Ζωγραφίζοντας τη γλώσσα

Επιγραφή από το Σεραμπίτ ελ Καντίμ, Σινά.

Φως σε ένα σημαντικό κεφάλαιο της ιστορίας της γραφής προσπαθεί να ρίξει μια νέα έκθεση του Ινστιτούτου Ανατολικών Σπουδών του Σικάγου. Με τίτλο “Visible Language: Inventions of Writing in the Ancient Middle East and Beyond», η έκθεση ερευνά τη διαδικασία εφεύρεσης της γραφής και την εξέλιξή της από ιδεογραφική σε αλφαβητική. Για το σκοπό αυτό χρησιμοποιεί τέσσερα παραδείγματα πολιτισμών όπου η σημαντικότατη αυτή ανθρώπινη κατάκτηση ήταν πρωτογενής: τους Σουμερίους, τους Αιγυπτίους, τους Μάγιας και τους Κινέζους. Πρόκειται για την πρώτη έκθεση με θέμα την συγκριτική ιστορία της γραφής που πραγματοποιείται στις ΗΠΑ μετά από 26 χρόνια, δίνοντας την αφορμή να ανακοινωθούν στο ευρύ κοινό οι πιο σύγχρονες επιστημονικές αντιλήψεις σχετικά με το θέμα.
Μια σημαντική ιδέα που διαφαίνεται στην έκθεση είναι η ανεξάρτητη δημιουργία σε ότι αφορά τα αιγυπτιακά ιερογλυφικά και τη σουμεριακή σφηνοειδή γραφή. Μέχρι το 1950, επιστημολογικοί παράγοντες - η πρόσληψη της αρχαιολογίας της Αιγύπτου και της Εγγύς και Μέσης Ανατολής ως ενιαία «Αρχαιολογία των Ανατολικών Λαών» καθώς και η φαινομενική συγγένεια σε ορισμένα αρχιτεκτονικά και εικονιστικά μοτίβα της πρώιμης Αιγύπτου και Μεσοποταμίας - ωθούσαν τους επιστήμονες να θεωρούν ότι η αιγυπτιακή ιερογλυφική αναπτύχθηκε μετά από επιρροή στους Αιγυπτίους των Σουμερίων! Μόλις τη δεκαετία του 50΄, ο Günther Dryer αποκάλυψε σε επιφανείς ταφές στην Άβυδο της Αιγύπτου πινακίδες από ελεφαντόδοντο της ίδιας περιόδου με την ακμή των Σουμερίων. Οι πινακίδες καλύπτονταν από συνδυασμένους ιδεογραφικούς χαρακτήρες, εντελώς διαφορετικούς από τα σουμεριακά σφηνοειδή. Έτσι αποδείχθηκε ότι τα πρώιμα αυτά ιερογλυφικά προήλθαν και αναπτύχθηκαν ανεξάρτητα, μέσα στην ευρύτερη περιφέρεια της Αιγύπτου.
Αίνιγμα πάντως προκαλεί η εξάπλωση της σουμεριακής σφηνοειδούς στην επικράτεια της Μέσης Ανατολής. Η έκθεση παρουσιάζει μια εκδοχή σύμφωνα με την οποία οι πινακίδες που συνόδευαν εμπορεύματα αποτέλεσαν από το 3400 π.Χ. την αρχή της εξάπλωσης του δημοφιλέστατου αυτού συστήματος γραφής της Εποχής του Χαλκού.
Μια ιδιαίτερη πτυχή της έκθεσης αποτελεί η παρουσίαση μιας πινακίδας του 1800 π.Χ. με αιγυπτιάζοντες χαρακτήρες. Προερχόμενη από το Σεραμπίτ ελ-Καντίμ του Σινά, όπου υπήρχαν ορυχεία τυρκουάζ, γράφτηκε από ομιλητές μιας σημιτική διαλέκτου, μάλλον Χαναανίτες. Η έκθεση παρουσιάζει ότι, μέσα από τη χρήση αιγυπτιακών συμβόλων για να καταγράψουν τη δική τους γλώσσα, οι άγνωστοι δημιουργοί της είχαν προσεγγίσει τη έννοια της αλφαβητικής γραφής.
Σε γενικές γραμμές, η έκθεση αγγίζει και προσφέρει πιθανές απαντήσεις σε δύσκολα επιστημονικά θέματα με έναν πρωτότυπο και εύληπτο τρόπο. Το σπουδαιότερο όμως επίτευγμά της είναι η ίδια η εξήγηση της σημασίας της γραφής. Όπως λέει ο επιμελητής Gil Stein, “ μετατρέποντας την ομιλούμενη γλώσσα σε αντικείμενο, οι άνθρωποι μπόρεσαν να την μεταδώσουν για πρώτη φορά στον τόπο και το χρόνο”
Πηγή: New York Times, 19/10/10