Το τελευταίο καταφύγιο της ύαινας

ΤΗΣ ΧΡΥΣΑΣ ΝΑΝΟΥ

Την τελευταία περίοδο της Εποχής των Παγετώνων, πριν από περίπου 30.000 χρόνια, οι ύαινες, ανάμεσα σε άλλα ζώα, εξαφανίστηκαν από την Ευρώπη, λόγω κυρίως του σφοδρού ψύχους. Στην Ελλάδα, σύμφωνα με μελέτες, το κλίμα ήταν ηπιότερο κατά τη διάρκεια των παγετώνων των τελευταίων εκατοντάδων χιλιάδων ετών, με αποτέλεσμα η χώρα μας να λειτουργήσει ως καταφύγιο των ζώων θερμών κλιμάτων που κατάφεραν να επιβιώσουν, σε σχέση με την υπόλοιπη Ευρώπη, μεγαλύτερο χρονικό διάστημα μέχρι να εξαφανιστούν. Ενα από τα τελευταία τους καταφύγια το βρήκαν τα άγρια αυτά σαρκοβόρα θηλαστικά στην περιοχή του Κιλκίς κι εκεί επιστρέφουν σήμερα για να αφηγηθούν τη συναρπαστική ιστορία τους.

Η ηλικία της στικτής ύαινας των σπηλαίων (Crocuta crocuta spelaea), ίχνη της οποίας εντοπίστηκαν στο Κιλκίς, προσδιορίστηκε με βάση τη χρονολόγηση της αδαμαντίνης του δοντιού της σε περίπου 15.000 χρόνια (ΕΚΕΦΕ «Δημόκριτος», δρ Γ. Μπασιάκος). Αυτόν τον καιρό ολοκληρώνεται η προετοιμασία για την παρουσίαση της Παλαιοντολογικής Εκθεσης στο δημοτικό κτίριο στο Λόφο του Κιλκίς. Το έργο, που υπολογίζεται να ολοκληρωθεί το Μάιο, πραγματοποιείται με τη συνεργασία του δήμου Κιλκίς και της ομάδας της αναπληρώτριας καθηγήτριας στο Τμήμα Γεωλογίας του ΑΠΘ Ευαγγελίας Τσουκαλά. Ηδη ολοκληρώθηκαν οι οικοδομικές εργασίες, ενώ αυτό το διάστημα γίνεται η μεταφορά επίπλων και η υπόλοιπη διαμόρφωση του χώρου, που καλύπτει έκταση 200 τ.μ., προκειμένου να γίνει στη συνέχεια η τοποθέτηση των εκθεμάτων. Με τη λειτουργία της έκθεσης, η περιοχή αυτή αναμένεται να γίνει πόλος έλξης για επισκέπτες που ενδιαφέρονται για την παλαιοντολογία και φυσικά τα παιδιά, καθώς εκεί βρίσκεται και το σπήλαιο του Αγίου Γεωργίου Κιλκίς, ανάμεσα στα πιο σημαντικά αξιοποιημένα σπήλαια της Ελλάδας, που σύμφωνα με τους ειδικούς αποτελούσε το μοναδικό άντρο υαινών στην Ελλάδα.


Ενα μεγάλου μεγέθους ομοίωμα στικτής ύαινας των σπηλαίων με πραγματική γούνα, τοποθετημένο πάνω σε διαδραστικό, εκπαιδευτικό τραπέζι από την Ολλανδία (Dick Mol), θα αποτελεί το βασικό έκθεμα της Παλαιοντολογικής Εκθεσης. Ενα άλλο, αδιάβροχο ομοίωμα ύαινας, που αναπαριστάνει μια στιγμή της ζωής της που κουβαλάει τροφή για τα μικρά της μέσα στη σπηλιά, έχει ήδη τοποθετηθεί στην παλιά φυσική είσοδο του σπηλαίου, στη μεγάλη αίθουσα, εντυπωσιάζοντας τους επισκέπτες που συνειδητοποιούν ότι βρίσκονται στον ίδιο χώρο που κατοικούσε το ζώο κάνοντάς τους να ταξιδέψουν στο διαφορετικό παρελθόν μέχρι πριν από 30.000 χρόνια. Τα δύο ομοιώματα έφτιαξε ο Βασίλης Μιχαηλίδης (Μουσείο Μαμούθ, Σπήλαιο, Πάρκο Δεινοσαύρων, Ωραιόκαστρο), ο οποίος και τα παραχώρησε στον δήμο Κιλκίς.

«Πρόκειται για ένα καταπληκτικό διαδραστικό τραπέζι, στο οποίο υπάρχουν μπρούτζινα κρανία από μεγάλα σαρκοφάγα (λύκος, ύαινα, λιοντάρι, μαχαιρόδοντας), ώστε να μπορούν τα παιδιά να τα αγγίζουν και να βρίσκουν ανατομικές διαφορές, για παράδειγμα ανάμεσα στους κυνόδοντες ύαινας και αρκούδας, στους πριονωτούς του μαχαιρόδοντα, ενώ παράλληλα ακούγονται ήχοι ζώων», εξηγεί στον «ΑτΚ» η κ. Τσουκαλά, ερευνήτρια με πλούσιο έργο πολλών δεκαετιών στο χώρο της.

Μεγάκεροι και νυφίτσες

Τι άλλο θα μπορεί να δει ο επισκέπτης της Παλαιοντολογικής Εκθεσης; Πολλά κι ενδιαφέροντα απολιθώματα, κυρίως οστά ζώων (ύαινας, ελαφιού, μεγάκερου -γιγαντιαίου ελαφιού-, μεγαλόσωμης νυφίτσας, προϊστορικού βοδιού), καθώς και μία μοναδική, εξαιρετική ποικιλία από κοράλλια των σπηλαίων, αλλά και πληροφορίες για τη σπηλαιολογία και τη σπηλαιογένεση. Ενδιαφέρον έκθεμα θα αποτελεί και ο εξοπλισμός του σπηλαιολόγου (στολή, κράνος κ.λπ.).

Επίσης, θα παρουσιάζονται φωτογραφίες από δείγματα της χλωρίδας του λόφου (δέντρα, βότανα, άνθη) από συλλογή του γεωπόνου Βασίλειου Ιωαννίδη και πολλά ορυκτά και απολιθωμένα ξύλα από ολόκληρη τη Μακεδονία. Ολο αυτό το υλικό θα συνδυαστεί με αρχαιολογικά στοιχεία, σε συνεργασία με την αρχαιολόγο Θωμαή Σαββοπούλου, πληροφορίες για το Αρχαιολογικό Μουσείο Κιλκίς και το ναό του Αγ. Γεωργίου στο Λόφο, κτίσμα του 1830 με καταπληκτικό ξυλόγλυπτο τέμπλο και τοιχογραφίες, καθώς και αεροφωτογραφίες της περιοχής, όπως εξηγεί ο υπεύθυνος του Σπηλαίου του Κιλκίς, σπηλαιολόγος Βασίλης Μακρίδης, που συνεργάζεται με την κ. Τσουκαλά πάνω από είκοσι χρόνια και πρόσφατα για την έκθεση.

Εφόσον ευοδωθεί το όραμα των υπευθύνων της, η παλαιοντολογική έκθεση θα αποτελέσει τον πυρήνα για την ανάπτυξη Δημοτικού Μουσείου Φυσικής Ιστορίας στο Κιλκίς.

«Προσπαθούμε να κάνουμε κάτι πρωτοποριακό, που θα αναδείξει το Κιλκίς και την προϊστορία του, αντί να βρίσκονται όλα αυτά τα απολιθώματα σε κιβώτια πεταμένα. Θέλουμε να μαθαίνει ο κόσμος», τονίζει η κ. Τσουκαλά, η οποία δεν κρύβει το παράπονό της για το περιορισμένο ενδιαφέρον που δείχνει η ελληνική Πολιτεία για τα παλαιοντολογικά ευρήματα. «Αντίθετα, βλέπω τη δίψα του κόσμου να ασχοληθεί με τα παλαιοντολογικά, την προϊστορία μας, το απίστευτο αυτό ταξίδι στο παρελθόν. Εχουμε ένα θησαυρό μπροστά μας, έναν αληθινό παράδεισο. Η Παλαιοντολογία μπορεί να αποτελέσει εναλλακτική πρόταση προσέλκυσης επιστημόνων και τουριστών για την πόλη του Κιλκίς», λέει.

Η ζωή στο σπήλαιο

Γνωστό στους ντόπιους και ως «Του Μπουλασίκη η τρύπα» ή «Οι 40 κάμαρες», το σπήλαιο Αγίου Γεωργίου Κιλκίς χαρακτηρίζεται από πλούσιο διάκοσμο από κοράλλια των σπηλαίων και άλλα σπηλαιοθέματα. Εντοπίστηκε τυχαία το 1925 από το λατόμο Γ. Παυλίδη (Μπουλασίκη). Το 1960 έγινε η πρώτη χαρτογράφηση και αργότερα η αξιοποίησή του από την Α. Πετροχείλου. Το σπήλαιο έχει μεγάλο παλαιοντολογικό ενδιαφέρον, καθώς εντός του βρέθηκαν πολλά απολιθωμένα οστά ζώων. Ανάμεσά τους: στικτή ύαινα των σπηλαίων, αλεπού (Vulpes vulpes), νυφίτσα (Mustela putorius robusta), ιππίδες (Equus hydruntinus και E. caballus cf. germanicus), βοοειδή (Bos primigenius), ελαφοειδή (Cervus elaphus), Megaceros sp., καθώς και μικροθηλαστικά (τρωκτικά - rodentia, εντομοφάγα - Insectivora και χειρόπτερα - Chiroptera, νυχτερίδες).

Οι επιστήμονες εκτιμούν ότι αποτελεί το μόνο αποκλειστικό άντρο υαινών, αφού κατοικούσαν μόνον αυτές μέσα σ’ αυτό (στα σπήλαια Πετραλώνων και Λουτρών Αριδαίας κατέφευγαν επιπλέον αρκούδες και αιλουροειδή από τα υπόλοιπα μεγάλα σαρκοφάγα). Η κατοίκηση, όπως παρατηρεί η κ. Τσουκαλά, αποδεικνύεται από την παρουσία νεαρών ατόμων, πολλών κοπρόλιθων και των υπολειμμάτων της τροφής της ύαινας. «Η σπηλιά πρόσφερε προστασία στα ζώα από τις αντίξοες καιρικές συνθήκες. Εκεί έβρισκαν τον κατάλληλο χώρο για να γεννήσουν τα μικρά τους. Βρήκαμε πολλά δείγματα οστών που ανήκουν σε νεαρές ύαινες, σχεδόν νεογέννητες, πράγμα που μαρτυρά η παρουσία γαλακτικών δοντιών στα σαγόνια», εξηγεί η αναπληρώτρια καθηγήτρια του ΑΠΘ.

Φυτοφάγα ζώα δεν έμπαιναν σε σπήλαιο. Τα ίχνη της παρουσίας τους που εντοπίστηκαν αποτελούν υπολείμματα τροφής των σαρκοφάγων ζώων. «Είτε τα τραβούσαν μέσα στο σπήλαιο τα σαρκοφάγα είτε έπεφταν τυχαία μέσα σ' αυτό από ρωγμές του εδάφους», τονίζει η κ. Τσουκαλά. Η ύαινα, όπως λέει η παλαιοντολόγος του ΑΠΘ, είναι «ο μεγαλύτερος κλέφτης της φύσης: περιμένει πότε θα αρπάξει το λιοντάρι ένα ζώο για να κατασπαράξει τα οστά του. Είναι το κατεξοχήν πτωματοφάγο ζώο: ό,τι βρίσκει έτοιμο το τρώει».

Επιπλέον, στο σπήλαιο Αγίου Γεωργίου προσδιορίστηκε για πρώτη φορά στην Ελλάδα ένα υποείδος γιγαντιαίας νυφίτσας και το πλούσιο και πολύ καλά διατηρημένο υλικό του μικρόσωμου αλόγου (Equus hydruntinus), με βάση τη μαρτυρία της Γαλλίδας παλαιοντολόγου, ειδικής στα ιπποειδή, Βέρα Αϊζενμαν, είναι από τα πληρέστερα που αντιπροσωπεύουν το είδος αυτό στον κόσμο.

Τα σπήλαια δεν έχουν μόνο γεωλογικό, τουριστικό, αρχαιολογικό, παλαιοντολογικό, λαογραφικό και ιστορικό ενδιαφέρον, αλλά και ιαματικό. Σύμφωνα με μελέτες, το περιβάλλον των σπηλαίων έχει θεραπευτικές ιδιότητες, χάρη στα ιχνοστοιχεία του μικροκλίματος που υπάρχει μέσα σε αυτά. «Το σπήλαιο του Αγίου Γεωργίου μελετήθηκε από Τσέχους επιστήμονες το 1987 και το 1997, και αποδείχτηκε ότι η επίσκεψη σε αυτό μπορεί να συμβάλει στη θεραπεία του παιδικού άσθματος, αλλά και δερματολογικών ασθενειών», εξηγεί ο σπηλαιολόγος Βασίλης Μακρίδης. «Τα σταγονίδια υγρασίας που υπάρχουν στο περιβάλλον του σπηλαίου λειτουργούν θεραπευτικά, ενώ επιπλέον υπάρχει υψηλή περιεκτικότητα διοξειδίου του άνθρακα που ωθεί σε βαρύτερες αναπνοές και αυτό συντελεί ώστε ο ασθενής να εισπνέει μεγαλύτερες ποσότητες θεραπευτικών στοιχείων που υπάρχουν εκεί. Επίσης, η λάσπη του σπηλαίου μπορεί να θεραπεύσει δερματικές παθήσεις», προσθέτει.


Σύμφωνα με τον κ. Μακρίδη, η «σπηλαιοθεραπεία» είναι διαδεδομένη στην Τσεχία, την Ουγγαρία, τη Ρωσία, την Αυστρία, τη Γερμανία, την Ιταλία, την Πολωνία, τη Γαλλία και Ρουμανία, όχι όμως και στην Ελλάδα. Η μέθοδος αναγνωρίστηκε από το κεντρικό ιατρικό συμβούλιο, ενώ ήδη από το 1998 δημιουργήθηκε κοντά στο σπήλαιο του Κιλκίς ξενώνας για τη φιλοξενία ασθενών, ο οποίος δε λειτούργησε κυρίως λόγω γραφειοκρατίας.
Agelioforos