Σαν Σήμερα 12 Μαΐου 1204: Η Άλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Σταυροφόρους

ΑΠΟ ΤΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΧΩΡΟ

Η Δ' Σταυροφορία (1201-1204) η οποία είχε στόχο την κατάληψη της Ιερουσαλήμ μέσω μιας εισβολής στην Αίγυπτο, παρέκκλινε από το στόχο της και οι Σταυροφόροι κατέλαβαν τελικά την Κωνσταντινούπολη, καταλύοντας τη Βυζαντινή Αυτοκρατορία και ιδρύοντας τη Λατινική Αυτοκρατορία. Ως ιστορικό γεγονός, η Δ' Σταυροφορία αποτέλεσε ένα εξαιρετικά πολύπλοκο ιστορικό φαινόμενο, το οποίο υπήρξε αποτέλεσμα διάφορων συμφερόντων και συναισθημάτων: θρησκευτικά αισθήματα, ελπίδες των Σταυροφόρων για ηθική ανταμοιβή και επιθυμία για κέρδη και περιπέτειες και υλικά κέρδη από την άλλη πλευρά. Όμως, η επικράτηση των υλικών συμφερόντων, η οποία ήταν αισθητή και στις προηγούμενες Σταυροφορίες, εκδηλώθηκε ξεκάθαρα κατά την Δ’ Σταυροφορία με την κατάληψη της Κωνσταντινούπολης το 1204.
Στις 12 Απριλίου, οι Σταυροφόροι, αφού είχαν πραγματοποιήσει κατά τις προηγούμενς μέρες ανεπιτυχείς επιθέσεις για την κατάληψη της Πόλης, πραγματοποίησαν επίθεση στο τείχος του Κεράτιου. Οι Βενετοί, που είχαν δέσει τις γαλέρες τους ανά δύο και τις είχαν υπερυψώσει με ξύλινες κατασκευές, τις οδήγησαν γεμάτες στρατό κατά των πύργων. Μετά από σκληρή μάχη, το απόγευμα κατόρθωσαν να καταλάβουν δύο πύργους και να δημιουργήσουν πρώτα ένα άνοιγμα στα τείχη και να ανοίξουν τρεις πύλες από όπου άρχιζαν να εισχωρούν στην πόλη.

Μετά την κατάληψη της πόλης, επί τρεις μέρες, οι Λατίνοι μεταχειρίστηκαν με φοβερή σκληρότητα, λεηλατώντας κάθε τι που είχε συγκεντρωθεί, δια μέσου των αιώνων, στην Κωνσταντινούπολη. Τίποτα δεν έμεινε σεβαστό: οι εκκλησίες, τα λείψανα, τα μνημεία τέχνης. Οι ιππότες της Δύσης και οι στρατιώτες τους, καθώς και οι Λατίνοι μοναχοί και ηγούμενοι, έλαβαν και αυτοί μέρος στη λεηλασία. Ο Νικήτας Χωνιάτης, αυτόπτης μάρτυρας της κατάληψης της πόλης, δίνει μια τρομακτική εικόνα της λεηλασίας, της βίας και της ερήμωσης που έφεραν οι Σταυροφόροι.
Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών λεηλασίας, χάθηκαν πολλά πολύτιμα έργα τέχνης, πολλές βιβλιοθήκες λαφυραγωγήθηκαν και πολλά χειρόγραφα καταστράφηκαν, ενώ η Αγία Σοφία λεηλατήθηκε ανελέητα. Ο Βιλλεαρδουίνος παρατηρεί ότι «από την εποχή της δημιουργίας του κόσμου, ποτέ, σε καμία πόλη, δεν κατακτήθηκαν τόσα λάφυρα»[10]. Μετά από αυτή την Σταυροφορία, όλη η δυτική Ευρώπη κοσμήθηκε με τους θησαυρούς της Κωνσταντινούπολης, ενώ οι περισσότερες από τις εκκλησίες της Δυτικής Ευρώπης απέκτησαν μέρος από τα «ιερά λείψανα» της πόλης. Το μεγαλύτερο μέρος των λειψάνων, που βρίσκονταν σε μοναστήρια της Γαλλίας, καταστράφηκε κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης (1789). Τα τέσσερα ορειχάλκινα άλογα που αποτελούσαν ένα από τα καλύτερα στολίδια του Ιπποδρόμου της Κωνσταντινούπολης, μεταφέρθηκαν από τον Δάνδολο στην Βενετία, όπου και διακοσμούν σήμερα την εξώθυρα του καθεδρικού ναού του Αγίου Μάρκου.


Κείνη τη νύκτα, μπροστά στο στρατόπεδο του Βονιφάτου του Μονφερράτου, δεν ξέρω ποιοι άνθρωποι, που φοβόντουσαν μην τους επιτεθούν οι Έλληνες, βάλανε φωτιά στο χώρο ανάμεσα σ αυτούς και στους Έλληνες. Και η πόλη άρχισε ν αρπάζει φωτιά και να καίγεται πολύ άσχημα, και καιγόταν όλη εκείνη τη νύκτα αι την άλλη μέρα μέχρι τα απόγευμα. Και τούτη ήταν η Τρίτη πυρκαγιά στην Κωνσταντινούπολη από τότε που οι Φράγκοι ήρθανε στη χώρα. Και υπήρχαν περισσότερα σπίτια απ’ όσα υπήρχαν στις τρεις πιο μεγάλες πόλεις του βασιλείου της Γαλλίας. (Γοδεφρείδος Βιλλαρδουίνος, Χρονικό 1985,σ. 71)


Η Δ Σταυροφορία, σχεδόν στην αυγή του 13ου αιώνα, υπήρξε αποφασιστικής σημασίας για την μετέπειτα πορεία της αυτοκρατορίας.

Το βυζαντινό κράτος στην αυγή του δέκατου τρίτου αιώνα βάδιζε αδυσώπητα προς το χαμό και το διαμελισμό του. Το βυζαντινό κράτος είχε καταληφθεί από τη διαφθορά των ηθών της διοίκησης, το μπλοκάρισμα του μηχανισμού της, η αναποτελεσματικότητα του, η αδιαφορία των πολιτών του και η απληστία, η αρπακτικό6τητα ακόμα των υπαλλήλων του. Η πτώση της Κωνσταντινούπολης το 1204, αν τη δούμε κάτω από αυτό το πρίσμα, δεν είναι παρά μια συνέπεια σχεδόν αναπόφευκτη της κατάστασης που βασίλευε στο Βυζάντιο πριν απ αυτή τη χρονολογία. Με την έκταση της καταστροφής που προκάλεσε υπήρξε καταλύτης, που ξύπνησε τις κοιμισμένες συνειδήσεις και επέτρεψε την τελευταία αναλαμπή που θα ξαναδώσει ζωή στο βυζαντινό κράτος. Να γιατί θα μπορούσε κανείς να υποστηρίξει ότι η πτώση της Κωνσταντινούπολης υπήρξε σχεδόν σωτήριο γεγονός για το έθνος και εξυγιαντικό για το βυζαντινό κράτος που ο μηχανισμός του ήταν σοβαρά και σχεδόν αθεράπευτα άρρωστος.(Ελένη Γλυκατζή –Αρβελέρ, Η Πολιτική Ιδεολογία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας 1992, σ.108-109)