Ιστορία γραμμένη από χαμάληδες, ψαράδες και τουλουμπατζήδες

Τα ιστορικά δεδομένα, ειδικά εκείνα της εβραϊκής κοινότητας στη Θεσσαλονίκη, είχαν την τιμητική τους – λόγω και της επετείου των 100 χρόνων από την ενσωμάτωση της πόλης στο ελληνικό κράτος – στην 9η Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης που ολοκληρώθηκε χθες


Αν ανατρέξει κάποιος στην ιστορία της Θεσσαλονίκης, ειδικά στα χρόνια μετά την προσάρτησή της στο ελληνικό κράτος, όπως έκανε και η Διεθνής Εκθεση Βιβλίου, θα διαπιστώσει ότι, αντίθετα από αυτό που γενικά πιστεύεται, πολύ μικρό ποσοστό των Εβραίων της Θεσσαλονίκης ήταν πλούσιοι. Εχουν γράψει αναλυτικά γι' αυτό το θέμα ιστορικοί όπως ο Μαρκ Μαζάουερ, το υπενθύμισε όμως με τον τρόπο του και ο συγγραφέας Γιάννης Μέγας στην παρουσίαση του λευκώματός του «Ενθύμιον» των εκδόσεων Καπόν.

«Πάνω από το 80% ήταν φτωχοί», είπε, «και ασκούσαν κυρίως τρία επαγγέλματα: ήταν ψαράδες και ιχθυοπώλες, ήταν χαμάληδες και ήταν και τουλουμπατζήδες, δηλαδή πυροσβέστες - οι πυρκαγιές τότε ήταν συχνές».

Γι' αυτό και όσοι πήγαν στο Ισραήλ συνέχισαν να ασκούν αυτά τα επαγγέλματα, ενώ «η λέξη χαμάλης στα αραβικά έγινε συνώνυμη του Σαλονικιού».

Υπήρχαν βέβαια και οι πλούσιοι, ένα 5% περίπου. Ανάμεσά τους ο Σαούλ Μοδιάνο, ο δεύτερος μεγαλύτερος ιδιοκτήτης ακινήτων σε όλη την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ηταν βέβαια οι Αλατίνι, οι Φερνάντεζ, οι Τόρρες Μισραχί. Το υπόλοιπο 10%-15% ήταν η μεσαία τάξη, μικρέμποροι και μικροεπιχειρηματίες.

Οι περιοχές όπου κατοικούσαν οι Εβραίοι, από την παραλία έως την Εγνατία και από τον Ιππόδρομο έως τα δυτικά κάστρα, σήμερα φαντάζουν προνομιούχες, τότε όμως ήταν οι χειρότερες: «Στενοί δρόμοι, διώροφα σπίτια κολλημένα το ένα στο άλλο, υγρασία και έλλειψη υπονόμων». Οσο για το εβραϊκό νεκροταφείο, των 800.000 τάφων (εκεί όπου είναι σήμερα το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο), το οποίο καταστράφηκε ολοσχερώς επί Κατοχής, ήταν μοναδικό στην Ευρώπη και μαρτυρούσε την αδιάλειπτη εβραϊκή παρουσία από τον 15ο αι.

Οι εκδόσεις Καπόν, που έχουν συνεισφέρει στην αποτύπωση της πρόσφατης - και όχι μόνο - ιστορίας της Θεσσαλονίκης, με βιβλία όπως το «Θεσσαλονίκη 1912-2012. Το μέλλον του παρελθόντος» του Λέοντα Ναρ, «Περίπατοι στη βυζαντινή Θεσσαλονίκη» της Ευτυχίας Κουρκουτίδου-Νικολαΐδου, «Μετοχές και ομόλογα. Μακεδονία-Θεσσαλονίκη 1870-1940» των Γιάννη Μέγα, Δημήτρη Τάκα κ.ά., προσέφεραν μαζί με το Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών και το Ιδρυμα Μανόλη Τριανταφυλλίδη πλούσιο υλικό για τη θεματική έκθεση στο πλαίσιο της Εκθεσης Βιβλίου.

Η θεματική έκθεση είχε τίτλο «Μνήμη και Ιστορία» και φιλοξένησε πλήθος εκδηλώσεων. Ο επίκουρος καθηγητής του Αριστοτελείου Γιώργος Παπαναστασίου μίλησε λ.χ. για τη γλωσσική πολυμορφία στη Μακεδονία των αρχών του 20ού αιώνα - με αρβανιτόφωνες, βλαχόφωνες, σλαβόφωνες κ.ά. πληθυσμικές ομάδες -, αλλά και για τη δυσκολία γλωσσικής ενσωμάτωσης των βουλγαρόφωνων πληθυσμών μετά το 1913, ιδίως λόγω της κρατικής εμμονής να διδάσκονται ελληνικά σε καθαρεύουσα.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον είχε η συζήτηση του ιστορικού Χάγκεν Φλάισερ με τη δημοσιογράφο Μικέλα Χαρτουλάρη, όπου ο ειδικός στις δεκαετίες του 1930 και του 1940 περιέγραψε τις περίπλοκες σχέσεις Ελλάδας - Γερμανίας, οι οποίες για τους γνωρίζοντες δεν εξαντλούνται στο σημερινό χρηματοδοτικό μπρα ντε φερ. Λίγοι θυμούνται ότι η αμνήστευση το 1959 του Μαξ Μέρτεν, βασικού υπευθύνου για την εξόντωση της εβραϊκής κοινότητας, αλλά και η εκχώρηση του δικαιώματος δίωξης των εγκληματιών πολέμου στη Γερμανία από την κυβέρνηση Καραμανλή οφείλονται «στις αφόρητες πιέσεις της γερμανικής κυβέρνησης στο πλαίσιο δανείου 300.000 μάρκων».

«Το 1975 εξαφανίζονται και τα ίχνη των εγκλημάτων πολέμου καθώς οι σχετικοί φάκελοι, που επέζησαν και της χούντας, πολτοποιούνται», πρόσθεσε ο Χάγκεν Φλάισερ. Για να... ολοκληρωθεί το έγκλημα τη δεκαετία του '80 με το κάψιμο των φακέλων των αριστερών, που επίσης περιείχαν στοιχεία για την εποχή, «σε κλίμα διακομματικής ομοψυχίας». Οπως είπε ο Χάγκεν Φλάισερ, ακόμη και ο Χαρίλαος Φλωράκης χαιρέτησε την καταστροφή τους θεωρώντας ότι έτσι τελειώνει συμβολικά μια εποχή διώξεων, ενώ αντίθετες φωνές ιστορικών, όπως οι Νίκος Σβορώνος και Φίλιππος Ηλιού, δεν εισακούστηκαν.
ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ ON LINE