Όταν η χαρά των άλλων γίνεται φως ή σκιά

 

Τι μας διδάσκει σήμερα μια φράση του Van Gogh

                      Μικρό μπουκάλι με Παιώνιες και Μπλέ Δελφίνια,1986. Van Gogh Museum

Σε μια επιστολή προς τον αδελφό του Τεό το 1876, ο Βίνσεντ βαν Γκογκ έγραψε:
«Η χαρά των άλλων μπορεί να πικραίνει τις ζηλόφθονες καρδιές, αλλά δυναμώνει τις ταπεινές· είναι η ηλιαχτίδα που ανοίγει εκείνα τα δύο όμορφα λουλούδια που λέγονται “αυτοπεποίθηση” και “ελπίδα”.»

Μια φράση 150 ετών, που όμως μοιάζει γραμμένη για τη δική μας εποχή.

Η εποχή της σύγκρισης

Σήμερα, σε έναν κόσμο κοινωνικών δικτύων και μόνιμης έκθεσης, η χαρά των άλλων προβάλλεται διαρκώς μπροστά μας. Επιτυχίες, ταξίδια, χαμόγελα, ζωές «φιλτραρισμένες».
Κι εμείς, συχνά, δεν πονάμε επειδή δεν έχουμε χαρά, αλλά επειδή τη βλέπουμε να ανήκει αλλού.

Ο Βαν Γκογκ, όμως, δείχνει κάτι απλό και βαθύ:
η ίδια πραγματικότητα μπορεί να μας πικράνει ή να μας δυναμώσει. Το κλειδί δεν είναι το τι βλέπουμε, αλλά το πώς στεκόμαστε απέναντί του.

Ζήλια ή ανοιχτότητα;

Η «ζηλόφθονη καρδιά» βλέπει τη χαρά του άλλου ως απειλή.
Η «ταπεινή καρδιά» —όχι με την έννοια της υποταγής, αλλά της ανοιχτότητας— τη βλέπει ως φως.

Εδώ η ταπεινότητα σημαίνει να μη ζούμε τα πάντα ως σύγκριση. Να αποδεχόμαστε ότι η ζωή δεν μοιράζει ίσα, ούτε δίκαια. Ότι η χαρά δεν είναι τρόπαιο, αλλά εμπειρία που μπορεί να μας εμπνεύσει.

Όπως το λουλούδι δεν παράγει το φως, αλλά ανθίζει όταν το δεχτεί, έτσι κι ο άνθρωπος μπορεί να αντλεί δύναμη από χαρές που δεν είναι δικές του.

Η αχτίδα μέσα στο σκοτάδι

Η φράση αποκτά άλλο βάρος αν θυμηθούμε ποιος τη γράφει.
Ο Βαν Γκογκ έζησε μέσα στη φτώχεια, τη μοναξιά και την ψυχική οδύνη. Δεν γνώρισε αναγνώριση όσο ζούσε. Κι όμως, μιλά για φως, ελπίδα, αυτοπεποίθηση.

Ίσως όχι επειδή τα είχε, αλλά επειδή τα αναζητούσε.
Ίσως γιατί η χαρά των άλλων ήταν για εκείνον μια υπενθύμιση ότι το φως υπάρχει, ακόμη κι όταν δεν πέφτει πάνω μας.

Το παράλογο και η επιλογή της ζωής

Η σκέψη αυτή συναντά τη φιλοσοφία του Αλμπέρ Καμύ:
σε έναν κόσμο χωρίς εγγυημένο νόημα και χωρίς ανώτερο σκοπό, η ζωή είναι σε μεγάλο βαθμό τυχαία. Η χαρά δεν κατανέμεται δίκαια. Συμβαίνει.

Το ερώτημα δεν είναι «γιατί όχι σε μένα;», αλλά:
τι κάνω όταν τη βλέπω στον άλλον;

Θα την αφήσω να γίνει πίκρα ή θα την κάνω αφορμή να συνεχίσω να πιστεύω στη ζωή;

Ένα μάθημα για σήμερα

Σε μια εποχή ανισοτήτων, άγχους και διαρκούς σύγκρισης, το μήνυμα του Βαν Γκογκ είναι σχεδόν ανατρεπτικό:
να χαίρεσαι με τη χαρά του άλλου.

Όχι από αφέλεια.
Αλλά γιατί μόνο έτσι η χαρά δεν γίνεται παιχνίδι μηδενικού αθροίσματος.

Ίσως η ωριμότητα ενός ανθρώπου —και μιας κοινωνίας— να φαίνεται εδώ:
στο αν μπορεί να βλέπει το φως στους άλλους χωρίς να νιώθει ότι σκοτεινιάζει ο ίδιος.

Γιατί τότε, όπως έγραψε ο Βαν Γκογκ,
ανοίγουν μέσα μας δύο λουλούδια που τα χρειαζόμαστε περισσότερο από ποτέ:
η αυτοπεποίθηση και η ελπίδα.