Ελληνοπερσικός διάλογος με αφετηρία τον Μαραθώνα, 2500 χρόνια μετά

Μιλώντας για ελληνοπερσικές σχέσεις συνήθως, αυτό που τονίζεται είναι οι ελληνοπερσικοί πόλεμοι του 490 – 479 π.Χ. και το πώς η αποσόβηση της Περσίας από το ελληνικό έδαφος αποτέλεσε αποφασιστικό παράγοντα για την ανάπτυξη της δημοκρατίας και, μέσα στα πλαίσιά της, του ευρωπαϊκού πνεύματος. Οι πόλεμοι έχουν πάει κατά την ιστορική συνείδηση διαστάσεις της πρωιμότερης ίσως «σύγκρουσης πολιτισμών» της Ανατολής και της Δύσης, οι οποίες στερεοτυπικά σχετίζονται με μια σειρά αντιθέτων: την παράδοση και την πρόοδο, τη συμμετρία και την αρμονία, τη στασιμότητα και τη δυναμικότητα, τη δεσποτεία και την ελευθερία… Μέσα σε αυτά τα πλαίσια, και ο Μαραθώνιος δρόμος, κληρονομιά αρχαιοελληνική προς τη σύγχρονη ανθρωπότητα, προβάλλεται ως σύμβολο του αγώνα προς την ελευθερία.

Κατά πόσο όμως η αντιμετώπιση αυτή είναι πλήρης; Μήπως η εξέταση των αντιθέσεων μας εμποδίζει να δούμε τις δύο πλευρές συμπληρωματικά, και να ανακαλύψουμε εναλλακτικές πτυχές της σχέσης που διέπει διαχρονικά τους Έλληνες με τους Πέρσες; Το ζήτημα αυτό εξετάστηκε στα πλαίσια παρουσίασης που πραγματοποιήθηκε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση με την επιμέλεια του ιρανολόγου-ισλαμολόγου και διευθυντή της Εταιρείας Ελληνοϊρανικών Σπουδών δρα Ευάγγελου Βενέτη. Με αφετηρία λοιπόν τον Μαραθώνα, πέντε διαπρεπείς ομιλητές μεταξύ των οποίων δύο Έλληνες και δύο Ιρανοί, κλήθηκαν να σχολιάσουν θέματα διαχρονικών ελληνοπερσικών επαφών: από το συμβολισμό του Μαραθώνιου δρόμου, μέχρι την απήχηση των Μηδικών και του Μ. Αλεξάνδρου σε Έλληνες και Ιρανούς σήμερα και από τη διαπλοκή Ελλήνων και Περσών στην αρχαία διεθνή πολιτική μέχρι το σχηματισμό εθνικών ταυτοτήτων και τον ρόλο του Ισλάμ στο Ιράν του σήμερα.

Αναφορικά, ο ερευνητής και δημοσιογράφος Ali-Akbar Abdolrashidi έκανε μια συγκλονιστική εισαγωγή στη συνάντηση, παραθέτοντας στοιχεία που ενώνουν Έλληνες και Ιρανούς. Μικτοί γάμοι επί Μεγάλου Αλεξάνδρου και ελληνιστικά κρατίδια-πολιτισμικά υβρίδια ήταν μόνο η αρχή σε μια ανταλλαγή στοιχείων που κορυφώθηκε με την εργασία Περσών λογίων στις αυλές των Αράβων ηγεμόνων πάνω σε αρχαία ελληνικά συγγράμματα, και την επιρροή που είχε η δραστηριότητα αυτή σε διάφορα φιλοσοφικά κι επιστημονικά ρεύματα που αναπτύχθηκαν στα πλαίσια του ισλαμικού κόσμου. Άπειρα λεκτικά δάνεια και ανθρώπινα ονόματα που επιβιώνουν στις γλώσσες της Ελλάδας και του Ιράν σήμερα αποτελούν την αδιάψευστη μαρτυρία ότι οι δύο πολιτισμοί έχουν πολλά στοιχεία που τους ενώνουν. Ο διακεκριμένος επιγραφολόγος του Μουσείου της Τεχεράνης δρ Daryoosh Akbarzadeh μίλησε στη συνέχεια για την αντιμετώπιση των Περσικών Πολέμων στις αρχαίες περσικές πηγές αλλά και από τη σύγχρονη διανόηση του Ιράν, τονίζοντας την υποκειμενικότητα των αρχαίων πηγών στην Περσία όσο και την Ελλάδα, αλλά και το ενδιαφέρον για προσέγγιση που παρατηρήθηκε στο σύγχρονο Ιράν. Εδώ, η διχοτόμηση Ανατολής – Δύσης παρατηρείται όταν οι Σασσανίδες δεν ξεχωρίζουν τους Έλληνες από τους Ρωμαίους αλλά και εξηγείται βάσει απλοποίησης καταστάσεων για διπλωματικούς λόγους. Το λόγο πήρε αργότερα η ιστορικός του Πανεπιστημίου του Durham δρ. Maria Brosius, εξετάζοντας, μέσα από την μελέτη των πηγών για το ρόλο του Αθηναίου Ιππία στην έναρξη των Περσικών Πολέμων (με τον Μαραθώνα), το ενδιαφέρον των Περσών για την Ελλάδα αλλά και διαγράφοντας εντυπωσιακά το ρόλο διαφόρων Ελλήνων στην περσική εμπλοκή στην πολιτική των πόλεων-κρατών. Μετά ο συγγραφέας Χρήστος Χρυσόπουλος, σε μια ομιλία αφιερωμένη στην ιστορία του Μαραθωνίου Δρόμου τόνισε το πώς ο «κλασικός δρόμος» επινοήθηκε ουσιαστικά από τον M. Μπρεάλ φίλο και συνεργάτη του Πιερ ντε Κουμπερτέν με βάση δύο περιστατικά των Περσικών Πολέμων, με αφορμή τους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες, και πώς κατέληξε να αντπροσωπεύει από το αρχαίο ιδανικό κλέος τις διεκδικήσεις του σημερινού καθημερινού ανθρώπου για βασικές αξίες και δικαιώματα. Τη συνάντηση έκλεισε ο ίδιος ο δρ. Ευάγγελος Βενέτης, μιλώντας για τον τρόπο που εκλαμβάνεται και χρησιμοποιείται η ιστορία στο σημερινό Ιράν, και κατά πόσο οι σημερινοί Ιρανοί αισθάνονται κληρονόμοι του αρχαίου περσικού παρελθόντος, μέσα από τις πολιτικοθρησκευτικές συνθήκες που επικρατούν στη χώρα.

Συνολικά, οι πέντε ομιλίες έδωσαν στο σύγχρονο ελληνικό κοινό να καταλάβει τη ρευστότητα των ερμηνειών του παρελθόντος και το ότι, αξιολογικά, το δίδυμο Έλληνες-Πέρσες δεν αντιπροσωπεύει ένα πολιτισμικό άσπρο-μαύρο. Και στο ερώτημα αν θα είχαμε τον αλματώδους εξέλιξης κλασικό πνευματικό πολιτισμό αν οι Πέρσες είχαν νικήσει στην αναμέτρηση του 490, η εξέλιξη της προσωκρατικής φιλοσοφίας και της επιστήμης στην ελεγχόμενη από Λυδούς και στη συνέχεια Πέρσες Ιωνία, αποτελεί από μόνη της την απάντηση.

Ζ.Ξ.

αρχαιλογια on line