ΤΣΕΧΙΑ: Η εξέλιξη της γλώσσας συμβάλει στην ισότητα των φύλλων

της Μπάρα Προτσάσκοβα

 

 

Όλα τα φώτα της δημοσιότητας πέφτουν σε ένα από τα πιο ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της τσεχικής γλώσσας, την κατάληξη «-ová» σε όλα τα γυναικεία επίθετα. Αν τον πάρουμε κυριολεκτικά, αυτός ο κανόνας σημαίνει πως οι γυναίκες «ανήκουν» στους πατεράδες και τους συζύγους τους, κι αυτός είναι ο λόγος που πολλοί θεωρούν πως πρέπει να καταργηθεί. Ενόψει των προεδρικών εκλογών του 2013, η αντιπαράθεση αποκτάει πολιτικό περιεχόμενο.

Η «Βικτόρια Μπεκάμοβα» (Victoria Beckhamová, Victoria Beckham) και η «Κέιτ Μιντλετόνοβα» (Kate Middletonová, Kate Middleton) θα αποτελέσουν κατά πάσα πιθανότητα ένα από τα ζητήματα των πρώτων άμεσων προεδρικών εκλογών της Τσεχίας, που θα διεξαχθούν το 2013. Ο υποψήφιος του «κόμματος πολιτικής δημοκρατίας» (ODS) Πρέμισλ Σόμποτκα (Přemysl Sobotka), υποστηρίζει ολόψυχα την κατάργηση της θηλυκής κατάληξης σε -ová. Στα τσέχικα, η κατάληξη σε -ová σε όλα τα γυναικεία ονόματα, ακόμα και τα ξένα, θεωρείται αυτονόητη.

Ο Σόμποτκα που έγινε γνωστός για την θαρραλέα αντικομουνιστική του στάση αλλά και τον ενθουσιασμό του για τις «αναθεωρητικές» αναγνώσεις της ιστορίας, στοχεύει τώρα ένα πολύ συγκεκριμένο εκλογικό σώμα. Η Λούσι Γκρος (Lucie Gross) ανήκει στο 1/4 των ψηφοφόρων που υποστηρίζει την κατάργηση της κατάληξης αυτής. «Ο Γερμανός σύζυγός μου δεν μπορεί να κατανοήσει πώς, ενώ μετά τον γάμο μας πήρα το όνομά του, το επίθετό μου θα πρέπει να εξακολουθεί να ηχεί διαφορετικά από το δικό του», λέει η 33χρονη δικηγόρος· σύμφωνα με τον τσεχικό νόμο θα έπρεπε να ονομάζεται «κυρία Γκρόσοβα». «Πολλές τσέχικες οικογένειες που γνωρίζω βρίσκουν δυσκολίες να αναγνωριστούν οι οικογενειακοί τους δεσμοί από τις γερμανικές αρχές, καθώς τα επίθετά τους είναι διαφορετικά», προσθέτει. Τελικά η Γκρος βρήκε ένα «παραθυράκι» στο νόμο για να γλιτώσει την κατάληξη -ová -είχε παντρευτεί με αλλοδαπό. Αυτή η δυνατότητα παρασχέθηκε από τον τσεχικό νόμο εδώ και μία μόλις δεκαετία. Κι αν έτσι γλίτωσε όλα τα προβλήματα που πιθανόν θα είχε στην Γερμανία, στην Τσεχία άρχισε να αυτοαποκαλείται «Γκρόσοβα», ιδίως στο τηλέφωνο: «όταν τους απαντάω σαν "Γκρος" ο κόσμος μπερδεύεται και νομίζει πως είμαι άνδρας», λέει. Σκέφτεται μάλιστα να προσθέσει την κατάληξη -ová στις επαγγελματικές της κάρτες, όπως συνηθίζουν όλοι οι πελάτες της.

Αλλά πολλές από τις γυναίκες που σήμερα αντιτίθενται στην παραδοσιακή εκδοχή των επιθέτων τους, δεν το κάνουν για πρακτικούς και μόνο λόγους. Προκρίνουν την γυναικεία χειραφέτηση. Η κατάληξη των γυναικείων επιθέτων υπονοεί πως η γυναίκα ανήκει στον άνδρα (αρχικά στον πατέρα, αργότερα στον σύζυγο). Εξ ου και η ανάδειξή της σε πολιτικό ζήτημα. Πάντως για τον συντηρητικό Πρέμισλ Σόμποτκα το θέμα δεν σχετίζεται και τόσο με την γυναικεία χειραφέτηση: «είμαι φίλαθλος, και μου φαίνεται παράξενο που ο εκφωνητής της τηλεόρασης μιλάει όλη την ώρα για την "Σερένα Ουιλιάμσοβα" (Serena Williams)». Κατά την γνώμη του, στο μέλλον οι γυναίκες θα έπρεπε να μπορούν να επιλέγουν μόνες τους αν θέλουν να κρατήσουν την κατάληξη -ová ή όχι.

Κατά τα άλλα, τα δύο τρίτα των Τσέχων υποστηρίζουν την διατήρηση του παραδοσιακού τύπου, αν μη τι άλλο στο όνομα της γραμματικής. «Σε αντίθεση με τα γερμανικά, στα τσεχικά να ονόματα κλίνονται, που σημαίνει πως οι καταλήξεις αλλάζουν», εξηγεί ο Πάβελ Στέπαν (Pavel Štěpán) του «ινστιτούτου τσεχικής γλώσσας» στην Πράγα. «Η κατάργηση των καταλήξεων οδηγεί σε γλωσσικά σφάλματα και σε παρανοήσεις». Σύμφωνα με τις δημοσκοπήσεις με 5% στην πρόθεση ψήφου, ο Σόμποτκα υστερεί έναντι του πρώην πρωθυπουργού Γιαν Φίσερ (Jan Fischer) αλλά και για πρώτη φορά, του Μἰλος Ζέμαν (Miloš Zeman).

Όποιος προσπαθεί να διατηρήσει αμετακίνητη την γλώσσα, μακροπρόθεσμα είναι σίγουρα χαμένος: «ένα σωρό παραδοσιακοί τύποι εκλείπουν συν τω χρόνω», παρατηρεί η Γιάνα Βάλντροβα (Jana Valdrová) καθηγήτρια γερμανικών σπουδών στο πανεπιστήμιο της νοτίου Βοημίας του Μπουντβάις. Αυτό σημαίνει πως ο 'Ανγκελα Μερκέλοβα και η Στέφι Γκράφοβα μπορούν να ελπίζουν πως τελικά το όνομά τους θα αποκατασταθεί.

Η Bára Procházková είναι δημοσιογράφος