Η αρχαιοκαπηλία σε αριθμούς

Τα αποκαλυπτικά στοιχεία δείχνουν το ιδιαίτερο ενδιαφέρον για τα εκκλησιαστικά κειμήλια
Της Γιωτας Συκκα

Οσοι τουρίστες επισκέπτονται τους τελευταίους μήνες τα δημόσια μουσεία μας στο μεγαλύτερο ποσοστό φεύγουν απογοητευμένοι. Κλειστές αίθουσες, άβολα ωράρια, λιγοστοί φύλακες, ελάχιστες παροχές. Αυτό όμως που φαντάζει απογοητευτικό στα μάτια τους για κάποιους άλλους θεωρείται η ιδανική ευκαιρία.

Η ασφάλεια και η προστασία των μουσείων και ειδικότερα των αρχαιολογικών χώρων είναι πονοκέφαλος των υπηρεσιών του υπουργείου Πολιτισμού τον τελευταίο καιρό που προσπαθεί να βολέψει την κατάσταση με το υπάρχον προσωπικό. Αυτή όμως η πραγματικότητα σε κάποιους άλλους ανοίγει την όρεξη. Το είδαμε με την κλοπή αρχαίων αντικειμένων από τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας που σημειώθηκε στα μέσα Απριλίου, αλλά και με εκείνη στην Αρτα που προηγήθηκε με το που μπήκε ο χρόνος.

Το τμήμα της επιτύμβιας στήλης από την ταφική πομπική οδό της Αρχαίας Αμβρακίας που ανακαλύφθηκε δεν πρόλαβε να μεταφερθεί στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αρτας. Οσο για τις αρχαιότητες που έκαναν «φτερά» από την οικία Τραυλού στην Ελευσίνα, η Δίωξη Αρχαιοκαπηλίας της Ελληνικής Αστυνομίας τις εντόπισε (βοήθησε και το υπουργείο), τα αρχαία θα επιστρέψουν στον αρχαιολογικό χώρο, όμως η Αρχαιολογική Υπηρεσία ανησυχεί. Ακόμη περισσότερο, οι εφορείες αρχαιοτήτων της περιφέρειας.

Το θέμα της αρχαιοκαπηλίας και της παράνομης διακίνησης αρχαιοτήτων απασχόλησε πολλές φορές τους αρχαιολόγους που έχουν οργανώσει συνέδρια και ημερίδες για την αποφυγή τέτοιων κρουσμάτων. Με δεδομένο μάλιστα ότι υπάρχουν μουσεία της χώρας τα οποία δεν έχουν καταγράψει τους θησαυρούς των αποθηκών τους ελλείψει επιστημονικού προσωπικού. Σε άλλες περιπτώσεις δεν έχουν συντηρηθεί καν.

Η προστασία των πολιτιστικών αγαθών από την παράνομη διακίνηση και η διεκδίκησή τους ήταν το θέμα της ενδιαφέρουσας διημερίδας που οργανώθηκε το 2008 στο Μουσείο της Ακρόπολης και τα πρακτικά της εκδόθηκαν πρόσφατα. Με αρκετή καθυστέρηση, αλλά και μεγάλο ενδιαφέρον. Γιατί η έκταση του φαινομένου είναι μεγάλη προς όλα τα μέτωπα. Γιατί δεν είναι μόνο οι κλασικές αρχαιότητες. Μεγάλο πλήγμα δέχεται και η εκκλησιαστική κληρονομιά.

Επαναπατρισμοί

Οι υπηρεσίες του ΥΠΠΟΤ κατέγραψαν τις κλοπές και ανά γεωγραφικό διαμέρισμα και όπως προκύπτει οι άμεσα θιγόμενες περιοχές είναι οι: Ηπειρος, Θεσσαλία, Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα, Ιόνια Νησιά, Κυκλάδες κ. ά. Στις εν λόγω περιοχές, καταγράφει ο Β. Σακελλιάδης, επαναλαμβάνεται η έντονη δραστηριότητα, κάτι ανάλογο με όσα συνέβησαν στη δεκαετία του ’70 και στις αρχές του ’80. Πρώτες σε ζήτηση είναι οι εικόνες (343), ακολουθούν τα ξυλόγλυπτα (36), τα γλυπτά (33), τα μετάλλινα και κεραμικά αντικείμενα (13), τα βημόθυρα (11) κ. ά. Οσο για τις εποχές που προτιμούν οι δράστες είναι οι δύσκολες: φθινόπωροι και χειμώνα βγαίνουν οι κλέφτες, όταν το επιτρέπουν οι καιρικές συνθήκες οι εφορείες διαπιστώνουν τις απώλειες. Εξίσου ενδιαφέρον και το κεφάλαιο των επαναπατρισμών και οι διαπιστώσεις της Σμαράγδας Μπουτοπούλου. Από τη δεκαετία του ’40 παρατηρείται αύξηση στη δεκαετία του ΄80 με 12 υποθέσεις, μεγαλύτερη τη δεκαετία του ’90 με 24 υποθέσεις και από το 2000 ώς το 2008 με άλλες 29. Τα συμπεράσματα; Από τους 78 επαναπατρισμούς οι 15 έγιναν κατόπιν δικαστικής συνδρομής, οι 37 με εξώδικη διαδικασία, οι 6 κατόπιν αγοράς από το ελληνικό Δημόσιο και οι 21 είναι περιπτώσεις οικειοθελούς παράδοσης ξένων υπηκόων στη χώρα μας. «Ετσι, με ενέργειες της υπηρεσίας από το 1945 ώς το 2008 επαναπατρίστηκαν συνολικά 1.938 αρχαία μνημεία. Την εικοσαετία 1960 - 80 επαναπατρίσθηκαν 62 αρχαία, εκείνη του ’80 αυξήθηκαν σε 101, του ’90 πολλαπλασιάστηκαν σε 613 και από το 2000 είχαμε πάνω από 1.161.

Είναι πάρα πολλά και ενδιαφέροντα όσα παρουσιάζει αυτή η έκδοση. Η διασπορά των ελληνικών αρχαιοτήτων την οποία γνωρίζει καλά ο Αλέξανδρος Μάντης, η περίπτωση επαναπατρισμού αρχαίων από τη συλλογή της Shelby White που καταγράφει με κάθε λεπτομέρεια η Ελένη Μπάνου, το παγκόσμιο κύκλωμα αρχαιοκαπηλίας και η θέση της χώρας μας από τον έμπειρο Νικόλαο Ζηργάνο.

Λαθρανασκαφές

Είναι στοιχεία που εξετάζει το ΥΠΠΟΤ, πολύ περισσότερο που το 2011 άρχισε με κλοπές. Η προϊσταμένη της Διεύθυνσης Τεκμηρίωσης και Προστασίας Πολιτισμικών Αγαθών Ρόζα Προσκυνητοπούλου παραδέχεται ότι υπάρχει μια κινητικότητα στον τομέα της αρχαιοκαπηλίας όχι όμως στα μουσεία. «Εχουμε κυρίως λαθρανασκαφές σε αφύλακτους χώρους όπου σκάβουν διάφοροι επιτήδειοι. Σ’ αυτόν τον τομέα πράγματι έχουν αυξηθεί τα κρούσματα» λέει στην «Κ». Οσο για τον τομέα των επαναπατρισμών «συνεχίζουμε να δίνουμε βαρύτητα σε αυτόν τον τομέα. Κυρίως στις διαπραγματεύσεις για τις αρχαιότητες που μπορούμε να τεκμηριώσουμε. Τέτοιες υποθέσεις έχουμε αρκετές». Η κ. Προσκυνητοπούλου δεν λέει περισσότερα, όλοι γνωρίζουν όμως ότι η διεύθυνση έχει 9 μόνο αρχαιολόγους που καταπιάνονται με όλα. Βοηθούν ακόμη και τις αρχές. Οσο για τις παλιές εξαγγελίες που μιλούσαν για στελέχωση 47 ατόμων (ανάμεσά τους ένας εισαγγελέας, νομικοί, αστυνομικοί), έμειναν στις υποσχέσεις. Παρ’ όλα αυτά η Διεύθυνση Τεκμηρίωσης βρίσκεται σε καλό δρόμο με τις υποθέσεις που ασχολείται αυτόν τον καιρό στην Αμερική και τη Μ. Βρετανία.

kathimerini.gr