Τα βασικά χαρακτηριστικά του σύγχρονου ελληνικού πολιτιστικού τοπίου

Ο κλάδος του πολιτισμού και της δημιουργίας (ΚΠΔ) για την Ελλάδα είναι στρατηγικής σημασίας και βασικός πυλώνας της ελληνικής οικονομίας. Για την βιώσιμη ανάπτυξή του ΚΠΔ (πολιτιστική-οικονομική-κοινωνική ) και την επαύξηση της συνεισφοράς του στην κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη της Ελλάδας, είναι καθοριστικής σημασίας η χαρτογράφηση των βασικών χαρακτηριστικών του σύγχρονου πολιτιστικού τοπίου.

Κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσης (2009-2014) και σε ένα εντεινόμενο αβέβαιο εξωτερικό περιβάλλον και έντονου ανταγωνισμού, ο ΚΠΔ υπέστη σημαντικές απώλειες σε πόρους (ανθρώπινους-υλικούς), ενώ από το 2014 αρχίζει να αλλάζει θετικά το τοπίο και από το 2016 διαπιστώνεται να συμβαίνει μία δυναμική ανάπτυξη του.

Τα χαρακτηριστικά του πολιτιστικού τοπίου διαμορφώνονται:

· Ο ΚΠΔ στην Ελλάδα το 2014 απασχολούσε 110.688 εργαζομένους σε 4.6370 επιχειρήσεις με προστιθέμενη αξία 2,1 δις Ε, συνεισφέροντας το 1,4% του ΑΕΠ.

· Την περίοδο 2008-2014 η προστιθέμενη αξία είχε μειωθεί κατά 55,1%, ο αριθμός των εργαζομένων κατά 29,5% ( με τη μεγαλύτερη μείωση απασχόλησης στα μουσεία-βιβλιοθήκες, τηλεόραση, ραδιόφωνο, επικοινωνίες και εκδόσεις) και των επιχειρήσεων κατά 27,9% . Από το 2013-14 ο ΚΠΔ φαίνεται να ανακάμπτει με αύξηση της προστιθεμένης αξίας κατά 6,9% και σταθερότητα στο αριθμό των εργαζόμενων και των επιχειρήσεων. Από το σύνολο των εργαζομένων το 57% είναι άντρες και το 43 % είναι γυναίκες, διαπιστώνοντας ισοτιμία μεταξύ των δύο φύλλων. Κυρίως ανήκουν στην ηλικιακή ομάδα μεταξύ 30-50 ετών. Επίσης ένα πολύ μεγάλο ποσοστό 57% των εργαζομένων (2014) ήταν απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης, γεγονός που αναδεικνύει την αυξανόμενη επαγγελματικότητα του ΚΠΔ, ενώ σημαντική συμβολή έχουν και οι εθελοντές .

· Οι επιχειρήσεις του ΚΠΔ στο μεγαλύτερο ποσοστό είναι ατομικές ή απασχολούν ένα άτομο, δημιουργώντας έμμεσες και άμεσες οικονομικές συνέπειες με τους κλάδους της διαφήμισης- οπτικοακουστικών μέσων να έχουν τους μεγαλύτερους πολλαπλασιαστές παραγωγής στο σύνολο των κλάδων της ελληνικής οικονομίας. Το δε ισοζύγιο εισαγωγών εξαγωγών πολιτιστικών προϊόντων παραμένει αρνητικό.

· Το μοντέλο κέντρου-περιφέρειας, που είναι εμφανές στους περισσότερους κλάδους οικονομικής δραστηριότητας στην Ελλάδα, φαίνεται ότι αναπαράγεται στις πολιτιστικές και δημιουργικές βιομηχανίες με ακόμη μεγαλύτερη ένταση, προς όφελος των δύο μεγαλύτερων αστικών κέντρων (Αθήνα και Θεσσαλονίκη) και εις βάρος της υπόλοιπης περιφέρειας.

· Όσον αφορά την πολιτιστική κατανάλωση μεγάλο ποσοστό κοινού είναι πολιτιστικά ανενεργό, ενώ συχνότερα επισκέπτονται πολιτιστικούς χώρους θέατρα κινηματογράφο, διαβάζουν βιβλία, κοινό με υψηλό μορφωτικό επίπεδο.

Από το 2016 και μέχρι τον Μάρτιο του 2020, η πολιτιστική κατανάλωση φαίνεται πως αυξήθηκε και με τη πιο πρόσφατη πρόβλεψη να αναφέρουν πως από το 2023 θα επανέλθει σε υψηλά ανοδικά επίπεδα[1].

Η περίοδος της οικονομικής κρίσης εκπαίδευσε τους ανθρώπους του πολιτισμού σε θέματα επιβίωσης . Αυτή η γνώση φαίνεται να χρησιμοποιήθηκε και στην περίοδο της πανδημίας κάνοντας χρήση εργαλείων –συμπεριφορών που φαίνεται να έχουν ως αποτέλεσμα την διαφαινόμενη τάση της βιώσιμης ανάπτυξης των φορέων – ανθρώπων πολιτισμού και ενίσχυσης της οικονομίας.

· Η χρήση του διαδικτύου και η ενίσχυση της συλλογικής νοοτροπίας μεταξύ των φορέων και των καλλιτεχνών ήταν καθοριστικοί παράγοντες για την επιβίωση αλλά και για την δυναμική ανάπτυξη του κόσμου της τέχνης .

· Επίσης η πρόβλεψη για περαιτέρω άνοδο του ΚΠΔ ενισχύεται και από το γεγονός ότι το τελευταίο χρονικό διάστημα εγκαθίστανται ή ακόμη και επιστρέφουν στην Ελλάδα γκαλερί με σημαντικό αποτύπωμα στον χώρο του πολιτισμού, από τη δημιουργία και προβολή εκθέσεων και παραστάσεων ελλήνων αλλά και ξένων καλλιτεχνών πολλές φορές συνεργαζόμενοι, αλλά και νέων καλλιτεχνών[2]. Βέβαια φαίνεται ότι εξακολουθεί η τάση να προκρίνεται το κέντρο από την περιφέρεια αφού οι νέοι πολιτιστικού φορείς χρησιμοποιούν την πολιτιστική ενέργεια που ακτινοβολούν η Αθήνα, ο Πειραιάς και τον δυναμισμό και την ταυτότητα της πόλης και εγκαθίσταται σε αυτές. Ακόμη και οι καλλιτέχνες εμπνέονται από την αστική ζωή της πόλης.

· Στην πολιτιστική αγορά διαπιστώνεται αύξηση νέων συλλεκτών , δημιουργία ανάπτυξη ιδιωτικών συλλογών και αγορών έργων τέχνης δημιουργώντας αισιοδοξία.

· Ακόμη σημαντικός παράγοντας η τουριστική βιομηχανία με το όλο και αυξανόμενο τουριστικό ενδιαφέρον όπου βρίσκεται σε έναν διάλογο με τον πολιτισμό[3] .

[1] Μελέτες (culture.gr)

[2] O αυξανόμενος χώρος και η εμπιστοσύνη που αναπτύσσονται στο ελληνικό πολιτιστικό τοπίο δημιουργούν το κατάλληλο περιβάλλον με αποτέλεσμα οι έλληνες άνθρωποι του πολιτισμού να επιστρέφουν στην Ελλάδα.

[3] https://www.ft.com/content/37d3ee0a‐ce90‐41ba‐b455‐e0d8bd0944bf