Από πού προήλθε ο θάνατος του βασιλιά Τουταγχαμών

Αιγυπτιακό βασιλικό ζεύγος όπου ο βασιλιάς απεικονίζεται όπως οι επιστήμονες φαντάζονται τον Τουταγχαμών.

Από τη στιγμή που ο βασιλιάς Τουταγχαμών ξετυλίχτηκε για πρώτη φορά, τον Νοέμβριο του 1925, το τέλος του αποτέλεσε ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της αρχαιολογίας. Η νεκροψία του 1925, η οποία διενεργήθηκε από τον αρχαιολόγο που έφερε τον φαραώ στο φως, Χάουαρντ Κάρτερ και τον Ντάγκλας Ντέρι του Αιγυπτιακού Πανεπιστημίου του Καΐρου, αναφερόταν σε έναν νεαρό άνδρα με ελαφρύ σκελετό και ύψος γύρω στα 1,65 μ. Από τα οστά και τα δόντια του ο Κάρτερ και ο Ντέρι τοποθέτησαν την ηλικία θανάτου μόλις στα 18. Δεν βρήκαν όμως ενδείξεις σχετικά με την αιτία. Η επόμενη μελέτη ακολούθησε το 1968. Ο Ρόναλντ Χάρισον , ανατόμος στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ, εξέτασε με ακτίνες Χ τη σορό χρησιμοποιώντας έναν φορητό σαρωτή τον οποίο πέρασε στην κρύπτη. Αποκαλύφθηκε επίσης ότι από τη μούμια έλειπαν το στέρνο και μεγάλο μέρος του θώρακα, όπως και η καρδιά, το μόνο όργανο που οι αρχαίοι αιγύπτιοι ταριχευτές επανατοποθετούσαν πάντοτε στη σορό. Μέσα από τη μελέτη επισημάνθηκε, με τη συνεισφορά και του συναδέλφου του Χάρισον Ρόμπερτ Κόνολι η ομάδα αίματος του βασιλιά. Ήταν όμοια με εκείνη ενός μυστηριώδους νεκρού που είχε βρεθεί στον τάφο KV 55 της Κοιλάδας των Βασιλέων και είχε φανερά πέσει θύμα πρακτικών εξάλειψης της υστεροφημίας του (damnatio memoriae). Μια λέπτυνση του οστού στο πίσω μέρους του κρανίου, ερμηνεύθηκε ως αποτέλεσμα αιμορραγίας από χτύπημα στο κεφάλι. Αυτό το σχόλιο πυροδότησε εικασίες ότι ο Τουταγχαμών είχε βίαιη κατάληξη και πιθανώς δολοφονήθηκε.

Στον 21ο αιώνα ήρθε η σειρά της σύγχρονης επιστήμης. Το 2002 το Ανώτατο Συμβούλιο Αρχαιοτήτων της Αιγύπτου απέκτησε νέο επικεφαλής, τον Ζάχι Χαουάς , ο οποίος αποφάσισε ότι ήταν καιρός να δοθεί ένα τέλος σε όλες αυτές τις εικασίες. Ενέκρινε δύο μεγάλες μελέτες της μούμιας, εν μέρει χρηματοδοτούμενες από τηλεοπτικά κανάλια. Έτσι, το 2005, η σορός του Τουταγχαμών εξετάστηκε με τρισδιάστατη αξονική τομογραφία. Μέσα από τις 1.700 που επέτρεψαν να ανασυντεθεί το εσωτερικό της μούμιας, οι ειδικοί, ανάμεσά τους ο Φρανκ Ρούλι, επικεφαλής του ελβετικού προγράμματος για τις μούμιες του Πανεπιστημίου της Ζυρίχης, επιβεβαίωσαν ότι δεν υπήρχε ένδειξη χτυπήματος στο κεφάλι. Η «εικόνα» που είχε δει ο Χάρισον οφειλόταν στο γεγονός ότι το σώμα βρισκόταν υπό γωνία όταν το εξέτασε με τις ακτίνες Χ. Ανακάλυψαν όμως ένα σπασμένο πόδι που ως τότε είχε περάσει απαρατήρητο. Δεν υπάρχουν δείγματα επούλωσης και το ταριχευτικό υγρό έχει στάξει στις ρωγμές του, κάτι το οποίο σημαίνει ότι το κάταγμα έγινε αμέσως πριν ή μετά τον θάνατο. Ορισμένα μέλη της ερευνητικής ομάδας, μεταξύ των οποίων ο κ. Ρούλι, θεώρησαν ότι το κάταγμα επήλθε ενόσω ο φαραώ ήταν ακόμη ζωντανός, προκαλώντας ίσως μια θανάσιμη αιμορραγία ή μόλυνση. Παρά την αντίθεση ορισμένων επιστημόνων, η άποψη που πέρασε στο ευρύ κοινό – μέσα και από ντοκυμαντέρ του Νational Geographic - ήταν η εξής: ο Τουταγχαμών πέθανε από επιπλοκές ύστερα από κάταγμα στο πόδι.

Στη δεύτερη μελέτη, την οποία επέβλεπαν ο Αλμπερτ Ζινκ του Ινστιτούτου για τις Μούμιες και τον Ανθρωπο των Πάγων της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας του Μπολτσάνο της Ιταλίας και ο Κάρστεν Πους του Πανεπιστημίου του Τύμπινγκεν της Γερμανίας, η ομάδα του κ. Χαουάς ανέλυσε τις αξονικές τομογραφίες ενώ πήραν και δείγματα DΝΑ για να τα συγκρίνουν με αντίστοιχα από 11 άλλες βασιλικές μούμιες και να ανασυγκροτήσουν ένα πιθανό γενεαλογικό δέντρο. Τα αποτελέσματα, τα οποία δημοσιεύθηκαν στις αρχές του 2010, έδειξαν ότι ο βασιλιάς ήταν τέκνο αιμομιξίας που πέθανε από ελονοσία. Ο Τουταγχαμών είχε νοσούντα οστά στο δεξιό πέλμα, ραιβοποδία στο αριστερό και υπερωιοσχιστία. Από το DΝΑ η ομάδα κατέληξε ότι η μούμια του KV 55 ήταν ο πατέρας του Τουταγχαμών - ο οποίος ταυτίστηκε συμβατικά με τον «αιρετικό» φαραώ Ακενατών - ενώ η μητέρα του βασιλιά ήταν αδελφή του μυστηριώδους νεκρού. «Ο θάνατος του Τουταγχαμών ήταν κατά πάσα πιθανότητα αποτέλεσμα της ελονοσίας σε συνδυασμό με την εν γένει ασθενική κράση του» ανακοίνωσε ο κ. Χαουάς.

Πέρυσι τον Ιούνιο όμως, μια σειρά από επιστολές στο επιστημονικό περιοδικό του Αμερικανικού Ιατρικού Συλλόγου επετέθησαν σχεδόν σε κάθε σημείο της έρευνας.

Η ειδική στα αρχαία οστά Μπρέντα Μπέικερ του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Αριζόνας, παραπονέθηκε ότι η μυστηριώδης μούμια ήταν πολύ νεαρή για να είναι ο πατέρας του Τουταγχαμών. Ο Τζέιμς Γκαμπλ, χειρουργός ορθοπεδικός στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ της Καλιφόρνιας, σε δήλωση στο "Νew Scientist" , επέκρινε τη διάγνωση του ραιβόποδου. Οι περισσότερες παραμορφώσεις θα μπορούσαν να είχαν προκληθεί από τη διαδικασία της ταρίχευσης. Ο Κρίστιαν Τίμαν και ο Κρίστιαν Μάγερ του Ινστιτούτου Τροπικής Ιατρικής Μπέρνχαρτ Νοχτ του Αμβούργου επεσήμαναν ότι ένας ενήλικος που είχε επιζήσει ως την ηλικία του Τουταγχαμών στην αρχαία Αίγυπτο θα πρέπει να είχε αποκτήσει σχεδόν ανοσία στην ελονοσία.

Αρκετοί ερευνητές που εξειδικεύονται στο αρχαίο DΝΑ, με τους οποίους ήλθε σε επαφή το «Νew Scientist», έχουν αμφιβολίες για τα ευρήματα. Οι αιτίες είναι κυρίως δύο. Η διάρκειά του DNA δεν μπορεί να είναι τόσο μεγάλη σε θερμά περιβάλλοντα, σαν εκείνο που βρήκε ο Κάρτερ όταν άνοιξε τον τάφο, ενώ η αλυσιδωτή αντίδραση της πολυμεράσης που πραγματοποιήθηκε για να για να ενισχύσει το DΝΑ των δειγμάτων συλλέγει και ίχνη σύγχρονου υλικού. Τέλος, για την ανεύρεση «συγγενειών» δεν χρησιμοποιήθηκε μιτοχονδριακό αλλά γονιδιακό DNA, μέσα από το οποίο μπορούν να προκύψουν ασάφειες και γενικεύσεις.

Ανιδράσεις υπήρξαν και από τον κ. Κόνολι, που ενίσχυσε ψηφιακά τις ακτινογραφίες του 1968 και υποστηρίζει ότι τα πλευρά του φαραώ «είχαν ήδη σπάσει όταν η σορός έφθασε στα χέρια των βασιλικών ταριχευτών». Ο κ. Κόνολι πιστεύει ότι ο Τουταγχαμών πέθανε σε δυστύχημα σε κάποια απόσταση από την έδρα του, κάτι το οποίο σημαίνει ότι όταν οι ταριχευτές ανέλαβαν τη σορό η σήψη είχε ήδη αρχίσει. Υποπτεύεται ότι οι ταριχευτές έκοψαν τον θώρακα για να αφαιρέσουν τα σαπισμένα όργανα όσο το δυνατόν πιο γρήγορα. Αυτό ίσως εξηγεί γιατί έλειπε η καρδιά: είχε αποσυντεθεί. Φαίνεται όμως ότι και άλλα στοιχεία δείχνουν ότι οι ταριχευτές είχαν μπροστά τους ένα πτώμα σε σήψη. Ο εγκέφαλος δεν είχε αφαιρεθεί συμβατικά ενώ η εντύπωση των Ντέρι Κάρτερ ότι «η μούμια φαινόταν καμένη» υποδεικνύει ότι για λόγους βιασύνης, οι ταριχευτές τη είχαν περιχύσει με ρητίνη, αντί να ακολουθήσουν ένα πιο αργό ρυθμό, υποβάλλοντας τελικά τη σορό σε ασυνήθιστα υψηλές θερμοκρασίες. «Αν το φέρετρο δεν ήταν ερμητικά κλειστό, ολόκληρος ο τάφος θα είχε τυλιχθεί στις φλόγες».

Η προοπτική για περαιτέρω πρόοδο φαντάζει φτωχή. Ορισμένοι ερευνητές έχουν ζητήσει την κοινοποίηση των στοιχείων από τις τελευταίες μελέτες, ώστε να αποτελέσουν αντικείμενο συζήτησης από όλους τους ειδικούς. Ο άνθρωπος όμως που θα μπορούσε να κινήσει μια τέτοια διαδικασία, ο κ. Χαουάς, περιγράφει τις μελέτες του ως «την τελευταία λέξη» σχετικά με τον θάνατο του Τουταγχαμών. Εν τω μεταξύ ο κ. Ρούλι συνιστά να μην παρασυρόμαστε από κανένα στερεότυπο. «Το ένστικτό μου μού λέει ότι μάλλον ήταν απλώς ένας κανονικός άνθρωπος» λέει, αν και προειδοποιεί ότι ακόμη είναι αδύνατον να πει κανείς κάτι με βεβαιότητα. Φαίνεται λοιπόν ότι ο θάνατος του Τουταγχαμών θα παραμείνει για πάντα καλυμμένος από μυστήριο.

Πηγή: Jo Marchant, Το Βήμα Online,