίο του –, ο Σταµάτης Δαγδελένης (βλ. «Το άλλο µισό µου πορτοκάλι») κινείται µε µια ευλυγισία «µυθολογική», σε κόσµους παράδοξους και µοναδικούς. Οι ήρωές του, η καηµένη Σεχραζάτ και ο πρίγκιπας της Δανιµαρκίας, οι γερασµένοι άρχοντες του Ολύµπου, ο Δίας και η Ηρα,ο ετοιµόλογος Κοσλόβσκι, το Ασχηµόπαπο και ο Μικρός Βούδας, µερικοί αρχάγγελοι και όλοι της γης οι χασικλήδες, ο Πινόκιο και ο δόκτωρ Βαν Χέλσινγκ, µας αποδεικνύουν περίτρανα πως πέρα από το αληθινό υπάρχεισίγουρα και το φανταστικό.
Μονισµός της ύλης
Από τη µια οι επιστήµες και από την άλλη οι ιδεολογίες. Οι µεν πρώτες συντελούν, άθελά τους, στην εξάλειψη των δεύτερων, οι δε δεύτερες συνεχίζουν να µολύνουν τις πρώτες. Σύµφωνα µε τον Ευτύχη Μπιτσάκη, καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, καθαρή επιστήµη δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και καθαρή ιδεολογία. Σκοπός του παρόντος βιβλίου, όπως υπογραµµίζει ο ίδιος ο συγγραφέας, «είναι να διαµορφώσει µια µονιστική-υλιστική αντίληψη για τον κόσµο διαµέσουτης φιλοσοφικής αξιοποίησης των επιστηµών». Αν οι επιστήµες καταπιάνονται µε τον «πλούτο του συγκεκριµένου», τότε η φιλοσοφία ασχολείται µε την ενότητα του καθολικού, ενός κόσµου αδιαίρετου και µοναδικού.
Κόντρα στις συµβάσεις
Σ.Μ.
Γεννηµένη στο Εδιµβούργο το 1918, παντρεµένη στη Ροδεσία µόλις δεκαεννιά χρόνια αργότερα, εργαζόµενη στην Υπηρεσία Πληροφοριών του Φόρεϊν Οφις µέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσµίου, η Η. Σπαρκ έγινε αρχικά γνωστή στους λογοτεχνικούς κύκλους του Λονδίνου ως ποιήτρια. Στην πεζογραφία πρωτοεµφανίστηκε το 1951, γράφοντας ένα χριστουγεννιάτικο διήγηµα για ένανδιαγωνισµό που είχε προκηρύξει η εφηµερίδα «Observer», ενώ το πρώτο της µυθιστόρηµα µε τίτλο «The Comforters» κυκλοφόρησε το 1957. Ακολούθησαν ακόµη τέσσερα µυθιστορήµατα µέχρι το 1961, χρονιά κατά την οποία δηµοσιεύτηκε «Η δεσποινίς Τζην Μπρόντι στην ακµή της», έργο που καθιέρωσε τη Σπαρκ ως µια από τις σπουδαιότερες αγγλόφωνες συγγραφείς. Η Μπρόντι, δασκάλα στη Σχολή Θηλέων Μάρσια Μπλέιν του Εδιµβούργου, γοητευτική, καλλιεργηµένη και διακριτικά εκκεντρική, αντί να διδάσκει στις µαθήτριές της Γραµµατική ή Ιστορία, προτιµά να τους µιλάει για τις καλοκαιρινές της διακοπές στην Αίγυπτο, για το πώς να φροντίζουν το δέρµα και τα χέρια τους, για τον Γάλλο που γνώρισε στο τρένο για το Μπιαρίτς και για τους ιταλικούς πίνακες που είδε. Οι έξι µαθήτριες της δεσποινίδος Μπρόντι, η «κρεµ ντε λα κρεµ» της τάξης σύµφωνα µε την ίδια και γνωστές στο υπόλοιπο σχολείο ως τα µέλη του «κύκλου της δεσποινίδος Μπρόντι», µυούνται από τη δασκάλα τους στον αντισυµβατικό κόσµο της κουλτούρας και της τέχνης, του έρωτα αλλά και της πολιτικής, µε απρόβλεπτες συνέπειες τόσο για τις ίδιες όσο και για τη δεσποινίδα Μπρόντι.
ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ
Από τον 4ο αιώνα µ.Χ. έως την Αλωση της Κωνσταντινούπολης, το οικονοµικό σύστηµα των Βυζαντινών υπήρξε πιθανότατα το πιο επιτυχηµένο στον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα
Συνυφασµένο σχεδόν αυτόµατα µε τον σκοταδισµό, εχθρός, ίσως περισσότερο φανταστικός παρά πραγµατικός, του αρχαίου ελληνικού πνεύµατος, παραµεληµένο τόσο από τους Δυτικούς όσο και από εµάς τους ίδιους, ακούσιους ή εκουσίους κληρονόµους του, το Βυζάντιο, σύµφωνα µε την Αγγελική Λαΐου, «είναι κάτι το ξεχωριστό, αλλά δεν είναι κάτι το εξωτικό», και ευκαιρία να διαπιστώσουµε του λόγου το αληθές αποτελεί «Η βυζαντινή οικονοµία».
Τελευταίο συγγραφικό πόνηµα της διεθνούς φήµης βυζαντινολόγου, η µελέτη αυτή είναι και ένα είδος πνευµατικής διαθήκης της και καλύπτει ζητήµατα όπως οι φυσικοί και οι ανθρώπινοι πόροι, η κρατική παρέµβαση και ο ρόλος της ιδεολογίας, η δηµογραφία, η πρωτογενής και η δευτερογενής παραγωγή – η γεωργία, η κεραµική, η υαλουργία και η υφαντουργία, το εµπόριο και οι ανταλλαγές, οι νοµισµατικές εξελίξεις και η οικονοµία των πόλεων.
Πρόκειται για το µοναδικό εγχειρίδιο γενικής ιστορίας της βυζαντινής οικονοµίας που κυκλοφορεί. Εχει οργανωθεί σε χρονολογική βάση, από τον 4ο αιώνα µ.Χ. έως την Αλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453.
Στο τελευταίο κεφάλαιοτου βιβλίου, η οικονοµία των Βυζαντινών αντιπαραβάλλεται µε τιςοικονοµίες της µεσαιωνικής Δύσης, για να προκύψει το συµπέρασµα ότι η βυζαντινήοικονοµία είναι «πιθανότατα το πιο επιτυχηµένο παράδειγµα µεικτής οικονοµίας του ευρωπαϊκού Μεσαίωνα[…] επιτυχηµένη µε όρους µεγέθυνσης». Μια οικονοµία ικανή να καλύψει «κάποιες σηµαντικές ανάγκες των ανθρώπων: τα απαραίτητα για τη διαβίωση και συχνά ένα πλεόνασμα· σχετική ασφάλεια, σχετικά καλές επικοινωνίες· ακόµη και µια αρκετά ευρεία βασική εγγραµµατοσύνη. Με άλλα λόγια, όλα τα στοιχεία που σήµερα αναγνωρίζουµε πωςσυνθέτουν την πραγµατική οικονοµική ανάπτυξη».
Διευθύντρια του Τµήµατος Ιστορίας του Πανεπιστηµίου του Χάρβαρντ κατά την τριετία 1985-1988 (υπήρξε η πρώτη γυναίκα που διηύθυνε κάποιο τµήµα στο συγκεκριµένο πανεπιστήµιο) και καθηγήτρια Βυζαντινής Ιστορίας, διευθύντρια του Dumbarton Oaks (και πάλι η πρώτη γυναίκα), το οποίο θεωρείται ένα από τα εγκυρότερα κέντρα βυζαντινών σπουδών στον κόσµο, και µόλις η δεύτερη γυναίκα, µετά τη Γαλάτεια Σαράντη και πριν από την Κική Δηµουλά, που έγινε δεκτή, το 1998, στην Ακαδηµία Αθηνών, η Αγγελική Λαΐου (1941-2008) υπήρξε, εκτός όλων των παραπάνω, µια εξαίρετη «ιστορικός της βυζαντινής οικονοµίας». Το υπογραµµίζει η Σεσίλ Μόρισον που συνυπογράφει το παρόν βιβλίο. Κατά τη διάρκεια της τελευταίας περιόδου της ζωής της, η Λαΐου ανέλαβε τη γενική εποπτεία της ολοκλήρωσης του τρίτοµου, συλλογικού όσο και συνθετικού, έργου «Οικονοµική Ιστορία του Βυζαντίου - από τον 7ο έως τον 15ο αιώνα» (Εκδ. ΜΙΕΤ), ενός από τα πιο θεµελιώδη έργα που έχουν ποτέ γραφτεί για το Βυζάντιο και την οικονοµία του ειδικότερα.
Πέρα όµως από τη βυζαντινή οικονοµία, η Λαΐου είχε καταπιαστεί µε µια πολλαπλότητα θεµάτων σχετικά µε το Βυζάντιο, όπως η διπλωµατική και πολιτική ιστορία της αυτοκρατορίας, η ιστορία της αγροτικής κοινωνίας, οι οικογενειακοί θεσµοί και η θέση της γυναίκας στο Βυζάντιο, πρωτοπορώντας στους συγκεκριµένους τοµείς και ανοίγοντας παράλληλα νέους δρόµους γνώσης, σπουδής και έρευνας.
Στις εκβολές του Τάγου
«Για τον επισκέπτηπου φτάνει από τη θάλασσα,η Λισαβόνα, ακόµα κι από µακριά, υψώνεται σαν µια ονειρεµένη οπτασία, αναδυόµενη από το γαλάζιο του ουρανού, που ζεσταίνει ο ήλιος. Και οι τρούλοι, τα µνηµεία, το παλιό κάστρο, ορθώνονται πάνω από το πλήθος των σπιτιώνσαν αγγελιαφόροι µακρινοί αυτού του θαυµαστού τόπου, αυτής της ευλογηµένης γης». Ενας τουριστικός οδηγός για την πρωτεύουσα της Πορτογαλίας έτσι όπως ήταν στις αρχές του 20ού αιώνα, διά χειρός ενός από τους µεγαλύτερους ποιητές της. Ο Φερνάντο Πεσόα (1888-1935) µας ξεναγεί στην ατµόσφαιρα της αγαπηµένης του πόλης, αλλά και σε δρόµους, µνηµεία κι αξιοθέατα πολλά από τα οποία συνεχίζουν να στέκουν στα ίδια σηµεία.
Κόσµοι παράλληλοι
Κατασκευαστής σταυρόλεξων και λοιπών παρόµοιων παιχνιδιών, στιχουργόςκαι συγγραφέας από το 2000 – η συλλογή έντεκα διηγηµάτων «Αιρετική µυθολογία» είναι το τέταρτο βιβλίο του –, ο Σταµάτης Δαγδελένης (βλ. «Το άλλο µισό µου πορτοκάλι») κινείται µε µια ευλυγισία «µυθολογική», σε κόσµους παράδοξους και µοναδικούς. Οι ήρωές του, η καηµένη Σεχραζάτ και ο πρίγκιπας της Δανιµαρκίας, οι γερασµένοι άρχοντες του Ολύµπου, ο Δίας και η Ηρα,ο ετοιµόλογος Κοσλόβσκι, το Ασχηµόπαπο και ο Μικρός Βούδας, µερικοί αρχάγγελοι και όλοι της γης οι χασικλήδες, ο Πινόκιο και ο δόκτωρ Βαν Χέλσινγκ, µας αποδεικνύουν περίτρανα πως πέρα από το αληθινό υπάρχεισίγουρα και το φανταστικό.
Μονισµός της ύλης
Από τη µια οι επιστήµες και από την άλλη οι ιδεολογίες. Οι µεν πρώτες συντελούν, άθελά τους, στην εξάλειψη των δεύτερων, οι δε δεύτερες συνεχίζουν να µολύνουν τις πρώτες. Σύµφωνα µε τον Ευτύχη Μπιτσάκη, καθηγητή Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήµιο Ιωαννίνων, καθαρή επιστήµη δεν υπάρχει, όπως δεν υπάρχει και καθαρή ιδεολογία. Σκοπός του παρόντος βιβλίου, όπως υπογραµµίζει ο ίδιος ο συγγραφέας, «είναι να διαµορφώσει µια µονιστική-υλιστική αντίληψη για τον κόσµο διαµέσουτης φιλοσοφικής αξιοποίησης των επιστηµών». Αν οι επιστήµες καταπιάνονται µε τον «πλούτο του συγκεκριµένου», τότε η φιλοσοφία ασχολείται µε την ενότητα του καθολικού, ενός κόσµου αδιαίρετου και µοναδικού.
Κόντρα στις συµβάσεις
Σ.Μ.
Γεννηµένη στο Εδιµβούργο το 1918, παντρεµένη στη Ροδεσία µόλις δεκαεννιά χρόνια αργότερα, εργαζόµενη στην Υπηρεσία Πληροφοριών του Φόρεϊν Οφις µέχρι το τέλος του Β’ Παγκοσµίου, η Η. Σπαρκ έγινε αρχικά γνωστή στους λογοτεχνικούς κύκλους του Λονδίνου ως ποιήτρια. Στην πεζογραφία πρωτοεµφανίστηκε το 1951, γράφοντας ένα χριστουγεννιάτικο διήγηµα για ένανδιαγωνισµό που είχε προκηρύξει η εφηµερίδα «Observer», ενώ το πρώτο της µυθιστόρηµα µε τίτλο «The Comforters» κυκλοφόρησε το 1957. Ακολούθησαν ακόµη τέσσερα µυθιστορήµατα µέχρι το 1961, χρονιά κατά την οποία δηµοσιεύτηκε «Η δεσποινίς Τζην Μπρόντι στην ακµή της», έργο που καθιέρωσε τη Σπαρκ ως µια από τις σπουδαιότερες αγγλόφωνες συγγραφείς. Η Μπρόντι, δασκάλα στη Σχολή Θηλέων Μάρσια Μπλέιν του Εδιµβούργου, γοητευτική, καλλιεργηµένη και διακριτικά εκκεντρική, αντί να διδάσκει στις µαθήτριές της Γραµµατική ή Ιστορία, προτιµά να τους µιλάει για τις καλοκαιρινές της διακοπές στην Αίγυπτο, για το πώς να φροντίζουν το δέρµα και τα χέρια τους, για τον Γάλλο που γνώρισε στο τρένο για το Μπιαρίτς και για τους ιταλικούς πίνακες που είδε. Οι έξι µαθήτριες της δεσποινίδος Μπρόντι, η «κρεµ ντε λα κρεµ» της τάξης σύµφωνα µε την ίδια και γνωστές στο υπόλοιπο σχολείο ως τα µέλη του «κύκλου της δεσποινίδος Μπρόντι», µυούνται από τη δασκάλα τους στον αντισυµβατικό κόσµο της κουλτούρας και της τέχνης, του έρωτα αλλά και της πολιτικής, µε απρόβλεπτες συνέπειες τόσο για τις ίδιες όσο και για τη δεσποινίδα Μπρόντι.
ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου