Βιβλίο: «65 όνειρα του Φραντς Κάφκα»

Του Φελίξ Γκουαταρί.

Ονειρευόταν ο Κάφκα; Κι αν ναι, ποιες ακριβώς είναι οι εικόνες που τροφοδοτούσαν τα όνειρά του; Υπάρχει τρόπος να τις εντοπίσουμε και να τις αποθησαυρίσουμε, ανακαλύπτοντας ποιοι είναι οι δρόμοι που τις συνδέουν με τη λογοτεχνία του; Ο Φελίξ Γκουαταρί, που παρουσίασε το 1975, μαζί με τον Ζιλ Ντελέζ, τη μελέτη Κάφκα. Για μια ελάσσονα λογοτεχνία, ψάχνει τα όνειρα του Κάφκα όχι τόσο στα μυθιστορήματα όσο στην αλληλογραφία και στις ημερολογιακές του εγγραφές και σημειώσεις. Στο κομψό βιβλιαράκι του «65 όνειρα του Φραντς Κάφκα», που κυκλοφόρησε αυτές τις ημέρες από τις εκδόσεις Πατάκη (μετάφραση Ευγενία Γραμματικοπούλου, σελ. 91), ο Γκουαταρί θέλει καταρχάς να προσεγγίσει τον Κάφκα μακριά από το οποιοδήποτε ορθολογικό και κανονιστικό πνεύμα. Η γραφή του Κάφκα δεν αντιπροσωπεύει για τον Γκουαταρί ένα προαποφασισμένο σύνολο σημασιών και αξιών, το οποίο οφείλουμε να αποκωδικοποιήσουμε και να κατηγοριοποιήσουμε, αλλά ένα δυναμικό ρευστό με συνεχείς μεταβολές και εκρήξεις, που δεν σταθμεύουν ποτέ σε ένα οριστικό σημείο. Μέσα από μια τέτοια οπτική προσεγγίζει ο Γκουαταρί και τα καφκικά όνειρα, τα οποία και δοκιμάζει να αναδείξει χωρίς καμία περιοριστική προϋπόθεση. Όσο, βέβαια, κι αν προσπαθεί κανείς να μην είναι δεσμευτικός με το αντικείμενο της έρευνας και της ερμηνείας του, δεν θα αποφύγει στο τέλος ένα υπόλοιπο ορθολογισμού, το οποίο θα τον οδηγήσει εκ των πραγμάτων και σε κάποιες κατατάξεις. Από ποιο υλικό, λοιπόν, είναι φτιαγμένα τα όνειρα του Κάφκα και ποια είναι τα στοιχεία που κυριαρχούν στην ατμόσφαιρά τους; Στα όνειρα του Κάφκα αναλαμβάνουν πρωταγωνιστικό ρόλο τρεις παράμετροι: οι επιστολές, τα κορίτσια και οι μηχανές (τηλεγραφικές και εκτυπωτικές). Στην περιρρέουσα ατμόσφαιρα θα συναντήσουμε κι άλλα σχήματα, όπως, μεταξύ άλλων, σκυφτά κεφάλια και σώματα, δόντια που κυκλοφορούν σε περίεργη διάταξη στο εσωτερικό του στόματος, σκυλιά με μάλλον απειλητικές διαθέσεις και πρόσωπα που είναι ντυμένα με λιβρέα (σύμβολο της υποταγής και της υποδούλωσης). Στα όνειρα του Κάφκα εμφανίζονται επίσης ποικίλοι τύποι γυναικών: πόρνες, κυρίες με σημαδεμένο δέρμα, τυφλές κοπέλες, καθώς και θηλυκές παρουσίες με παράξενα (έως και διαβολικά) χαρακτηριστικά. Ανεξάρτητα από το γένος των ονειρικών ηρώων του, ο Κάφκα παίζει μαζί τους ακατάπαυστα: τους διπλασιάζει, τους μεταμορφώνει ή τους διασπά. Και διαμέσου αυτών των κινήσεων ο συγγραφέας επιστρέφει, βεβαίως, στα μυθιστορήματά του, στα οποία μπορούμε να ανιχνεύσουμε ξανά και ξανά τα όνειρά του. Ας μην ξεχνάμε, άλλωστε (ο Γκουαταρί επιμένει ιδιαιτέρως σ’ αυτό), πως το έργο του Κάφκα παραμένει πάντα ένα αίνιγμα προς επίλυση. Ο ίδιος δεν το ολοκλήρωσε ποτέ και ό,τι ξέρουμε γι αυτό είναι ό,τι μας παραδόθηκε από τον φίλο του Μαξ Μπροντ: ένα μοντάζ που δεν είχε την έγκριση του Κάφκα, ο οποίος εγκλωβισμένος στην τελειοθηρία του είχε ζητήσει να καταστραφούν όλα του τα χειρόγραφα. Σε έναν τέτοιο κόσμο τα δικαιώματα του ονείρου μεγαλώνουν και η λειτουργία του αποκτά μια σπάνια ελαστικότητα. Όσο για το περιεχόμενό του, όπως αποδεικνύει ο Γκουαταρί με τα παραθέματά του, δεν έχει τίποτε το καταθλιπτικό ή το πένθιμο. Τα όνειρα του Κάφκα παραπέμπουν πάντα στη λογοτεχνία του, ξεχωρίζοντας, όπως κι εκείνη, για την κινητικότητα, τη βίαιη δράση και το χιούμορ τους. INFO Γεννημένος στο βορειοδυτικό Παρίσι, ο Φελίξ Γκουαταρί (1930-1992) μαθήτευσε ως ψυχαναλυτής στον Ζακ Λακάν και εν συνεχεία εργάστηκε στην ψυχιατρική κλινική της La Borde, που διαμόρφωσε με καθοριστικό τρόπο τη σκέψη του. Στον χώρο της La Borde η ψυχανάλυση απομακρύνθηκε από την παραδεδομένη σχέση αναλυτή-αναλυόμενου, για να συνδεθεί με τη φιλοσοφία, την εθνολογία, τη γλωσσολογία και την αρχιτεκτονική και να ανοίξει τον δρόμο για τη μακρά συνεργασία του Γκουαταρί με τον γάλλο φιλόσοφο Ζιλ Ντελέζ. Στο τελευταίο βιβλίο του, υπό τον τίτλο «Chaosmosis» (1992), ο Γκουαταρί επανέρχεται στο θέμα το οποίο τον απασχολεί και σε σχέση με τον Κάφκα, εξετάζοντας τους τρόπους εκδήλωσης της υποκειμενικότητας. ΠΗΓΗ: Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ