Αίσθηση και παραίσθηση

 

 

Ο τίτλος παραπέμπει σε επικείμενη δημοσίευση τεύχους (εκδόσεις Αγρα) με 24+ 2 ιλιαδικές παρομοιώσεις, πλαισιωμένες με Πρόλογο, Επίλογο και Υστερόγραφο, από όπου μεταφέρεται εδώ ένα κεφάλαιο για τον θαυμαστό κόσμο της ομηρικής παρομοίωσης. Σκοπεύοντας να υποδείξει ότι τα δύο στοιχεία που διασταυρώνονται στο εσωτερικό της (το περιγραφικό με το εικονικό) υπονοούν, εκτός των άλλων, αμοιβαία ανταλλαγή πραγματικότητας και φαντασίας, με συντελεστή το ζεύγος «αίσθηση και παραίσθηση». Ευνοημένο από την αρχή της ομοίωσης, ισχυρή τόσο στη φύση όσο και στην ανθρώπινη ζωή, η οποία, όταν και όπου διαβάλλεται ή παραβαίνεται, επαπειλείται διάλυση και χάος. Αυτή η διαλογική ομοίωση αισθάνομαι πως διασαλεύεται στην πολιτική και κοινωνική μας ζωή τα τελευταία χρόνια, όπου ο καθένας μοιάζει μόνο με τον ανόμοιο πια εαυτό του.

Επιμένοντας περισσότερο στις παρομοιώσεις της ιδρυτικής Ιλιάδας, αναγνωρίζεται ρεπερτόριο μεγάλης ποικιλίας και εξαιρετικής τέχνης. Το οποίο διακινείται μεταξύ ουρανού και γης και εφαρμόζει εξίσου σε θεούς και ήρωες, οι οποίοι στο πλαίσιο μιας παρομοίωσης ανταλλάσσουν μεταξύ τους αρετές και πάθη, με εξαίρεση τη θνητότητα ή την αθανασία.

Στη βάση του παραβολικού αυτού συστήματος εντοπίζονται κατ' αρχήν τα τέσσερα κοσμολογικά στοιχεία: η γη, το νερό, ο αέρας, η φωτιά. Τα μετέωρα συμμετέχουν τόσο με τα σταθερά τους σήματα (αιθέρας, ουρανός, ήλιος, σελήνη, άστρα, μέρα και νύχτα, φως και σκοτάδι) όσο και με τα περιοδικά (ανεμικές, αστραπές και βροντές, σέλας και ουράνιο τόξο). Τα επίγεια φαινόμενα μοιράζονται σε στεριανά (βουνά, κοιλάδες, λειμώνες, χωράφια, χτίσματα) και σε υγρά (θάλασσα, πόντος, πελάγη, κύματα, ποτάμια, χείμαρροι).

Πολυζωικός εξ ορισμού ο κόσμος των ομηρικών παρομοιώσεων, διακρίνεται σε επιθετικά και αμυνόμενα ζώα. Στην πρώτη κατηγορία ξεχωρίζουν τα λιοντάρια, οι κάπροι, οι αετοί και τα γεράκια. Στη δεύτερη τα αιγοπρόβατα, τα γελάδια, τα βόδια, τα ελάφια, τα περιστέρια, οι χήνες. Κάπου ανάμεσα κυκλοφορούν τα άλογα: θνητά ή αθάνατα. Ο ζωικός παραβολικός κόσμος συμπληρώνεται και με ερπετά: φίδια φαρμακερά, έντομα πείσμονα (σφήκες και μύγες). Ο φυτικός κόσμος εξεικονίζεται με πυκνά δάση, βουνοπλαγιές, ψηλόκορμα δέντρα και εκθαμβωτικά λουλούδια που αντιστέκονται ή ενδίδουν στην εποχική φθορά.

Στον παραβολικό αυτόν αγώνα συμμετέχουν, σχεδόν ισότιμα, και σήματα του καθημερινού (εργατικού και ειρηνικού) βίου, παραπέμποντας σε επιδέξιες τέχνες, καθιερωμένα αθλήματα και αναγνωρισμένα επιτηδεύματα: μουσική, χορό και τραγούδι, διηγήσεις και ερωτικά κρυφομιλήματα, δρόμο, αρματοδρομία, ακοντισμό και κατάδυση, οπλοτεχνία και μεταλλοτεχνία, γαλακτοκομία και μαγειρική. Σε καίριες εξάλλου στιγμές παραβολικά σημαδεύεται και η ανθρώπινη ύπαρξη και μοίρα με τον ύπνο και τον θάνατο, με το όνειρο και τον νόστο.

Συνολικά μετρημένος ο κόσμος των ομηρικών παρομοιώσεων, ελέγχεται κατά βάση ανθρωποκεντρικός, στον βαθμό που βασικό υποκείμενό του παραμένει ο άνθρωπος. Αυτή ωστόσο η πολύτροπη ανθρωποκέντρωση μετασχηματίζεται καθ' οδόν σε παραβολική αποκέντρωση, καθώς τα πραγματικά πρόσωπα και πράγματα της αφήγησης φασματοποιούνται σε εικονικά είδωλα. Σε λιοντάρια, για να φανεί η επιθετική τους ορμή. Σε δρυς, για να αναδειχθεί η αμυντική τους αντίσταση. Σε θεόρατα κύματα, για να δηλωθεί η απειλή τους. Σε ανοιξιάτικα λουλούδια, για να φανεί το θαλερό τους πλήθος. Σε γαϊδούρια, για να ακουστεί το πείσμα τους.

Η διπλή αυτή μέθοδος (συγκέντρωση και αποκέντρωση, αίσθηση και παραίσθηση) υποβάλλει τη βαθύτερη συγγένεια (θετική ή αντιθετική) του ανθρώπου με τον γύρω του κόσμο, μετριάζοντας έτσι την οριακή μοναξιά του σε ώρες πολέμου.

Στο προκείμενο ανθολόγιο ιλιαδικών παρομοιώσεων επιλέγονται εφαρμογές από την «Πατρόκλεια» (ραψωδίες Π-Ρ) και από την «Εκτορος αναίρεση» (ραψωδία Χ). Επονται δύο παραδείγματα όπου αίσθηση και παραίσθηση ελέγχονται αμοιβαίως.

Το ένα από τη ραψωδία Ρ (αφορά τον νεκρό Πάτροκλο): «Πώς παραδίνει ο μάστορας στους παραγιούς τομάρι / από μεγάλο βόδι να τανύσουν, με λίπος ποτισμένο, / κι αυτοί παράμερα, κάνοντας γύρο το τεντώνουν, / οπότε φεύγει το νερό, ξερνά το λίπος το τομάρι, / καθώς εκείνοι το τραβούν με δύναμη, να τεντωθεί / όσο παίρνει - έτσι κι αυτοί, Τρώες και Αχαιοί / τραβούσαν πέρα δώθε το σώμα του Πατρόκλου, σε χώρο στενεμένο».

Το δεύτερο από τη ραψωδία Χ (μονολογεί ο Εκτωρ, απορρίπτοντας τη λύση της καταφυγής του στο κάστρο, για να αποφύγει το φονικό μένος του Αχιλλέα): «Ομως δεν είναι τώρα η ώρα για γλυκόλογα του ανέμου, / σαν ερωτόλογα που μεταξύ τους συναλλάζουν / κοπέλα με κοπέλι, κόρη μ' γόρι».

Να θυμίσω πως βρισκόμαστε στα μέσα του ογδόου προχριστιανικού αιώνα, όχι στα χρόνια του ευρωπαϊκού μοντερνισμού.

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ,ΜΑΡΩΝΙΤΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ Ν.