Κρύβει κι άλλα µυστικά το Περιβόλι της Παναγιάς

Ο Παύλος Μυλωνάς στο Άγιον Όρος σε άνοιγμα του πύργου της Μονής Καρακάλλου, 1960

Παλίµψηστο αρχιτεκτονικής από Ευρώπη και Ανατολή, µε µεγάλα στατικά ατού - όπως οι αντισεισµικοί πεσσοί- είναι οι µονές στο Άγιον Όρος, σύµφωνα µε τα αποτελέσµατα διεθνούς συνεδρίου.
«Όσοι ζωντανοί», πορευθείτε στο Άγιον Όρος. Ελάτε σαν απλοί προσκυνητές, ελάτε να γνωρίσετε µονοπάτια απάτητα, χώρες ονειρώδεις, ασκητές, σοφούς, άγιους ανθρώπους...». Είναι η ακροτελεύτια παράγραφος του ενθουσιώδους εγερτήριου σαλπίσµατος του αρχιτέκτονα Παύλου Μυλωνά, που καλούσε µε κείµενό του από το περιοδικό «Ζυγός» (1964) επαΐοντες και µη να ευαισθητοποιηθούν γύρω από το ζήτηµα του µέλλοντος της µοναστικής πολιτείας, η οποία τότε γιόρταζε τα 1.000 χρόνια από την ίδρυση της Μεγίστης Λαύρας, του πρώτου αγιορείτικου κοινοβίου.

Σήµερα, 1.046 χρόνια µετά την ίδρυση του πρώτου αγιορείτικου µοναστηρίου, έχει περάσει µισός και πλέον αιώνας από την έναρξη της σχέσης του αρχιτέκτονα Παύλου Μυλωνά (1915 -2005) µε το Άγιον Όρος του οποίου αποτύπωσε αρχιτεκτονικά (σε σχέδια, φωτογραφίες αλλά και κείµενα) κάθε τετραγωνικό εκατοστό γης σ΄ ένα τεράστιο αρχείο.
Με αφορµή αυτό το ογκώδες και στην πλειονότητα των στοιχείων του αδηµοσίευτο αρχείο που παραχωρήθηκε και στεγάζεται στο Μουσείο Μπενάκη ως τµήµα των Αρχείων Νεοελληνικής Αρχιτεκτονικής, το Περιβόλι της Παναγιάς βρέθηκε στη Θεσσαλονίκη στο επίκεντρο ειδικού διεθνούς συνεδρίου για την «Αρχιτεκτονική του Αγίου Όρους, ιστορία και έρευνα» καθώς και παράλληλης έκθεσης µε αρχιτεκτονικά σχέδια, φωτογραφίες και κείµενα.

Στα κοινωνιολογικά -πολιτισµικά και ιστορικά στοιχεία δέκα και πλέον αιώνων που διαµόρφωσαν την αρχιτεκτονική του Αγίου Όρους (µονές, σκήτες και δηµόσιοι χώροι) αναφέρθηκαν οι οµιλητές του τριήµερου συνεδρίου, το οποίο ολοκληρώθηκε χθες το απόγευµα.
Είναι χαρακτηριστικές οι αναφορές εισηγητών στον κοσµοπολιτισµό της ρωσικής αρχιτεκτονικής του Αγίου Όρους κατά τους 18ο - 19ο αι. και την αποµάκρυνσή της από τα βυζαντινά πρότυπα, στην αρχιτεκτονική των σκητών που δεν ακολουθούν τον αθωνικό τύπο των ναών και µονών, στις µη αναµενόµενες επιρροές της πολυεθνικής και πολυπολιτισµικής διαχρονικής κοινωνίας του Αγίου Όρους στην ανώνυµη αρχιτεκτονική του.

Υπήρξαν µάλιστα εκπλήξεις από τη στατική συµπεριφορά πεσσών στις µονές του Περιβολιού της Παναγιάς. Η πυρκαγιά που ξέσπασε το 2004 στη Μονή Χιλανδαρίου και κατέκαυσε το µοναστήρι αποκάλυψε «ακλόνητο» έναν πεσό διαµέτρου 1,70 µ. στο εσωτερικό της.
Ήταν αυτός -κατασκευής άγνωστων µηχανικών του 1800- που έσωσε επί δύο και πλέον αιώνες τη µονή από τους φυσικές απειλές που είχαν µεσολαβήσει.
Άλλες εκπλήξεις ήταν και τα στοιχεία που αποκαλύφθηκαν για «βιβλία εσόδων εξόδων» (αναφέρονται ως «Κώδικες δοσοληψιών») που κρατούσαν οι µονές (Εσφιγµένου, Σταυρονικήτα κ.ά.) του Αγίου Όρους από την εποχή του 17ου - 18ου αι. Στις δοσοληψίες των µονών αναφέρονται ποσά (γρόσια εποχής), αποδέκτες και αιτία της δοσοληψίας (σε µαστόρους για κατασκευές, κοσµικούς ζωγράφους για εικονογραφήσεις, παραγωγούς και µεταφορείς για αγορές αγαθών όπως καφές, ζάχαρη κ.ά.).

Συµπερασµατικά, η µοναστική πολιτεία χαρακτηρίζεται στη διαχρονική έκφρασή της ως αρχιτεκτονικό παλίµψηστο που «έρχεται» από κάθε γωνιά της Ευρώπης και της Ανατολής, φιλτράρεται από το πνεύµα της ορθοδοξίας, χαρακτηρίζεται από το φίλτρο της παράδοσης και κατατίθεται επί σχεδόν 1.050 χρόνια στο Περιβόλι της Παναγιάς, γεννώντας έτσι αρχιτεκτονικά «άνθη», συχνά ακόµη και σήµερα ανεξερεύνητα.

250 εκθέµατα «µιλούν»
Στην έκθεση για την αρχιτεκτονική του Αγίου Ορους που διεξάγεται στο κτίριο της Αγιορειτικής Εστίας παρουσιάζονται περισσότερα από 250 εκθέµατα (φωτογραφίες, σχέδια, αντικείµενα) του αρχείου Μυλωνά.
Προέρχονται και από τις επισκέψεις δύο ρώσων περιηγητών, του επισκόπου Πορφυρίου Ουσπένσκι και του στρατηγού Πέτρου Σεβαστιάνοφ στο Άγιον Όρος, οι οποίοι τον 19ο αι. ήταν από τους πρώτους που προσέγγισαν το Άγιον Όρος µε αρχιτεκτονική οπτική. Ανάµεσα στα εκθέµατα περιλαµβάνονται ακόµα και οι φωτογραφικές µηχανές και προσωπικά αντικείµενα του Παύλου Μυλωνά από τις πολυετείς «περιηγήσεις» του στο Άγιον Όρος.

ΠΗΓΗ: ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΊΑ ON LINE