Ποια ήταν η πραγματική Αφροδίτη του Σάντρο Μποτιτσέλι;

Της Valerie Sasportas

Τo 1485 o Μποτιτσέλι ζωγράφισε το αριστούργημά του, «Η γέννηση της Αφροδίτης».
Ποια έδωσε το πρόσωπό της στη θεά της ομορφιάς;
Η Σιμονέτα, η φίλη που χάθηκε πρόωρα ή η Σάντρα, η βαφτισιμιά του;

Για τους Ελληνες και τους Ρωμαίους ήταν η θεά της Ομορφιάς και του Ερωτα, που αναδύθηκε από τον αφρό των κυμάτων. Ο Σάντρο Μποτιτσέλι τη ζωγράφισε να βγαίνει από τη θάλασσα πάνω σε ένα τεράστιο κοχύλι. Τη στάση της εμπνεύστηκε από κάποιο αρχαίο άγαλμα των κλασικών χρόνων. Το δέρμα της είναι πάλλευκο, η μορφή της γεμάτη χάρη και το πρόσωπό της μελαγχολικό. Είναι γυμνή, κάτι που για πρώτη φορά παρουσιαζόταν σε πίνακα εκείνης της εποχής. Η καλλονή κρύβει σεμνά με το χέρι της το ένα μόνο στήθος της και με τον ίδιο τρόπο κρύβει την ήβη της, κρατώντας τα μακριά πυρρόξανθα μαλλιά της. Στα δεξιά της μία από τις Ωρες τείνει έναν μανδύα για να την καλύψει. Στα αριστερά, οι θεοί του Ανέμου, μεταξύ των οποίων και ο Ζέφυρος, φυσούν για να τη μεταφέρουν στη στεριά, ενώ τη ραίνει μία βροχή από τριαντάφυλλα. Ο Μποτιτσέλι φιλοτέχνησε αυτό το αριστούργημά του, που σήμερα φυλάσσεται στην Ιταλία, στην πινακοθήκη Ουφίτσι της Φλωρεντίας, σε ξύλο. Ωστόσο, ποια ήταν η νεαρή γυναίκα που αποτέλεσε την έμπνευση του καλλιτέχνη για να ζωγραφίσει την Αφροδίτη; Ποια ήταν εκείνη που χρησιμοποίησε ως μοντέλο ο φλωρεντινός ζωγράφος; Είναι άλλωστε γνωστό ότι ο Σάντρο Μποτιτσέλι πάντοτε εμπνεόταν από πραγματικά πρόσωπα για να ζωγραφίσει τους πίνακές του.

Το 1485, όταν ζωγραφίστηκε αυτός ο πίνακας, η πρωτεύουσα της Τοσκάνης ζούσε στον ρυθμό του πάθους, της ομορφιάς, των ομοφυλοφιλικών απολαύσεων, των φλογερών τοιχογραφιών. Το Κουατροτσέντο της Φλωρεντίας (1445-1510) είναι ο αιώνας των ζωγράφων και ο Σάντρο Μποτιτσέλι ήταν ένας από τους μεγαλύτερους. Μαθήτευσε κοντά σε έναν από τους καλύτερους ζωγράφους της εποχής, τον Φρα Φίλιππο Λίπι, ο οποίος τον μύησε στην τέχνη των καμπύλων γραμμών, των χρωμάτων, της πρωτοφανούς προοπτικής και, κυρίως, στην τέχνη του σχεδίου. Μετά τον θάνατο του Λίπι, το 1469, τη συντήρηση της οικογένειάς του ανέλαβε ο Μποτιτσέλι, γιατί οι δεσμοί που τους ένωναν ξεπερνούσαν αυτούς της σχέσης μεταξύ δασκάλου και μαθητή. Πράγματι, για την οικογένεια του δασκάλου του έδειχνε μεγαλύτερη στοργή απ΄ ό,τι για τη δική του. Η σχέση του με αυτή την οικογένεια μοιάζει περίπου σκανδαλιστική, παθιασμένη, υπερβολικά ναπολιτάνικη.

Εξάλλου, επρόκειτο για μία όχι και τόσο συνηθισμένη οικογένεια. Ο Φρα Φίλιππο Λίπι ήταν ζωγράφος και, αν και μοναχός, ερωτεύτηκε μία καλόγρια, τη Λουκρέτζια Μπούτι, που ήταν μοντέλο του. Ο καρπός του αμαρτωλού τους έρωτα, ο Φιλιππίνο, ο λεγόμενος Πίπο, εμφανίζεται συχνά στους πίνακες του πατέρα του ως Θείο Βρέφος στην αγκαλιά της Παρθένου, που δεν ήταν άλλη από την πραγματική του μητέρα. Οταν πια ο Φίλιππο και η Λουκρέτζια απαλλάχθηκαν από τους όρκους τους, από την ένωσή τους προέκυψε ένα κοριτσάκι, η Αλεσάντρα ή Σάντρα, που πήρε το όνομά της από τον νονό της, τον Σάντρο. Στο τέλος του 15ου αιώνα, ο Πίπο Λίπι έγινε μαθητής του Σάντρο Μποτιτσέλι. Συγχρόνως όμως υπήρξε ο μεγαλύτερος έρωτάς του, ο «καλός του» που τον εγκατέλειψε για τον όμορφο Λεονάρντο, που δεν ήταν άλλος από τον μεγάλο Λεονάρντο Ντα Βίντσι. Ο Μποτιτσέλι προστατευόταν από τους Μεδίκους, την οικογένεια που κυβερνούσε τη Φλωρεντία, στην οποία ο ζωγράφος οφείλει την τεράστια φήμη του. Η προστασία που του παρείχαν ήταν σχεδόν γονεϊκή. Ο Φίλιππο Λίπι είχε ως μαικήνα του τον Κόζιμο των Μεδίκων, τον ιδρυτή της δυναστείας. Ο Σάντρο προσέγγισε τον Λαυρέντιο και τον Τζουλιάνο των Μεδίκων, τους εγγονούς του Κόζιμο. Η οικογένεια αυτή κυβερνούσε τη Φλωρεντία, περιστοιχισμένη από μία υπέροχη συλλογή έργων τέχνης, πινάκων, βιβλίων και αρχαίων ελληνικών και ρωμαϊκών αγαλμάτων. Τα μοντέλα παρήλαυναν στο εργαστήριο, το οποίο κατέκλυζαν οι γάτες. Μόνο αυτές μπορούσαν να καθησυχάσουν αυτόν τον σημαντικό άνδρα, τον στεγνό και νευρικό, με το παρατσούκλι που του είχαν κολλήσει από την παιδική του ηλικία «Μποτιτσέλι» (το βαρελάκι), ο οποίος ήταν συχνά κατηφής και υπέφερε από κρίσεις μελαγχολίας. Η Σάντρα ζήλευε όλες αυτές τις γυναίκες και τους άντρες που ο ζωγράφος καλούσε στο εργαστήριό του να μείνουν για ώρες, μέρες, ακόμη και μήνες. Εντούτοις, η μεγαλύτερή της αντίζηλος ήταν η Σιμονέτα Βεσπούτσι, μια γυναίκα που δεν ήταν πλέον στη ζωή, αφού είχε πεθάνει στα είκοσι δύο της χρόνια από πνευμονία. Αυτό όμως δεν είχε καμία σημασία, δεδομένου ότι ο Μποτιτσέλι εξακολουθούσε να τη λατρεύει και την είχε ζωγραφίσει χιλιάδες φορές. Οχι άδικα, αφού η Σιμονέτα θεωρείτο η ομορφότερη γυναίκα της εποχής της, παντρεύτηκε τον Μάρκο Βεσπούτσι, ξάδερφο του θαλασσινού χαρτογράφου Αμέρικο Βεσπούτσι (που έδωσε το όνομά του στην Αμερική το 1507) και ήταν ερωμένη του Τζουλιάνο των Μεδίκων.

Η Σάντρα ήθελε να ποζάρει για τον Σάντρο, όπως είχε κάνει και η Σιμονέτα πριν από δεκατρία χρόνια. Στα είκοσι πέντε της δεν ήταν πλέον «πολύ νέα για να ποζάρει ως Παρθένος», όπως της έλεγε συχνά ο νονός της, που ήταν πλέον σαράντα δύο ετών. Τότε ήταν που ξαφνικά της παρουσιάστηκε μία μη αναμενόμενη ευκαιρία, χάρη στον Λορέντζο ντι Πιερφρανσέσκο των Μεδίκων, τον λεγόμενο Ποπολάνο. Πρόκειται για τον ξάδερφο του Λαυρεντίου των Μεδίκων. «Εξαιτίας του Λορέντζο μισώ τον Λαυρέντιο, με τον οποίο συχνά τον μπερδεύουν», γράφει η συγγραφέας Σοφί Σοβό στο ιστορικό μυθιστόρημα «Το Ονειρο Μποτιτσέλι» (Le Rκve Βoticelli, Folio). «Ο μαικήνας Λορέντζο ήταν εκείνος που συνέλεγε μόνο έργα τέχνης φτιαγμένα σε σκληρή πέτρα και όχι ο Λαυρέντιος. Ο Λαυρέντιος ήταν πολύ άσχημος, ενώ ο Λορέντζο ήταν μια άσβεστη φλόγα».

Ο Λορέντζο ήταν γεννημένος καρδιοκατακτητής και ο Λαυρέντιος, που ήταν ο κηδεμόνας του, θέλησε να τον αρραβωνιάσει για να τον βάλει στον ίσιο δρόμο. Για να εξασφαλίσει την υλοποίηση της υπόσχεσης του αρραβώνα, και έχοντας τη φήμη του αυστηρού, ο κυβερνήτης της Φλωρεντίας παρήγγειλε στον Μποτιτσέλι έναν πίνακα που «θα εξυμνούσε την πίστη και την αγνότητα». Αυτού του είδους οι «ηθικοδιδακτικοί πίνακες» δεν άρεσαν καθόλου στον ζωγράφο, που ως ομοφυλόφιλος κορόιδευε όσους πρέσβευαν το ορθό αναφορικά με το σεξ και τον έρωτα.