4η Ιουλίου 1776 ή Ο Επαναστατημένος Άνθρωπος: Μερικές Σκέψεις

 

 ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΑΛΕΞΙΟΥ
Την 4η Ιουλίου 1776 εγκρίθηκε από το Κογκρέσο η Διακήρυξη της Ανεξαρτησίας των ΗΠΑ. Πρόκειται για την ιδρυτική διακήρυξη ανεξαρτητοποίησης δεκατριών Πολιτειών της Αμερικής από την αποικιοκρατία των Βρετανών. Συνεπώς, η 4η Ιουλίου σηματοδοτεί την πράξη ίδρυσης του κράτους των ΗΠΑ και θεωρείται η πλέον σημαντική στιγμή στην ιστορία της Αμερικής αλλά και πέρα από αυτήν.
Ο Πόλεμος της Ανεξαρτησίας της Αμερικής, εγκαινίασε μία εποχή επαναστάσεων και απο-αποικιακών αγώνων που έγιναν σε όλο τον κόσμο και έχει σημαντικά σημεία ομοιοτήτων αλλά και διαφορών, με τις επαναστάσεις που ακολούθησαν. Από τη μια έχει χαρακτηριστικά γενικευμένου ξεσηκωμού αποίκων εναντίον μιας μεγάλης αυτοκρατορίας και από την άλλη ήταν μία επανάσταση ενάντια στη μοναρχία και τη μετάβαση δημοκρατία. Οι μεγάλες αλλαγές που επέφερε διαμόρφωσαν μία νέα κοινωνία, διαφορετική από τις κοινωνίες της Ευρώπης και σηματοδοτούν μία νέα εποχή επαναστατικού εθνικισμού, που θα έχει απήχηση και στον Αγώνα Ανεξαρτησίας της Ελλάδας. Αναφορικά, η επίδραση της Αμερικανικής Επανάστασης στην Ελλάδα, διαφαίνεται σε κείμενα του Ρήγα Φεραίου, αλλά και στην αλληλογραφία του Κοραή με τον Τζέφερσον. Εδώ βέβαια υπάρχει μία μεγάλη διαφορά σε σχέση με την εξέλιξη της επανάστασης στην Ελλάδα, αφού η Αμερική βασίστηκε σε σύνταγμα, ενώ στην Ελλάδα επιβλήθηκε η απόλυτη βασιλεία, μετά τη δολοφονία του Καποδίστρια το 1831, ως την επανάσταση του 1843 με την παραχώρηση συντάγματος, και την καθιέρωση της προεδρευομένης κοινοβουλευτικής δημοκρατίας με το Σύνταγμα του 1975.

Ο Επαναστατημένος Άνθρωπος

Τι είναι ο επαναστατημένος άνθρωπος; " Ένας άνθρωπος που λέει όχι. Αρνιέται αλλά δεν παραιτείται". (Α. Καμύ, 1951). Άρα, ο επαναστατημένος άνθρωπος κατ' αρχάς είναι ένας άνθρωπος που αρνείται, που λέει όχι και που συνεχίζει να επιμένει στην άρνησή του. Η κυρίαρχη στιγμή της εξέγερσης του επαναστατημένου ανθρώπου είναι η στιγμή της συνειδητοποίησης των πραγματικών μέτρων και των σταθμών. Και κάποιες φορές, η αρχή του τέλους της σιωπής, της αντοχής, της ανοχής, της καταπάτησης δικαιωμάτων, της απαξίωσης, και του εξευτελισμού. Όταν η Μεγάλη Βρετανία επέβαλε οικονομικό χαράτσι, δηλαδή μία σειρά δυσβάστακτων άμεσων φόρων (Stamp Act), τότε η κοινωνία αντέδρασε δυναμικά. Η στιγμή της συνειδητοποίησης και η ανυπακοή στις πολιτικές λιτότητας μαζί με τη λαϊκή βούληση για την άμεση ανατροπή των ανισοτήτων διατυπώνεται ανάγλυφα στη Διακήρυξη της 4ης Ιουλίου, 1776:
"Όταν όμως μια μακρά σειρά καταχρήσεων και σφετερισμών, συνεχώς με τον ίδιο σκοπό, μαρτυρά πλεκτάνη υποταγής [του Λαού] στον απόλυτο Δεσποτισμό, είναι δικαίωμά του, είναι καθήκον του, να αποτινάξει τέτοια Κυβέρνηση και να εγκαθιδρύσει νέους Φύλακες για τη μελλοντική του ασφάλεια."
Ένα ουσιαστικό μήνυμα ελπίδας της μεγάλης αυτής επετείου είναι το αδιαφιλονίκητο γεγονός ότι ο επαναστατημένος άνθρωπος είναι ένας μεταμορφωμένος άνθρωπος. Είναι ένας άνθρωπος που διεκδικεί δικαίωμα στην αξιοπρέπεια, στην αξία της ζωής, της ελεύθερης βούλησης και της δημιουργίας. Αλλά αυτό το διαχρονικό μήνυμα της Διακήρυξης της 4^ης Ιουλίου 1776 μάς έρχεται από ακόμα πιο βαθιά, και κατ' επέκταση σκιαγραφεί την πλατιά δημοκρατική συνείδηση των Ελλήνων, αφού συναντάται στην αρχαία ελληνική γραμματεία, για παράδειγμα στον Οιδίποδα επί Κολωνώ.
"Μή φύναι τον άπαντα νικά λογόν. Tο δ' επεί φανή... ου γάρ λόγοισι τον βίον σπουδάζομεν λαμπρόν ποιείσθαι μάλλον ή τοις δρωμένοις" (στ. 1144). Δηλαδή, το να μην έχεις γεννηθεί, νικά κάθε λόγο. Αλλά αν έχεις...μια καλύτερη ζωή δεν επιτυγχάνεται με λόγια, αλλά με πράξεις.
Η καλυτέρευση όμως του βίου, όπως διατυπώνεται στη Διακήρυξη της 4ης Ιουλίου "δικαίωμα στη Ζωή, δικαίωμα στην Ελευθερία, και δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας" είναι δυνατόν μόνο στην ελεύθερη πολιτεία, στη δημοκρατία, στον δημόσιο και συλλογικό χώρο όπου ο άνθρωπος ζεί και δρά ελεύθερα και δημιουργικά - και "τον βίον λαμπρόν ποιείσθαι". Αυτό δεν είναι άλλωστε ο Μαρξισμός; Η διαλεκτική σύνθεση θεωρίας και πράξης σε μία κοινωνία όπου δημιουργεί και παράγει ο ελεύθερος άνθρωπος.

Επανάσταση ή ο Άγγελος της Ιστορίας

Μία θεμελιώδης άποψη του Μανιφέστου είναι ότι διαχρονικά οι κοινωνίες αλλάζουν κυρίως με επανάσταση: «Η ιστορία όλων των κοινωνιών είναι ιστορία ταξικών αγώνων.» Ο επαναστατημένος άνθρωπος, από τα βάθη του παρελθόντος, έκανε το καθήκον του, γι' αυτό τιμούμε σήμερα παλαιότερους αγώνες. Τι γίνεται όμως σήμερα; Σε όλο τον κόσμο, ο άνθρωπος, αυτή τη στιγμή χρειάζεται υποστήριξη με συγκεκριμένες πολιτικές και διεθνιστικές συμπράξεις. Από τη μία μεριά, η κοινή εμπειρία εκατομμυρίων ανθρώπων σε όλο τον κόσμο είναι ότι ο καπιταλισμός μέσα στην κρίση του ισοπεδώνει όλες τις ιστορικές κατακτήσεις των τελευταίων δύο αιώνων, και από την άλλη, υπάρχει μία μικρή μειοψηφία που συγκεντρώνει τεράστια κέρδη. Απέναντι σε αυτόν τον καταστροφικό παραλογισμό και την αδικία του σημερινού συστήματος, η συνεισφορά της επανάστασης που οφείλει να έρθει από το μέλλον είναι ζωτικής σημασίας για τη συνέχεια της ανθρωπότητας και κοινωνίας.
Βρισκόμαστε σε κορυφαία ιστορική στιγμή και μία σύγχρονη 4η Ιουλίου μπορεί να οδηγήσει ξανά σε εναλλακτική λύση. Είναι εμφανές ότι το σύστημα, όπως εκφράζεται αλλά και επιβάλλεται σήμερα με τις άνισες πολιτικές λιτότητας δεν είναι μόνο άδικο και παράλογο, αλλά είναι και αδιέξοδα αντιφατικό.
Η συμβολή των νέων κοινωνικών κινημάτων προς τον δημοκρατικό σοσιαλισμό είναι τεράστια, άλλωστε η μη βία είναι συνώνυμη με τη μαζική άμεση δράση. Στις ευρωπαϊκές πόλεις τα μαζικά κινήματα διαμαρτυρίας μαζί με τις μαζικές απεργίες έδωσαν νέα δυναμική σε κόμματα της Αριστεράς, όπως ο ΣΥΡΙΖΑ και θέτουν σε επανεξέταση τη σχέση κράτος-εξουσία-κοινωνία.
Αλλά και στην Αμερική - που παραμένει διχασμένη πολιτικά, ιδεολογικά και οικονομικά - τα ξεχασμένα γενικώς μετά τη δεκαετία του 1960, μαζικά κινήματα διαμαρτυρίας επανέρχονται, και με την ήπια αλλά δυναμική μορφή του Occupy, τουλάχιστον σε μία πρώτη φάση πολιτικοποιούν μεγάλες μάζες της νεολαίας. Βέβαια η απόσταση και για ουσιαστική πολιτική εκπροσώπηση παραμένει αχανής, σε αντίθεση με την Ελλάδα και τη μαζικοποίηση του ΣΥΡΙΖΑ. Η διαμαρτυρία και η διαφωνία, χωρίς βία, αντιπροσωπεύουν με ακρίβεια τους πραγματικούς διαχωρισμούς μέσα στην κοινωνία, όπως θα έλεγε κι ο μεγάλος ιστορικός και δάσκαλος Χάουαρντ Ζιν ("Ιστορία του λαού των Ηνωμένων Πολιτειών").
Τι θα κάνει ο μουδιασμένος άνθρωπος της Αμερικής και της Ευρώπης, για την υπεράσπιση του μεταπολεμικού κοινωνικού συμβολαίου και των δημοκρατικών κατακτήσεων της νεωτερικότητας, μπροστά στον άγγελο της ιστορίας; Οι σημερινοί καταπιεζόμενοι πολίτες απαιτούν και προσδοκούν, αυτό ακριβώς που διατύπωσαν οι επαναστατημένοι της 4ης Ιουλίου 1776: ουσιαστική δημοκρατία, την επινόηση -αλλά και τη μετάβαση - ενός άλλου μοντέλου ανάπτυξης, βιώσιμου, μη σωρευτικού, εμπνεόμενου από τις αρχές ενός αξιοπρεπούς βίου. Μόνο έτσι δεν θα πάνε χαμένες οι κερδισμένες και καθιερωμένες αξίες του επαναστατημένου ανθρώπου.
Οι επαναστατημένοι άνθρωποι απαιτούμε μία νέα Διακήρυξη Ανεξαρτησίας, χωρίς βία ή άλλα κυκλικά ερείπια, αλλά με την εκ θεμελίων συλλογική αμφισβήτηση των αντιφάσεων του συστήματος, ώστε - "βίον λαμπρόν ποιείσθαι", δηλαδή απλά απαιτούμε ότι έχει ανακηρυχθεί ως ύψιστη επαναστατική διακήρυξη εδώ και αιώνες: "δικαίωμα στη Ζωή, δικαίωμα στην Ελευθερία, και δικαίωμα στην επιδίωξη της Ευτυχίας".
* Ο Νίκος Αλεξίου είναι ποιητής και καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Queens College, CUNY
ΠΗΓΗ: Η ΑΥΓΗ