Έργα προστασίας του Ταφικού τύμβου του Σοφοκλή ἤ "Ἠρίον"

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΧΩΡΟ

 

Κατά την νέα επίσκεψη μας την  17-10-2012, στον Ταφικό τύμβο του Σοφοκλή του   μεγάλου Έλληνα τραγικού ποιητή,  διαπιστώσαμε    ότι δεν επικρατούσε η απαράδεκτη κατάσταση που είδαμε κατά την προηγούμενη επίσκεψή μας την 11-2-2011. 

Επιτέλους οι αρμόδιοι είχαν τοποθετήσει προστατευτικό  στέγαστρο πάνω από τον τύμβο, είχαν επισκευάσει την περίφραξη και την πόρτα και είχαν απομακρύνει τα σκουπίδια , αλλά και  τα σκέπαστρα των σαρκοφάγων, που κινδύνευαν από τις καιρικές συνθήκες και από επίδοξους αρχαιοκάπηλους.  

 

Στον χώρο παραμένει μία παλιά πινακίδα, μοναδικό σημείο πληροφορίας  για τον χώρο ( θα μπορούσε και αυτή να αντικατασταθεί, με άλλη σύγχρονη πιο ευανάγνωστη), η οποία αναγράφει:

 
Ὁ λεγόμενος  Ταφικός τύμβος τοῦ Σοφοκλῆ ἤ "Ἠρίον"

Βρίσκεται στην περιοχή "Μεγάλη Βρύση", στον δρόμο πού οδηγεί στη Δεκέλεια. Παλαιότερα αναφέρεται και ως «τύμβος της Καμβέζας». Ανασκάφτηκε το 1958 οπό τις πριγκίπισσες της Ελλάδας Σοφία και Ειρήνη. Πρόκειται για ένα μεγάλο οικογενειακό ταφικό περίβολο, κλασικών χρόνων, πού περικλείεται από τεχνητό τύμβο. Ὁ τύμβος είχε ορχικά 13μ.ὕψος. Περίεχε τέσσερις μαρμάρινες σαρκοφάγους με αετωματικό κάλυμμα, τρεις στο κέντρο του και μία μακρύτερα προς τα Νότια, πού φαίνεται ότι προσετέθη αργότερα.

Η μορφή πού παρουσιάζει το μνημείο είναι παράξενη, καθώς είναι από τα λίγα αθηναϊκά δείγματα, όπου ὁ ταφικός περίβολος περιέχεται μέσα σε τύμβο. Αυτό είχε πιθανώς σκοπό να εξάρει τη μεγάλη σημασία του συγκεκριμένου μνημείου. Ὁ τοίχος ήταν κτισμένος με μεγάλους ορθογωνισμένου ογκόλιθους από τοπική πέτρα. Δεν υπάρχουν πλάγιες πλευρές στον περίβολο. Οι σαρκοφάγοι ήταν λήκυθοι με διακόσμηση ερυθρών ανθεμίων. Οι σιδερένιες στλεγγίδες πού βρέθηκαν στους δύο τάφους χρησίμευαν κατά την αρχαιότητα για την απόξεση της σκόνης και του ιδρώτα των αθλουμένων ανδρών στις Παλαίστρες και τα Γυμνάσια.

Ὁ τρίτος τάφος, στο κέντρο του τύμβου, ανήκε σε γυναίκα και περίεχε σαν κτέρισμα ένα χάλκινο καθρέφτη. Σε έναν από τούς τάφους βρέθηκε, κατά πληροφορίες των εργατών της ανασκαφής, ένα ροζιασμένο ξύλινο ραβδί πού θεωρήθηκε ότι ανήκε στον τραγικό ποιητή Σοφοκλή.

Τις σημαντικότερες πληροφορίες για την ταφή του Σοφοκλή και την θέση του τάφου μάς δίνει ὁ Ανώνυμος βιογράφος του Σοφοκλέους, πού αναφέρει ότι ὁ ποιητής ετάφη, όταν επεβίωσε το 406-5 π.χ., στον πατρογονικό τάφο, στο δρόμο πού οδηγούσε στη Δεκέλεια, ὁ οποίος βρισκόταν σε απόσταση 11 σταδίων από το τείχος. Το τείχος πού αναφέρει ἐδώ ὁ Ανώνυμος βιογράφος πιθανώς είναι το φρούριο της Δεκέλειας, πού τοποθετείται στην περιοχή του Παλαιοκάστρου, στο Τατόι. Ὁ Σοφοκλής, πού διέμενε στο δήμο του Κολωνού, καταγόταν οπό τη Δεκέλεια και ὁ τάφος των προγόνων του ήταν στην περιοχή αυτή.

Οι Αθηναίοι ζήτησαν από το Σπαρτιάτη βασιλιά Άγι, πού κατείχε το φρούριο, να επιτραπεί ἡ ταφή του ποιητή στον πατρογονικό τάφο. Ἡ άδεια δόθηκε με την παρέμβαση μάλιστα του θεού Διονύσου πού εμφανίστηκε στον ύπνο του Άγι και του έδωσε εντολή. Κατά άλλους μελετητές, ἡ απόσταση των 11 σταδίων οπό το τείχος θα έπρεπε να μετρηθεί από το τείχος των Αθηναίων και όχι από το φρούριο της Δεκέλειας, επειδή δε διευκρινίζεται στο κείμενο ποιό ακριβώς ήταν το τείχος. Οπωσδήποτε, ἡ απόσταση των 11 σταδίων, αν μετρηθεί από το τείχος του Παλαιοκάστρου, συμπίπτει με τη θέση του τύμβου της Καμβέζας, πού βρίσκεται άλλωστε στην αρχαία οδό προς το δήμο της Δεκέλειας.

Πάνω στον τύμβο του Σοφοκλή οι Αθηναίοι έστησαν μία χάλκινη σειρήνα ἤ χελιδόνα για να υπενθυμίζει τη γλυκύτητα της ποίησής του και του απένειμαν θεϊκές τιμές, θυσιάζοντας κάθε χρόνο στον τάφο του. Στην ταφή του Σοφοκλή αναφέρονται ακόμα ὁ Πλίνιος και ὁ Πτολεμαίος Ηφαιστίωνος.

 

Στην περιοχή του τύμβου του Σοφοκλή, αλλά και στην «Παναγίτσα», πού βρίσκεται σε μικρή απόσταση ανατολικότερα έχουν βρεθεί και άλλοι τάφοι και πολλά κατάλοιπα αρχαίου οικισμού, όπως τοίχοι, εντοιχισμένα στην εκκλησία αρχιτεκτονικά μέλη, ρωμαϊκό λουτρό (βαλανείο) και πολλά θραύσματα αγγείων. Προφανώς, εδώ υπάρχει ένας αρχαίος δήμος, μάλλον ὁ δήμος Κήττου ἤ Κητττού.

Μπορούμε με ακρίβεια να καθορίσουμε την χρονολογία του θανάτου του μεγάλου τραγικού ποιητή. Οι πληροφορίες που μας δίνει ο βίος του Ευριπίδη, όπως ότι μόλις έμαθε ο Σοφοκλής, τον θάνατο του ανταγωνιστή του, παρουσίασε  στον προάγωνα των Διονυσίων  το 406 τον χορό και τους ηθοποιούς με πένθιμο φόρεμα και αστεφάνωτους. Όταν όμως ο Αριστοφάνης ανέβασε τους Βατράχους στα Λήναια του 405, ο Σοφοκλής δεν ζούσε.

Αντίθετα δεν έχουμε τόσο ακριβή πληροφόρηση για τον τρόπο θανάτου του Σοφοκλή και τον τόπο ταφής του. Και αυτό διότι αρκετοί είναι οι μύθοι στην αρχαία βιογραφία του Σοφοκλή σχετικά με τα αίτια θανάτου του, όπως: ο Σοφοκλής πνίγεται από μία ρόγα σταφυλιού, ή πεθαίνει από χαρά για μια νίκη του. Σε αυτέ τις μυθοπλασίες  των βιογράφων είναι και   η αναφορά ότι ο Λύσανδρος που πολιορκούσε τότε την Αθήνα, είχε δύο φορές στον ύπνο του ειδοποιηθεί  από τον Διόνυσο κι έδωσε την άδεια να περάσει ελεύθερα η νεκρική πομπή του Σοφοκλή προς τον οικογενειακό τάφο του ποιητή, που βρισκόταν στο δρόμο για την Δεκέλεια. (Lesky A.,σελ. 390,395.)

Εάν πράγματι είναι ο τάφος του μεγάλου ποιητή Σοφοκλή ή όχι, καλό θα ήταν οι επιστήμονες αρχαιολόγοι, ιστορικοί  κ.λπ. να ερευνούσαν περισσότερο  τα ευρήματα στην περιοχή  και τις ιστορικές πηγές, ώστε να κατέληγαν σε όσο το δυνατό ασφαλή συμπεράσματα.

Σε κάθε όμως περίπτωση, παραμένει ένα αρχαίο μνημείο το οποίο αξίζει  την προσοχή της επιστημονικής κοινότητας, των αρμοδίων για την φύλαξή του, αλλά και του κοινού.