Ζέεφ Στέρνχελ: «Ο φασισμός δεν είναι νεκρός»

Ο συγγραφέας του «Αντι-Διαφωτισμού» μίλησε στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών

Γιατί υπάρχει παντού τρομακτική άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων; Με ποιους τρόπους κατάφεραν οι ακραίες θέσεις τους να αναδιατάξουν τον πολιτικό βίο της μεταπολεμικής Ευρώπης, να πολώσουν το κλίμα και να ερεθίσουν τα συντηρητικά αντανακλαστικά των κοινωνιών μας; Αυτά τα «ακροδεξιά αντανακλαστικά» της Ευρώπης σφυγμομετρήθηκαν το απόγευμα της Τετάρτης 16 Νοεμβρίου 2011 στη Μικρή Σκηνή της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών του Ιδρύματος Ωνάση στο πλαίσιο των εκδηλώσεων «Εμείς και οι Αλλοι - Εμείς ως Αλλοι» του προγράμματος «Λέξεις και Σκέψεις».


Ο Ζέεφ Στέρνχελ, επίτιμος καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο της Ιερουσαλήμ (έδρα Leon Blum) και ένας απ' τους πλέον επιφανείς διανοούμενους και ειδικούς στα θέματα του φασισμού παγκοσμίως, μέσα απ' τη φιλοσοφία και την ιστορία των ιδεών προσπάθησε να προσεγγίσει τη σημερινή έξαρση της εθνικιστικής ακροδεξιάς βασισμένος στο περίφημο έργο του «Ο αντι-διαφωτισμός» (Πόλις, 2009), όπου αναλύει τα τρία βασικά χαρακτηριστικά αυτής της αντι-ιδέας (ανορθολογισμός, σχετικισμός και εθνικιστικός κοινοτισμός) και υποστηρίζει ότι ο εθνικισμός είναι προστάδιο του φασισμού που υπονομεύει τις οικουμενικές ανθρώπινες αξίες.


«Η Ακρα Δεξιά σε όλες τις μορφές της, απ' τον φασισμό και τον ναζισμό μέχρι τις μετέπειτα ποικίλες εθνικιστικές εκφάνσεις της, συνιστά αναπόσπαστο μέρος της ευρωπαϊκής κουλτούρας αλλά και του προβλήματος της ευρωπαϊκής ταυτότητας τους τελευταίους δυο αιώνες. Η Ακρα Δεξιά είναι μια θεμελιώδης δύναμη του Αντι-διαφωτισμού, δε γεννήθηκε μόνο απ' την καταστροφή του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου αλλά και δεν τελείωσε το 1945. Δεν υπάρχει καμιά επιστημονική μεθοδολογία που να μας πείθει ότι ο φασισμός θα παραμείνει νεκρός στον μεταπολεμικό κόσμο όσο κι αν πασχίζουν να μας πείσουν γι' αυτό η γερμανική, η ιταλική και η γαλλική ιστοριογραφία» είπε ο Στέρνχελ.


«Το πρόβλημα με την ταυτότητα όπως αυτή προσδιορίζεται σήμερα απ' την ιστορία, την κουλτούρα, τη γλώσσα και τη θρησκεία είναι ότι υπερέχει της ιδιότητας του πολίτη όπως μας τη δίδαξε το κοσμικό κράτος. Ο Αντι-διαφωτισμός είναι μια πολιτική παράδοση που διαχωρίζει τους ανθρώπους και προπαγανδίζει ότι το πλέον ουσιαστικό δεν είναι όσα μας ενώνουν (η έννοια του πολίτη είναι ενωτική) αλλά αυτά που μας χωρίζουν. Αυτή είναι η υποδομή των ακραίων φαινομένων που βρίσκονται σε έξαρση σήμερα» τόνισε ο ίδιος που μελέτησε τον αντι-διαφωτιστικό παροξυσμό απ' τον 18ο αιώνα μέχρι τον Ψυχρό Πόλεμο.


«Τώρα παρακολουθούμε την αρχή μιας νομικής επανάστασης. Η Ακρα Δεξιά (με τη λεοντή της Δεξιάς) θέλει να διασφαλίσει την υπεροχή της εθνικότητας με τη λογική ότι διαβατήριο μπορείς να αλλάξεις εύκολα, αλλά σ' ένα έθνος δεν μπορείς να προσχωρήσεις εύκολα. Είναι ο εθνικός ντετερμινισμός που δεν αλλάζει, που καμώνεται ότι μια πολιτισμική κοινότητα είναι μοναδική, ότι υπερέχει έναντι των άλλων, και μ' αυτό τον τρόπο οι δυνάμεις αυτές προάγουν τη στεγανοποίηση των πολιτισμών» συνέχισε για να επισημάνει ότι «βλέπουμε πλέον τη Δεξιά να τοποθετείται ανάλογα με τις απόψεις που εκφράζει η Ακρα Δεξιά. Η Ακρα Δεξιά λειτουργεί σαν μια ατμομηχανή που συμπαρασύρει όλο το πολιτικό φάσμα, ασκεί μια ψυχολογική και ηθική επιρροή τέτοια που σε λίγο η Δεξιά θα έχει πρόβλημα να διαχωριστεί απ' αυτές τις ακραίες θέσεις» και προέβλεψε ότι αυτό θα το δούμε παντού στις επόμενες εκλογικές αναμετρήσεις.


«Ο θρίαμβος της νεοσυντηρητικής σκέψης έγκειται στο ότι κατόρθωσε να πείσει ότι τα κοινωνικά ζητήματα είναι και ηθικά ζητήματα. Η εθνικιστική δεξιά μετέχει σ' αυτό το λαϊκίστικο κίνημα που μάχεται τον Διαφωτισμό. Ο Αντι-διαφωτισμός υπάρχει και κατά τα φαινόμενα θα υπάρχει. Αυτό που πρέπει να κάνουμε είναι να υπερασπιζόμαστε τον ορθολογισμό, τις οικουμενικές αξίες, τον ανθρωπισμό, την ελευθερία και την αυτονομία του ατόμου» υπογράμμισε ο Στέρνχελ. Απ' την άλλη είπε ότι «το μεταμοντέρνο πάθος για την πολυπολιτισμικότητα έχει παίξει ένα σημαντικό ρόλο στην εξασθένιση των οικουμενικών αξιών» αναθυμούμενος τον Κλοντ Λεβί-Στρος που είχε προειδοποιήσει ότι η καταστροφή των ιδιαιτεροτήτων μας, το άλλο άκρο δηλαδή, δεν είναι ιδιαιτέρως εποικοδομητική.


Η Βασιλική Γεωργιάδου, αναπληρώτρια καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, έκανε μια εισήγηση για την «κρυφή γοητεία» της Ακρας Δεξιάς στην Ευρώπη του ύστερου μεταβιομηχανισμού. Επιχείρησε μια ιστορική και πολιτική αναδρομή στις μεταμορφώσεις αυτού του φαινόμενου από το 1946 μέχρι σήμερα και προσπάθησε να εξηγήσει πώς ένα φαινόμενο του πολιτικού περιθωρίου, όπως ήταν η Ακρα Δεξιά μετά τον πόλεμο, «μια κακόφημη δεξαμενή παλαιοφασιστών, απόκτησε σταδιακά, κυρίως στη μετακομμουνιστική εποχή, ορατότητα στην πολιτική σκηνή και εξασφάλισε πολιτική και εκλογική σημαντικότητα στο περιβάλλον του κομματικού και πολιτικού συστήματος αρκετών ευρωπαϊκών χωρών».



Η Ακρα Δεξιά, έχει το χαρακτηριστικό του «συλλέκτη διαμαρτυρίας» και του σταδιακού «ιδεολογικού αποχρωματισμού» απ' τον ιστορικό φασισμό και τον Αντι-διαφωτισμό. Καθίσταται ελκυστική με τη στάση της πολιτικής διαμαρτυρίας που καλλιεργεί, την υποτιθέμενη αντιπολιτική-αντισυστημική στάση της. «Η κατάρρευση των κομμουνιστικών καθεστώτων, το φαινόμενο της παγκοσμιοποίησης και τα ρεύματα της μετανάστευσης δημιούργησαν νέες πραγματικότητες για τα εθνικά κράτη, τις εθνικο-πολιτισμικές συντεταγμένες τους, τις πολιτικές-ιδεολογικές ταυτότητες».



Η Ακρα Δεξιά βρέθηκε στο στοιχείο της. «Εγκατέλειψε τον λαϊκιστικό αντικρατισμό και προτάσσοντας τις ιδεολογικές της παρακαταθήκες (εθνικισμός, αντιοικουμενισμός, ιδεολογία της ανισότητας, μετατράπηκε σε έναν αναδευτή και συλλέκτη των φόβων, της ανασφάλειας, του θυμού, των προκαταλήψεων ανθρώπων που βίωναν τραυματικά τη ρευστοποίηση των προσωπικών τους, αλλά και των πολιτικών και συλλογικών ταυτοτήτων. Είναι η Ακρα Δεξιά που βλέπουμε όλοι γύρω μας τις τελευταίες τρεις δεκαετίες σε πολλές ευρωπαϊκές χώρες: εθνικιστική, μνησίκακη, ξενοφοβική, αντιμεταναστευτική, που περιφρονεί την αρχή της ισότητας» εξήγησε η ίδια αναφερόμενη σε μια έννοια του Ζέεφ Στέρνχελ.


«Η Ακρα Δεξιά στα 60 χρόνια που υπάρχει στο μεταπολεμικό κόσμο, εμφανίζεται με πολλά πρόσωπα. Το πρόβλημα σήμερα είναι το γεγονός ότι το δικό της μείγμα πολιτικής είναι υποστηρίξιμο από ένα ευρύτερο φάσμα - η εναντίωση στη μετανάστευση, η απόρριψη της πολιτικής και των πολιτικών, η ανοχή στη χρήση βίας, η απαξίωση και γελοιοποίηση του κοινοβουλίου, δεν είναι στάσεις και συμπεριφορές που προέρχονται μόνο από την Ακρα Δεξιά. Υπάρχει μια ευρύτερη -εγκάρσια- αποδοχή για όλα αυτά στην πολιτική σκηνή πολλών ευρωπαϊκών χωρών» είπε η Βασιλική Γεωργιάδου δίνοντας πάρα πολλά παραδείγματα και απαντώντας σε πολλές ερωτήσεις που αφορούσαν τις τελευταίες εξελίξεις στο πολιτικό σκηνικό της Ελλάδας.


Ο Σπύρος Α. Σοφός, ερευνητής Διεθνούς Πολιτικής στο «Helen Bamber Centre for the Study of Rights, Conflict and Mass Violence» στο Πανεπιστήμιο του Κίνγκστον στο Λονδίνο, επεσήμανε ότι «η άκρα δεξιά αποτελεί ένα φαινόμενο που έχει αναμφισβήτητα μελετηθεί πάρα πολύ αλλά η κατανόησή του είναι ακόμη δυστυχώς ελλιπής». Πρότεινε μάλιστα ότι «η άκρα δεξιά μπορεί να περιγραφεί καλύτερα ως κοινωνικό κίνημα που αν επιχειρούσαμε να το αναπαραστήσουμε θα βλέπαμε ένα πολυκεντρικό σχήμα που αναπτύσσεται ταυτοχρόνως σε ομόκεντρους κύκλους», ένα κίνημα κατακερματισμένο διεθνώς αλλά που συσπειρώνει ανθρώπους ευκολότερα σε εθνικό επίπεδο.


Ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι μορφές δράσης που η Άκρα Δεξιά αντιγράφει από άλλα κοινωνικά κινήματα. «Οπως λοιπόν τα ισλαμικά κινήματα για παράδειγμα (χωρίς να τα ταυτίζουμε με ακροδεξιά κινήματα) προσπάθησαν να «πληρώσουν κενά» στην παρουσία του κράτους στις κοινωνίες που δραστηριοποιήθηκαν, προσφέροντας υπηρεσίες εκπαίδευσης, πρόνοιας και κοινωνικής αλληλεγγύης και καταδεικνύοντας την ανεπάρκεια του υπάρχοντος συστήματος, έτσι και οργανώσεις της άκρας δεξιάς προσπαθούν να συνδεθούν με την ευρύτερη κοινωνία εντοπίζοντας κενά στην παρουσία του κράτους αλλά και της κοινωνίας των πολιτών, προσπαθώντας να πληρώσουν αυτά τα κενά» εξήγησε.


Η οικονομική κρίση συμβάλλει στην άνοδο της Ακρας Δεξιάς; «Αναμφίβολα» συνέχισε ο ίδιος «ο ακροδεξιός λόγος θέλει να δημιουργεί συνθήκες κρίσης ακόμα κι όταν η κρίση είναι κατασκευασμένη. Θέλει να δημιουργεί ένα συνεχές κλίμα διχασμού και αδικίας. Μετατρέπει τον «Αλλο» σε εχθρό και απειλή ενώ προτείνει απλουστευτικές λύσεις που γίνονται εύκολα αντιληπτές απ' τα απογοητευμένα κοινωνικά στρώματα». Αλλά η σύνδεση της κρίσης με την πιθανή άνοδο της Ακρας Δεξιάς μπορεί να είναι παραπλανητική, κατέληξε ο Σπύρος Α. Σοφός. «Οι κρίσεις και οι εχθροί μπορούν να κατασκευαστούν και σε περιόδους σχετικής ευημερίας. Η Ακρα Δεξιά δεν αποτελεί σημείο των καιρών μας, η φλόγα της σιγοκαίει περιμένοντας στιγμές πρόσφορες ώστε να αναζωπυρωθεί και να προσφέρει λύσεις στα ψευδοδιλήμματα που προτάσσει».
ΤΟ ΒΗΜΑ