Μετά από 90 χρόνια επιστρέφει ο «Οδυσσέας» από το Δουβλίνο

TO πρώτο αντίτυπο του «Οδυσσέα» του Τζαίημς Τζόυς κυκλοφόρησε πριν από 90 χρόνια με το λογότυπο του εκδοτικού οίκου και βιβλιοπωλείου «Shakespeare and Company» που διατηρούσε η Αμερικανίδα μέτοικος Σύλβια Μπητς. Και γιατί ο Ιρλανδός συγγραφέας έδωσε για τύπωμα στην πρωτεύουσα της Γαλλίας τις πολυάριθμες σελίδες του έργου του; Επειδή κανένας εκδότης δεν αναλάμβανε το ρίσκο να τυπώσει αυτό το εμβληματικό λογοτεχνικό έργο του προηγούμενου αιώνα επειδή αποθαρρυνόταν από την τολμηρή γλώσσα και την ασυνήθιστη δομή του κειμένου. Ο Τζόυς άρχισε να δουλεύει τον «Οδυσσέα» του γύρω στο 1914. Το μυθιστόρημα δημοσιεύτηκε αρχικά σε συνέχειες (Μάρτιος 1918 - Δεκέμβριος 1920) στην επιθεώρηση «The Little Revue» την οποία συνδιηύθυνε ο φίλος του και υποστηρικτής του ποιητής Εζρα Πάουντ. Εντέλει ο «Οδυσσέας» μπήκε στις προθήκες του βιβλιοπωλείου την ημέρα που έκλεινε σαράντα χρόνια ζωής ο συγγραφέας. Στο πολυσέλιδο (824 σελίδες) και πιο διάσημο έργο του ο Τζόυς, μέσα σε 18 κεφάλαια, περιγράφει μία ημέρα στη ζωή του κεντρικού ήρωα που ονομάζεται Λεοπόλδος Μπλουμ. Κάθε κεφάλαιο περιλαμβάνει διαφοροποιήσεις στο ύφος της αφήγησης (πρόζα, ποίηση, θέατρο, φάρσα, ρομάντζο κ.λπ.) ενώ συνδέεται επίσης με ένα συγκεκριμένο επεισόδιο της ομηρικής Οδύσσειας (με τίτλους όπως Τηλεμάχεια, Κίρκη, Τα βόδια του ήλιου, Ναυσικά, Πηνελόπη κ.λπ.). Χρησιμοποίησε πολλές τεχνικές της μυθιστορηματικής πρακτικής, με πλήθος αναφορών στη δυτική λογοτεχνία, τη φιλοσοφία, τη μυθολογία και τη γλώσσα της Ιρλανδίας, της αρχαίας Ελλάδας καθώς και την Οδύσσεια του Ομήρου.

Χαρακτηριστικό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι η τεχνική του εσωτερικού μονολόγου που χρησιμοποιεί προκειμένου να αναπτύξει λεπτομερώς τις σχέσεις που διαμορφώνονται μεταξύ των χαρακτήρων του έργου. Ο Οδυσσέας εκτυλίσσεται στο Δουβλίνο, τη γενέθλια πόλη του συγγραφέα, στις 16 Ιουνίου 1904 και αφηγείται ένα 24ωρο της ζωής του κεντρικού ήρωα. Ημερομηνία που έκτοτε έμεινε στην ιστορία ως Bloomsday._Πρόκειται για την ημέρα που ο Τζόυς γνώρισε τη μετέπειτα σύζυγό του, Νόρα Μπάρνακλ. Ο μεσήλικας κύριος Μπλουμ, καθώς και ο νεαρός Στήβεν Ντένταλους ανασυνθέτουν και επανεξετάζουν μέσα στους συλλογισμούς τους όλα τα προβλήματα που θίγει και ο αρχαίος ποιητής. Οπως σημειώνεται, το ενδιαφέρον του σύγχρονου αναγνώστη εστιάζεται τόσο στις ομοιότητες του μύθου όσο και στις διαφορές και στις ανατροπές του, οι οποίες τον βοηθούν στην εξαγωγή συμπερασμάτων, κατ' αρχήν για μια σύγκριση του κόσμου μας με τον κλασικό κόσμο και δεύτερον για την ανίχνευση της ηθικής και πνευματικής πορείας του σύγχρονου κόσμου στον οποίο ζούμε. Σήμερα χαιρετίζεται από την κριτική ως το έργο που καθόρισε την περίοδο του μοντερνισμού και ως το απόλυτο λογοτεχνικό αριστούργημα του 20ού αιώνα. Οσο για τον εκδοτικό οίκο που οι χώροι του είχαν γίνει εντευκτήριο των εμιγκρέδων διανοούμενων του Παρισιού, έμελλε η αφορμή για να κλείσει να είναι ένα βιβλίο του Ιρλανδού συγγραφέα. Κατά την διάρκεια της ναζιστικής κατοχής στο Παρίσι ένας Γερμανός αξιωματικός ζήτησε από τη Σύλβια Μπητς το τελευταίο αντίτυπο που της είχε μείνει από το τελευταίο έργο του Τζόυς, το «Finnegans Wake» (1939). Εκείνη αρνήθηκε να το πουλήσει. Αυτή η άρνηση ήταν αρκετή για να σφραγίσουν το βιβλιοπωλείο οι αρχές κατοχής.

Το τιτάνιο έργο της μετάφρασης του έργου στα ελληνικά ανέλαβε ο πολυδιάστατος Σωκράτης Καψάσκης (1928-2007) ο οποίος αφιέρωσε πολλά χρόνια για να φέρει σε πέρας αυτό το επίπονο και τόσο απαιτητικό έργο έως ότου κυκλοφορήσει το 1990. Ο χρόνος και ο κόπος του «ανταμείφτηκαν» με τη βράβευσή του με το «Ευρωπαϊκό Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης» το 1992. Σήμερα οι εκδόσεις «Κέδρος» τιμούν τη συμπλήρωση ενενήντα χρόνων από την πρώτη έκδοση του «Οδυσσέα» του Τζόυς με μια νέα, επετειακή έκδοση του βιβλίου με σκληρό εξώφυλλο. Η επιμέλεια της έκδοσης είναι του Ηλία Παπαδημητρακόπουλου.

Μετάφραση: Σωκράτης Καψάσκης
Επιμέλεια: Η. Παπαδημητρακόπουλος
Εκδόσεις: «Κέδρος»

Express.gr