Ιεράπετρα: Ο πύργος Βαϊνιάς

 

 

Το χωριό Βαϊνιά, βορειοανατολικά της Ιεράπετρας, με αρχαιότερη ονομασία Γιαννίτσι (μέχρι το έτος 1932), δεσπόζει σε αμφιθεατρική θέση με θέα τον κάμπο της Ιεράπετρας και το Λιβυκό Πέλαγος. Κτισμένο στις υπώρειες του ορεινού όγκου Θρυπτής, σε υψόμετρο 100 μ., σε μια μικρή απόσταση από την πόλη, ευτύχησε να είναι πλούσιο σε μνημεία εξαιρετικής τέχνης όπως βυζαντινοί ναοί, ερείπια παλαιών ναών, κτηρίων, ενετικού πύργου, δεξαμενών νερού, λιθόκτιστων γεφυριών, θεμελίων και στοιχείων ανθρώπινης δραστηριότητας που αποδεικνύουν ότι ο τόπος αυτός έχει διαρκή κατοίκηση από τη Μινωική Περίοδο έως σήμερα.

Σε δεσπόζουσα θέση ανατολικά του χωριού, στη θέση Βαϊνιά, βρίσκονται τα ερείπια βενετσιάνικου πύργου. Η περιοχή είναι ένα μικρό οροπέδιο, διαβαθμισμένο σε πεζούλες, στις οποίες καλλιεργούσαν αμπέλια και δημητριακά. Σήμερα στους χώρους που καλλιεργούνται κυριαρχεί η ελιά. Η τοποθεσία στην οποία είναι χτισμένος βρίσκεται βορειοανατολικά από τον οικισμό, κοντά στο μικρό αποταμιευτήρα νερού που υπάρχει εκεί, σε απόσταση μικρότερη ίσως του χιλιομέτρου, πάνω σ' ένα διάσελο, σε θέση περίοπτη και στρατηγική.

Οι πύργοι, όπως έχει επικρατήσει να λέγονται, είχαν διαμορφωθεί κατάλληλα ώστε να καλύπτουν τις οικιστικές ανάγκες των φεουδαρχών, αλλά παράλληλα προσέφεραν και διάφορες διοικητικές και στρατιωτικές υπηρεσίες. Ήταν ιδιόκτητοι και μεταβιβάζονταν στους απογόνους τους. Σε εμφανές μέρος, συνήθως πάνω από το ανώθυρο της κεντρικής εισόδου, έφεραν το οικόσημο της οικογένειας που αποτελούσε και την ταυτότητα του πύργου. Αρχικά η συστηματική ανέγερση πύργων έγινε από τους Ενετούς φεουδάρχες και ύστερα από τους Τούρκους Μαλικιαναγάδες.

Ιστορικά γεγονότα

O εκπαιδευτικός-συγγραφέας Γιάννης Χρηστάκης για τον πύργο της Βαϊνιάς γράφει: «Ανήκε, κατά πάσα πιθανότητα, σε κάποιο φεουδάρχη της στενής ή της ευρύτερης περιοχής του κάμπου της Ιεράπετρας, ο οποίος από το σημείο αυτό κατόπτευε το κεντρικό και νότιο τμήμα του, από το ανατολικό ως το δυτικό άκρο του, πέρα ως τα όρια της Καστελλανίας. Συγχρόνως δε, ήλεγχε και τη διάβαση προς την τοποθεσία Καθαράδες και τη μονή Παπλινού και γενικά προς τα μέρη ανατολικότερα της Ιεράπετρας. Από ένα πάντως συμβόλαιο του 1584 μαθαίνουμε ότι στο Γιαννίτσι ζούσε η "Κορναρόλα Μουδάτσαινα, χήρα του ποτέ Άρχου ευγενή Μισέρ Τζουάνε από το χωριό Γιαννίτζι...".

Σήμερα τα θλιβερά απομεινάρια του, που φαντάζουν σαν ξεπεσμένοι λόρδοι, μαζί με το κάτασπρο εκκλησάκι του Σταυρού, που είναι χτισμένο δίπλα, στον αντικρινό ψηλό βράχο της ανατολικής πλευράς του μικρού αυχένα, αποτελεί ένα παράταιρο ντουέτο κι ένα ζεύγος γεμάτο αντινομίες και συγκρούσεις. Ο ίδιος δε ο μισοχαλασμένος πύργος, καθώς στέκει αραχνιασμένος και φέρνει πάνω του τα σημάδια από τα χτυπήματα του χρόνου και των ανθρώπων, είναι ένας ζωντανός διαλαλητής της ιστορίας αυτού του τόπου και μια διαρκής ανάκληση στη μνήμη της ενετικής κατάκτησης του νησιού και όχι μόνο.

Τα ερείπιά του είναι σε σχετικά καλή κατάσταση, αφού διατηρεί ατόφιο το σχήμα του και το μέγεθός του μέχρι το ύψος όπου οι τοίχοι κρατούσαν την οροφή του, η οποία έχει πέσει. Είναι ορθογώνιος και οι τοίχοι του έχουν πάχος πάνω από ένα μέτρο. Η οροφή του ήταν καμπύλη επιφάνεια με διεύθυνση καμπυλότητας από Β-Ν, όπως φανερά δείχνει μικρό τμήμα της που στέκει ακόμη.

Δυτικά του πύργου, σε πάρα πολύ μικρή απόσταση απ' αυτόν, υπάρχει ημιτελής ναός, ίσως του Αγίου Γεωργίου, το ύψος των τοίχων του οποίου δεν υπερβαίνει το 1,8 μ. Είναι προφανές ότι η προσπάθεια ανέγερσής του εγκαταλείφτηκε εξαιτίας κάποιων σημαντικών γεγονότων και από λόγους πιθανόν έξω από τη θέληση των κατασκευαστών.

Ίσως η έναρξη της ανέγερσης να είχε αρχίσει λίγο πριν από τον Κρητικό Πόλεμο, τα γεγονότα και τα αποτελέσματα του οποίου να υπήρξαν οι παράγοντες της αναστολής των εργασιών ανέγερσης του ναού. Τον καιρό του μεγάλου αγώνα του κρητικού λαού για αποτίναξη του τουρκικού ζυγού ο πύργος στο Βαΐνι υπήρξε επίκεντρο σημαντικών ιστορικών γεγονότων».

Η περιοχή της Ιεράπετρας σε σχέση με άλλες περιοχές όπως της Σητείας υστερεί στην καταγραφή ιστορικών στοιχείων. Δυστυχώς, οι πληροφορίες που υπάρχουν για τη βενετική περίοδο είναι αποσπασματικές. Κάποια στοιχεία υπάρχουν από το Κατάστιχο του Ιωάννου Ολόκαλου, νοταρίου της Ιεράπετρας κατά το πρώτο μισό του 16ου αιώνα.

Στην Επανάσταση του 1821 έχει καταγραφεί ένα ιστορικό γεγονός που θα πρέπει να συνδέεται με αυτόν τον πύργο και έχει να κάμει με τη δράση του γενίτσαρου Μεχμέτ Πιλαβά ή Πιλαβομεμέτη.

Ο διαβόητος γενίτσαρος, εξορμώντας με τη συμμορία του από την Ιεράπετρα μια νύχτα του 1822, ήρθε στο Γιαννίτσι και αφού το λεηλάτησε, ασφαλώς με τη συμπαράσταση ή έστω την ανοχή του Τούρκου άρχοντα του πύργου, προχώρησε κι ήρθε στη μονή Παπλινού, όπου έπραξε το αποτρόπαιο ανοσιούργημα του βιασμού των καλογραιών και της θανάτωσής τους, με τον ακρωτηριασμό των μαστών τους και των απόκρυφων μερών τους.

Ο Γιάννης Νικ. Ζουγλάκης, στο έργο του "Βαϊνιά, νοσταλγική διαδρομή στο χρόνο", αναφέρει: «Λέγεται ότι η περιοχή αυτή, όπως εκείνη του Παπλινού, ήταν η καταφυγή των χριστιανών κατά τους διωγμούς τους από τους Τούρκους. Σύμφωνα με την παράδοση, επί Τουρκοκρατίας και ειδικότερα κατά την περίοδο 1866-1890, νότια του πύργου έγινε σφοδρή μάχη, γνωστή ως μάχη της Βαϊνιάς, με θύμα ένα συγχωριανό, από την οικογένεια Μοσχοβάκη.

Λέγεται επίσης ότι γύρω από τον πύργο, αλλά και βορειότερα υπάρχουν τάφοι. Η πληροφορία αυτή κρίνεται βάσιμη, δεδομένου ότι κατά τα τελευταία χρόνια έχουν σημειωθεί λαθραίες ανασκαφές. Σήμερα η περιοχή έχει ισοπεδωθεί και μόνο σωροί από πέτρες μαρτυρούν την ύπαρξη κτισμάτων σε προηγούμενες εποχές».

"Θανάσιμη" απειλή από την ανθρώπινη παρέμβαση

Ο πύργος αυτός είναι ένας από τους 15 που υπήρχαν στην επαρχία της Ιεράπετρας και καταγράφονται στα τουρκικά αρχεία της περιόδου 1672-1694. Κάποιοι από αυτούς σήμερα δεν υπάρχουν. Η φθοροποιός επίδραση του χρόνου και η ανάλγητη επέμβαση ανθρώπων απειλεί θανάσιμα τα όποια απομεινάρια.

Τα απομεινάρια των πύργων αυτών και όλα τα ιστορικά μνημεία της περιοχής πρέπει να προστατευτούν και να συντηρηθούν με πρωτοβουλία του Δήμου και των Πολιτιστικών Συλλόγων. Η αδιαφορία της Πολιτείας, που είναι η "καθ' ύλη" αρμόδια, είναι εγκληματική, γι' αυτό και φέρει ακέραιη την ευθύνη για την κατάσταση που αυτά βρίσκονται σήμερα.

ΠΗΓΗ: ΝΕΑ ΚΡΗΤΗ