'Αγιον Όρος, Το αρχαιότερο σχολείο στην χώρα

του Δημήτρη Ριζούλη

Στο 'Αγιον Όρος πενήντα εσώκλειστοι μαθητές και δεκατέσσερις καθηγητές συνεχίζουν τη λαμπρή παράδοση της φημισμένης σχολής του Όρους 'Αθω με ιστορία 260 χρόνων. Πρόκειται για την «αθωνιάδα ακαδημία», που πριν από λίγες μέρες ξεκίνησε το λειτουργία της για τη φετινή χρονιά.

Η σχολή (στην οποία φοίτησαν ο Κοσμάς ο Αιτωλός και ο Ρήγας Φεραίος) τα τελευταία χρόνια πέρασε μεγάλες δυσκολίες και κινδύνευσε ακόμα και με λουκέτο. Ωστόσο, φέτος «ξαναζωντάνεψε» με τη στήριξη των μονών του Αγίου Όρους, που τη συντηρούν οικονομικά, αλλά και την ενίσχυση από το υπουργείο παιδείας, που έστειλε ικανούς και καταρτισμένους καθηγητές.

Ο διευθυντής της σχολής Αλέξιος Παναγόπουλος, μιλώντας στην «κυριακάτικη δημοκρατία», αναφέρει ότι «φέτος έγινε μια καινούργια αρχή και οφείλουμε θερμές ευχαριστίες στον υπουργό παιδείας, που ικανοποίησε όλες μας τις ανάγκες. Φανταστείτε ότι πέρσι δεν είχαμε καν καθηγητές για να λειτουργήσουμε».

Η αθωνιάδα εκκλησιαστική ακαδημία λειτουργεί στις Καρυές του Αγίου Όρους και περιλαμβάνει γυμνάσιο και λύκειο για οικότροφους μαθητές.

Στην σκήτη

Είναι ίδρυμα που ανήκει και διοικείται από τις μονές του Αγίου Όρους με την εποπτεία της πολιτείας. Στον χώρο όπου βρίσκεται σήμερα η σχολή, στην «σκήτη του Αγίου Ανδρέα», συναντήθηκαν δύο ιεροί άνδρες της ορθοδοξίας, ο άγιος Μακάριος Νοταράς και ο όσιος Νικόδημος ο Αγιορείτης το 1777, για να συνεννοηθούν για την έκδοση της περίφημης «Φιλοκαλίας».

Οι μαθητές ζουν με κοινοβιακό τρόπο και μετέχουν σε όλες τις ιερές ακολουθίες που τελούνται στο παρεκκλήσι της σχολής. Η μέρα τους ξεκινά με τη σύντομη ακολουθία του όρθρου (πρωινή προσευχή) μέσα σε κατανυκτική ατμόσφαιρα, υπό το φως των κεριών, πριν και από το χάραμα της ημέρας. Μετά πραγματοποιούνται στις σχολικές αίθουσες τα μαθήματα ως το μεσημεριανό γεύμα. Τα απόγευμα όλοι μαζί ψάλλουν στον εσπερινό και αμέσως μετά έχουν ελεύθερο χρόνο για να ξεκουραστούν ή να διαβάσουν στο αναγνωστήριο. Όλα τα γεύματα γίνονται με κοινοβιακό τρόπο και με παράλληλη ανάγνωση κειμένων, όπως συμβαίνει και στις ιερές μονές του Αγίου Όρους. Η ημέρα τελειώνει με την ακολουθία του αποδείπνου και των χαιρετισμών της Παναγίας. Οι μαθητές πραγματοποιούν συχνές επισκέψεις στα μοναστήρια, τα κελιά και τις σκήτες του Αγίου Όρους, ζώντας εκ των έσω την ορθόδοξη παράδοση της αγιορείτικης πολιτείας.

Οι περισσότεροι (αν όχι όλοι) μαθητές σκοπεύουν να γίνουν ιερείς. Αν και γίνονται δεκτοί χωρίς εξετάσεις, απαραίτητη προϋπόθεση είναι να προταθούν από τον μητροπολίτη της περιοχής τους και στα συνέχεια π αίησή τους να εγκριθεί από την ιερά κοινότητα του Αγίου Όρους.

τ

Επίσης οι μαθητές που ενδιαφέρονται να φοιτήσουν στη σχολή πρέπει να έχουν ως «κηδεμόνα» τους μία εκ των ιερών μονών του Αγίου Όρους. Στην «αθωνιάδα» προσέρχονται για σπουδές όχι μόνο Έλληνες αλλά και αλλοδαποί ορθόδοξοι, που για ένα έτος διδάσκονται τη γλώσσα.

«Το κτίριο της σχολής κατασκευάστηκε το 1904, είναι παλιό και, παρά τις επισκευές που έχουν γίνει, έχει προβλήματα» λέει ο διευθυντής της σχολής, προσθέτοντας: «ξέρουμε τις δυσκολίες, αλλά βολευόμαστε. Ελπίζουμε ότι στο μέλλον θα υπάρχουν μεγαλύτερες δυνατότητες».

Το όραμα των ανθρώπων της σχολής είναι η ανωτατοποίησή της. Για τον σκοπό αυτό οι τελειόφοιτοι μαζί με τη διοίκηση κοινοποίησαν ένα έγγραφο στις ιερές μονές, ζητώντας την υποστήριξή τους για την αναβάθμιση της «αθωνιάδας». «Υπάρχουν τρεις τρόποι» λέει ο κ. Παναγόπουλος. «Είτε να γίνει ιδιωτικό ΑΕΙ, είτε να αποκτήσει συνεργασία με ξένο φορέα ή η ανωτατοποίηση να γίνει από το υπουργείο παιδείας».

Ειδικότητες

Η πρόταση αναφέρει τρεις ειδικότητες πανεπιστημιακού επιπέδου που θα μπορούσαν να δημιουργηθούν:

συντήρησης έργων τέχνης έργων
μουσικολογίας
χειρογράφων και θεολογίας

Όπως και να 'χει, το αίτημα δεν μπορεί να περάσει απαρατήρητο, αφού πρόκειται για ένα από τα αρχαιότερα εκπαιδευτικά ιδρύματα της χώρας μας, με έντονη πνευματική δραστηριότητα και μάλιστα εντός του ιερού χώρου του Αγίου Όρους. Τη σημασία άλλωστε της «αθωνιάδας» τη μαρτυρεί η πλούσια ιστορία της.

Στο 'Αγιον Όρος, με την επωνυμία «αθωνιάς σχολή» λειτούργησαν κατά περιόδους διάφορες σχολές. Στη μονή Μεγίστης Λαύρας πρώτος ο άγιος Αθανάσιος ο Αθωνίτης (920-1003) δημιούργησε σχολεία. Μέχρι και σήμερα οι μοναχοί ονομάζουν τον χώρο όπου γίνονταν τότε τα μαθήματα «σχολείο».

Οργανωμένη σχολή, σύμφωνα με τις μαρτυρίες, ιδρύεται κατά την εποχή της φιλολογικής και καλλιτεχνικής ανθήσεως επί της δυναστείας των Παλαιολόγων, τον 13ο αιώνα, στο ιδρυτικό κελί «άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος», με την επωνυμία «ιβηριτική θεολογική σχολή».

Η ιστορία

Φυτώριο της επανάστασης του 1821, με πλήθος μαρτύρων

Πριν από την επανάσταση του 1821 τρεις μεγάλες προσωπικότητες συνδέονται με τη σχολή, που γίνεται «φυτώριο» ανάπτυξης του απελευθερωτικού κινήματος: ο εθνομάρτυρας -και πρόδρομος της επανάστασης- Ρήγας Φεραίος ως μαθητής της, ο Αδαμάντιος Κοραής, ως διορισμένος εκπρόσωπός της στη Γαλλία, και ο οικουμενικός πατριάρχης Γρηγόριος Ε', ως ειδικός σύμβουλος.

Το 1821 η σχολή διακόπτει τη λειτουργία της λόγω της επανάστασης. Πολλοί μαθητές παίρνουν μέρος στον αγώνα. Το 1842 επαναλειτουργεί στις Καρυές και ξεκινά μια νέα λαμπρή περίοδος, με σπουδαίους καθηγητές και μαθητές.

Στη μακρά ιστορία της έχει να επιδείξει όχι μόνο αγίους και μεγάλες πνευματικές προσωπικότητες, αλλά και σειρά μαρτύρων που θυσιάστηκαν για την πατρίδα. Λαμπρό παράδειγμα ο ιεροδιάκονος Αρκάδιος ο Ιβηρίτης, που γεννήθηκε στο Αϊβαλή της Μικρός Ασίας το 1893. Το 1916 ήταν μαθητής στη σχολή. Μαρτύρησε με τον παραδελφό του ιερομόναχο Γαβριήλ στις 14/9/1922 στο μετόχι της μονής στο Αϊβαλή από τους Τούρκους

Το 1749, αγιορείτες πατέρες πρωτοστάτησαν στην ίδρυση σχολείου κοντά στη μονή Βατοπαιδίου, το οποίο ονομάζεται αργότερα «αθωνιάς εκκλησιαστική ακαδημία». Πρώτος σχολάρχης διορίζεται ο ιεροδιάκονος Νεόφυτος Καυσοκαλυβίτης, ο οποίος παραμένει για τρία χρόνια. Στη συνέχεια το οικουμενικό πατριαρχείο διορίζει τον αρχιμανδρίτη Αγάπιο, ο οποίος ερχόμενος να αναλάβει τα καθήκοντα σφαγιάστηκε από τους Τούρκους, στις 18 Αυγούστου 1752 στη Θέρμη της Θεσσαλονίκης. Η χορεία των αγίων μαρτύρων της σχολής μόλις είχε ανοίξει. Την άνοιξη του 1753 αναλαμβάνει ο Ευγένιος Βούλγαρης και επί των ημερών του η «αθωνιάδα» ονομάζεται «αθωνιάς ακαδημία», τίτλο που φέρει ως σήμερα. Βλέπει μέρες ακμής, προσελκύει πλήθος μαθητών και καθίσταται περίφημη όχι μόνο στον ορθόδοξο κόσμο αλλά και εκτός αυτού. Πολλοί μαθητές προσέρχονται για να μαθητεύσουν και να ακούσουν τον μεγάλο δάσκαλο Ευγένιο Βούλγαρη . Μεταξύ αυτών ο άγιος Κοσμάς ο Αιτωλός, ο 'Ανθιμος ο Ολυμπιώτης, ο Ιώσηπος Μοισιόδακας, ο Σέργιος Μακραίος, ο Χριστόφορος Προδρομίτης, ο όσιος Αθανάσιος Πάριος, ο Θεσσαλονίκης Δαμασκηνός, ο Παΐσιος Καυσοκαλυβίτης κ.ά.

Ο Δημήτρης Ριζούλης είναι δημοσιογράφος