Αλεξάνδρεια :Βιβλιοθήκες που άλλαξαν τον κόσμο

Η Αλεξάνδρεια ήταν το πιο πολυσύχναστο μεσογειακό λιμάνι από τον 3ο έως τον 1ο αι. π.Χ. Κάθε εμπορικό πλοίο όμως που έδενε στο λιμάνι έπρεπε να περάσει μια ασυνήθιστη δοκιμασία: μια επιτροπή ανέβαινε στο πλοίο και το ερευνούσε, για να δει αν μετέφερε παπύρινα βιβλία! Είτε αυτά ήταν ιδιωτικά και βρίσκονταν στις αποσκευές των επιβατών είτε ήταν της αποστολής: βιβλία, λ.χ. του καπετάνιου με σκίτσα, περιγραφές, γεωγραφικές πληροφορίες.

Αντίθετα όμως με όσα συνέβαιναν σε άλλες περιπτώσεις, η επιτροπή δεν έψαχνε βιβλία για να τα καταστρέψει. Γινόταν κατάσχεσή τους προκειμένου να κοσμήσουν τη θρυλική Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας. Στη θέση τους, οι Αλεξανδρινοί έδιναν στους ιδιοκτήτες των παπύρων αντίγραφα. Κρατούσαν εκείνοι τα πρωτότυπα, προκειμένου να περιορίσουν την πιθανότητα λαθών στην αντιγραφή. Και τους ενδιέφεραν τα πάντα.

«Ποτέ στην ιστορία του πολιτισμού, κανενός πολιτισμού, δεν είχε υπάρξει, έως τη δημιουργία της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, μια τόσο υπερφιλόδοξη σύλληψη: να δημιουργηθεί δηλαδή μια βιβλιοθήκη που να θησαυρίζει όλη τη γραμματεία του παρελθόντος στον τότε γνωστό κόσμο, σε όλες τις εθνικές γλώσσες αλλά και σε μεταφράσεις, όπως και σε ποικίλες εκδόσεις, ώστε να καταλήγουν οι ειδικοί στην κατά το δυνατόν πιο αξιόπιστη έκδοση», λέει στα «ΝΕΑ» ο αρχιτέκτονας και ιστορικός του βιβλίου Κωνσταντίνος Στάικος.

«Προϊστάμενοι της Βιβλιοθήκης ήταν οι άριστοι φιλόλογοι της εποχής», συνεχίζει. «Εκείνοι ήταν άλλωστε που επέβαλαν και τη στίξη. Ο βιβλιογραφικός πλούτος ταξινομήθηκε με τους "πίνακες" που συνέταξε ο ποιητής Καλλίμαχος, ο λεγόμενος και "χαλκέντερος". Πρόκειται για την πρώτη πλήρη βιβλιοθηκονομική τάξη. Κάθε παπύρινος ρόλος είχε τον τίτλο του, πληροφορίες για το όνομα του συγγραφέα, τον αριθμό του συνόλου των παπύρων του έργου. Από τον ελληνικό κόσμο πρέπει να είχαν τα πάντα. Ηταν πάντως μια κλειστή Ακαδημία με επικεφαλής ιερέα. Και η τελειομανία τους ήταν παροιμιώδης».

Ο Κωνσταντίνος Στάικος συνέγραψε την πεντάτομη «Ιστορία της βιβλιοθήκης στον δυτικό πολιτισμό», της οποίας ο πέμπτος τόμος, που αφορά τις βιβλιοθήκες της Αναγέννησης («Από τον Πετράρχη στον Μιχαήλ Αγγελο»), κυκλοφόρησε πριν από λίγες ημέρες. Εχοντας ανασυγκροτήσει, ως αρχιτέκτονας βιβλιοθηκών, τόσο τις πατριαρχικές βιβλιοθήκες όσο και τη Βιβλιοθήκη της Μονής της Πάτμου, ο Κωνσταντίνος Στάικος απέκτησε και διεθνή φήμη ως ιστορικός του βιβλίου όταν εξέδωσε σε έναν από τους πλέον εξειδικευμένους και έγκυρους σε θέματα ιστορίας βιβλίου εκδοτικούς οίκους, τον Oak Knoll Press που εδρεύει στο Νιου Καστλς του Ντελαγουέρ στις ΗΠΑ, το έργο του «The Great Librairies» - έργο αναφοράς πλέον που μνημονεύεται σε κάθε σχετική βιβλιογραφία.

Στον ελληνικό κόσμο, μας λέει, πέρα από τη Βιβλιοθήκη της Αλεξάνδρειας, υπάρχει ένα ακόμη μεγάλο - προγενέστερο - κεφάλαιο που έχει να κάνει με την ιστορία των βιβλιοθηκών: είναι ο Αριστοτέλης και η εποχή του. Και τα δύο αυτά κεφάλαια συνδέονται, πάντως, το καθένα με τον τρόπο του, με τον Αλέξανδρο. Διότι ο Αριστοτέλης, ως δάσκαλος του Αλέξανδρου, τον ώθησε ενδεχομένως να φθάσει να οραματιστεί πρώτος μια αυτοκρατορική, πανεθνική βιβλιοθήκη. Εδωσε μάλιστα εντολή να μεταφράζονται στα ελληνικά κείμενα κατακτημένων λαών από ελληνομαθείς αυτόχθονες ώστε να συγκεντρώνεται και η πολιτιστική παράδοση και η ιστορία των επαρχιών της αυτοκρατορίας του. «Με αυτόν τον τρόπο σώθηκε η φιλοσοφία του Ζωροάστρη και πέρασε ξανά, από τα ελληνικά, στους Πέρσες», λέει ο Κωνσταντίνος Στάικος.

Ταυτόχρονα, ο Αριστοτέλης αλλά και ο Πλάτωνας ήταν εκείνοι που συγκρότησαν τις πρώτες βιβλιοθήκες φιλοσοφικού και πανεπιστημιακού χαρακτήρα, όπου συγκεντρώθηκε η προσωκρατική παράδοση. Αργότερα οι Σοφιστές τις επέκτειναν, περνώντας το βιβλίο στην εκπαίδευση και στη μάθηση. Ο Αριστοτέλης ήταν εξάλλου εκείνος που ζήτησε το 338 από τον Λυκούργο να φτιάξει στην Αθήνα βιβλιοθήκη με τα αυθεντικά κείμενα των τραγικών. «Αργότερα οι Πτολεμαίοι πήραν τα πρωτότυπα και άφησαν αντίγραφα», εξηγεί ο μελετητής της ιστορίας του βιβλίου.


ΠΗΓΗ: TA NEA