Μια οικογένεια που έβλεπε μπροστά

Στις αρχές του 20ού αιώνα, το παριζιάνικο σαλόνι της συγγραφέως Γερτρούδης Στάιν και των αδελφών της φιλοξενούσε έργα που τότε θεωρούνταν σχεδόν αδιάφορα. Εναν αιώνα μετά, η συλλογή τους εκτίθεται στο Γκραν Παλέ και δοξάζεται ως η απαρχή του μοντερνισμού


Οταν το 1933 η Γερτρούδη Στάιν δημοσίευσε την «Αυτοβιογραφία της Αλις Μπ. Τόκλας» κατόρθωσε, εσκεμμένα ή όχι, να προκαλέσει εκνευρισμό σε ορισμένα συγγενικά της πρόσωπα. Οχι γιατί αφηγούνταν τη ζωή της με τη διά βίου σύντροφό της - η συγγραφέας έχει σήμερα τη φήμη ότι εκείνη καθιέρωσε τον όρο gay για τους ομοφυλόφιλους και σε εκείνο το έργο δεν αναφερόταν για πρώτη φορά ανοιχτά στις ερωτικές της προτιμήσεις.

Ούτε γιατί το βιβλίο περιέγραφε τα πρώτα της χρόνια στο Παρίσι, όταν το διαμέρισμα της στην οδό Φλερί ήταν το πιο ξακουστό καλλιτεχνικό κέντρο των αρχών του 20ού αιώνα. Οι αναγνώστες διάβαζαν απλώς για τα σουαρέ της όταν οι καλεσμένοι συναγελάζονταν με πρωτοποριακούς καλλιτέχνες, συγγραφείς και συλλέκτες σε δωμάτια διακοσμημένα με πίνακες ζωγραφικής, τους οποίους η Γερτρούδη είχε συγκεντρώσει και προωθήσει: Ρενουάρ, Γκογκέν, Σεζάν, Τουλούζ-Λοτρέκ, Ματίς, Πικάσο ή Χουάν Γκρις.

Ο λόγος που ο απολογισμός από εκείνη την περίοδο είχε κάνει τα μάγουλα των μελών της οικογένειας Στάιν σχεδόν να κοκκινίσουν από οργή ήταν ότι η Γερτρούδη υπονοούσε πως είχε ανακαλύψει μόνη της τον Ματίς και τον Πικάσο, υποβαθμίζοντας τη συμβολή των δύο αδελφών της Λέο και Μάικλ ή της συζύγου του δεύτερου, της Σάρας. Στην πραγματικότητα, όλοι οι Στάιν είχαν αποκτήσει κάποιο έργο των άγνωστων ακόμα ζωγράφων και όλοι τους, τους είχαν υποστηρίξει οικονομικά και ηθικά. Τόσο που ο Λέο σχολίασε δηκτικά την τάση της αδελφής του να παραλείψει τους συγγενείς της από την ιστορία. «Στην ουσία, όλα όσα λέει για τις δραστηριότητές μας πριν από το 1911 είναι ψευδή, και σε γεγονότα και σε συμπεράσματα», έλεγε ο αδικημένος αδελφός, σύμφωνα με ορισμένους μελετητές. «Θεέ μου, τι ψεύτρα που είναι!».

Η έκθεση «Matisse, Cezanne, Picasso… L'aventure des Stein», που από τις αρχές Οκτωβρίου φιλοξενείται στο Γκραν Παλέ του Παρισιού, δεν έχει κύριο σκοπό της να αποκαταστήσει τις πιθανές υπερβολές της Γερτρούδης. Τα καλλιτεχνικά κατορθώματα της οικογένειάς της, εξάλλου, δεν είναι επτασφράγιστα μυστικά. Μορφωμένοι και ευκατάστατοι μεσοαστοί, με ρίζες στην Πενσυλβάνια, οι Στάιν ζούσαν στο Σαν Φρανσίσκο έχοντας αρκετά λεφτά, αλλά όχι πάρα πολλά. Είχαν εβραϊκή καταγωγή αλλά δεν ήταν και φανατικοί. Ηταν ο Λέο που τους έδωσε το έναυσμα να εγκατασταθούν στη Γαλλία το 1902, όταν έφτασε στο Παρίσι έπειτα από σπουδές Ιστορίας της Τέχνης στη Φλωρεντία. Ακολούθησαν η Γερτρούδη, ο Μάικλ και η Σάρα. Ολοι τους, αδιαφορώντας για το συμβατικό γούστο της εποχής τους, άρχισαν να συλλέγουν τα πιο πρωτοποριακά έργα της εποχής φιγουράροντας σύντομα ως κεντρικές μορφές της αναδυόμενης αβάν γκαρντ σκηνής. Εδειξαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την πρώιμη ζωγραφική του Ματίς και του Πικάσο, ενώ ήταν οι πρώτοι που αγόρασαν τους πίνακές τους και έχτισαν ισχυρές φιλίες μαζί τους. Τα δύο σπίτια τους (του Λέο και της Γερτρούδης στην οδό Φλερί, της Σάρα και του Μάικλ λίγο πιο κάτω στην οδό Μαντάμ) άνοιγαν τις πόρτες τους κάθε Σάββατο απόγευμα σε όλους όσοι επιθυμούσαν να γνωρίσουν και να «συνομιλήσουν» με τα νέα, πρωτοποριακά κινήματα που έκαναν τότε τα πρώτα τους βήματα.

Τον κύκλο διεύρυναν συγγραφείς όπως ο Φ.Σ. Φιτζέραλντ ή ο Ερνεστ Χέμινγουεϊ, ενώ το «παρών» έδιναν ακόμα πολλοί δημιουργοί, συλλέκτες, γκαλερίστες, φίλοι ή απλοί περίεργοι. Σύντομα εκείνα τα salons, που τα μνημόνευσε ακόμα και ο Γούντι Αλεν στην τελευταία του ταινία «Μεσάνυχτα στο Παρίσι», έγιναν ζωτικά κέντρα στην ανάπτυξη του μοντερνισμού.

«Νομίζω ότι η ματιά του Λέο ήταν η αφετηρία για την ανακάλυψη του Ματίς, ο οποίος δεν είχε μεγάλη επιτυχία εκείνη την εποχή, ή του νεαρού Πικάσο που δεν έκανε τότε καμία έκθεση», δήλωνε πρόσφατα η Σεσίλ Ντεμπρέ, επιμελήτρια της έκθεσης στο Γκραν Παλέ. «Και μέσα σε λίγα χρόνια, μεταξύ 1905 και 1914, όλοι μαζί συγκέντρωσαν την πιο συναρπαστική συλλογή μοντέρνας τέχνης που μπορούμε να φανταστούμε». Σύμφωνα με άλλους, ο εσωστρεφής Λέο, κινητήρια δύναμη της συλλογής που εκτίθεται στο Γκραν Παλέ, μπορούσε να αναγνωρίσει τον τρόπο με τον οποίο φερέλπιδες καλλιτέχνες είχαν επηρεαστεί από μεγάλα γαλλικά ονόματα του ύστερου 19ου αιώνα όπως ο Ντεγκά, ο Ρενουάρ, ο Μανέ.

Η έκθεση όμως, μέσω περίπου 200 έργων, επιδιώκει να συγκεντρώσει τόσο τα έργα που καθόρισαν τη μοντέρνα τέχνη όσο και τη σχέση κάθε μέλους των Στάιν χωριστά με την καλλιτεχνική πορεία του πρώιμου 20ού αιώνα. Ο Μάικλ και η Σάρα, για παράδειγμα, επικεντρώθηκαν στον Ματίς, ειδικά όταν η Γερτρούδη άρχισε να θεωρεί την τέχνη του υπερβολικά διακοσμητική. Εφτασαν μάλιστα στο σημείο να γίνουν στενοί φίλοι του και να υποστηρίξουν οικονομικά τη σχολή ζωγραφικής όπου ο καλλιτέχνης δίδασκε μεταξύ 1908 και 1910.
ΠΗΓΗ:ΤΑ ΝΕΑ, (Νικόλα Ζώη)