O υποσιτισμός απειλεί τον ανθρώπινο πολιτισμό

των Πολ και Αν Έρλικ 

 

Η ανθρωπότητα αντιμετωπίζει έναν αυξανόμενης πολυπλοκότητας συνδυασμό σοβαρών και έντονα αλληλένδετων περιβαλλοντικών προβλημάτων. Σε αυτά συμπεριλαμβάνονται πολυσυζητημένες προκλήσεις σαν την κλιματική αλλαγή, καθώς και εξίσου -ή και σοβαρότερες- απειλές για την επιβίωση των οργανισμών που υποστηρίζουν την ύπαρξή μας παρέχοντάς μας κρίσιμες οικολογικές υπηρεσίες -όπως είναι η γονιμοποίηση των φυτών και ο έλεγχος των φυτικών ασθενειών. Αντιμετωπίζουμε πολυάριθμες ακόμα απειλές: την παγκόσμια επέκταση των τοξικών συνθετικών πλαστικών, μεγάλες επιδημίες, την δραματική μείωση της ποιότητας και της πρόσβασης σε μεταλλεύματα, νερό και καλλιεργήσιμα εδάφη.

 

Ήδη γίνονται πόλεμοι για τους φυσικούς πόρους· κι ενώ ανά πάσα στιγμή μπορεί να ξεσπάσει ένας «μικρός» πυρηνικός πόλεμος μεταξύ Ινδίας και Πακιστάν για τις πρώτες ύλες, γνωρίζουμε πλέον πως ο πόλεμος έχει την δυνατότητα να τερματίσει των ανθρώπινο πολιτισμό.

 

Μολοταύτα, θέση μας είναι πως η σοβαρότερη απειλή για την παγκόσμια βιωσιμότητα που θα αντιμετωπίσουμε τις επόμενες δεκαετίες αφορά ένα πανθομολογούμενο ζήτημα: την αυξανόμενη δυσκολία να αποφευχθεί ένας ευρείας κλίμακας λιμός. Όπως το έθεσε το 2013 το «παγκόσμιο οικονομικό φόρους» (WEF): «ενώ ο κόσμος προσπαθεί να θρέψει έναν αυξανόμενο πληθυσμό με λιγότερους φυσικούς πόρους, σε μια εποχή με ολοένα και μεγαλύτερη ρευστότητα και αβεβαιότητα, η παγκόσμια διατροφική ασφάλεια συνιστά μείζονα ανησυχία». Στην έκθεση του οργανισμού σημειώνεται πως «πάνω από 870 εκατομμύρια άνθρωποι υποσιτίζονται και πολλοί περισσότεροι απειλούνται να πληγούν από το φαινόμενο αυτό λόγω κλιματικών συμβάντων και ανατιμήσεων της τιμής των τροφίμων». Εξ ου και «ουδέποτε ήταν πιο επείγουσα η ανάγκη για την κατοχύρωση της διατροφικής ασφάλειας».

 

Αλλά κατά την γνώμη μας όλες αυτές οι προειδοποιήσεις υποτιμούν το διατροφικό πρόβλημα. Αν π.χ. συνυπολογίσουμε τον υποσιτισμό σε συγκεκριμένες διατροφικές ουσίες, το πρόβλημα μπορεί να αφορά επιπλέον 2 δις ανθρώπους. Εντωμεταξύ, υποτιμώνται πολλοί ακόμα κίνδυνοι:

• οι πιθανές επιπτώσεις των κλιματικών διαταραχών στην αλιεία και την γεωργία·
• πώς θα επηρεαστεί η παραγωγή τροφίμων από την μετάβαση σε διαφορετικές πηγές ενέργειας από τους υδρογονάνθρακες·
• κατά πόσον επιταχύνει την κλιματική αλλαγή η ίδια η γεωργία, ένας από τους μείζονες εκπομπείς θερμοκηπικών αερίων·
• η υπεράντληση υπογείων υδάτων και η προϊούσα υποβάθμιση των καλλιεργήσιμων εδαφών.
• η γεωργία αποτελεί μια από τις βασικές αιτίες απώλειας της βιοποικιλότητας -κι άρα υποβάθμισης των υπηρεσιών που παρέχουν τα οικοσυστήματα στην γεωργία και τις άλλες ανθρώπινες δραστηριότητες.- καθώς και μια από τις κύριες πηγές της ρύπανσης του κόσμου με τοξικές ουσίες.

 

Αλλά ίσως το σημαντικότερο να είναι πως σχεδόν όλες οι αναλύσεις συμφωνούν πως ο ανθρώπινος πληθυσμός πρόκειται να αυξηθεί κατά 2.5 δις ακόμα ως το 2050, και κανείς δεν αναζητά τρόπους να μειωθεί αυτός ο αριθμός. Η αισιοδοξία πολλών αναλυτών όσον αφορά την δυνατότητά μας να θρέψουμε αυτά τα πρόσθετα δισεκατομμύρια, είναι ιδιαίτερα προβληματική, με δεδομένο πως πολλά εκατομμύρια άνθρωποι ήδη πεθαίνουν από υποσιτισμό και πολύ περισσότερα υποσιτίζονται σε βαθμό που να βιώνουν σοβαρά υποβαθμισμένες ζωές. Αν είναι τόσο εύκολο να θρέψουμε 35% μεγαλύτερο πληθυσμό από ότι σήμερα, γιατί δεν τρέφεται ικανοποιητικά ο υφιστάμενος πληθυσμός;

 

Τυπικά συστήνονται πέντε βήματα προκειμένου να αντιμετωπισθεί το διατροφικό πρόβλημα:

1.      Σταματήστε να επεκτείνετε τις καλλιεργήσιμες γαίες (ώστε να διατηρηθούν τα φυσικά οικοσυστήματα).

2.      Αυξήστε τις σοδειές όπου μπορείτε.

3.      Αυξήστε την αποτελεσματικότητα των λιπασμάτων, της χρήσης του νερού και της ενέργειας.

4.      Γίνετε πιο χορτοφάγοι.

5.      Περιορίστε την σπατάλη τροφίμων.

 

Θα μπορούσαμε να προσθέσουμε πάψτε να καταστρέφετε τους ωκεανούς, αυξήστε κατά πολύ τις επενδύσεις στην αγροτική έρευνα και ανάπτυξη και θέστε την κατάλληλη διατροφή για όλους στην κορυφή της πολιτικής ατζέντας.

 

Αλλά όλα τα παραπάνω απαιτούν πολυαναμενόμενες αλλαγές στην ανθρώπινη συμπεριφορά. Οι περισσότεροι άνθρωποι αποτυχαίνουν να συνειδητοποιήσουν τον επείγοντα χαρακτήρα της υιοθέτησής τους, καθώς δεν κατανοούν το αγροτοκτηνοτροφικό σύστημα και τις περίπλοκες, μη γραμμικές του, δυσανάλογες σχέσεις με τους μηχανισμούς που οδηγούν στην περιβαλλοντική παρακμή. Όλα όσα χρειάζονται προκειμένου να θραφεί κάθε επιπρόσθετος άνθρωπος θα πρέπει να προέρθουν από σπανιότερες, φτωχότερες και πιο απομακρυσμένες πηγές, ενώ η παραγωγή του θα απαιτεί δυσανάλογα περισσότερη ενέργεια και θα παράγει δυσανάλογα περισσότερα θερμοκηπικά αέρια.

 

Μετά από πάνω από μια χιλιετία επηρεασμού της θερμοκρασίας και των σχημάτων βροχόπτωσης (κρίσιμων για την αγροτική παραγωγή) ο πλανήτης έχει τροχοδρομηθεί οριστικά προς ένα μέλλον με περισσότερες καταιγίδες, ξηρασίες και πλημμύρες. Αυτό σημαίνει πως η παραγωγή τροφίμων θα γίνεται ολοένα και πιο δυσχερής, πιθανότατα με επιταχυνόμενο τρόπο.

 

Χρειάζεται ένα λαϊκό κίνημα ικανό να μας παράσχει την «προβλεπτική νοημοσύνη» και τους απαιτούμενους αγροτικούς, περιβαλλοντικούς και δημογραφικούς σχεδιασμούς που οι αγορές δεν μπορούν να παράσχουν. Μόνο τότε θα κατορθώσουμε να αντιμετωπίσουμε επιτυχώς την πληθυσμιακή καταστροφή και να εκτιμήσουμε τα διατροφικά και υγειονομικά πλεονεκτήματα του να σταματήσει η αύξηση του πληθυσμού πολύ πριν φθάσει τα εννέα δισεκατομμύρια και να ξεκινήσει εντεύθεν μια δημογραφική αποκλιμάκωση, με ουμανιστικό τρόπο.

 

Κατά την γνώμη μας, ο καλύτερος τρόπος να το πετύχουμε αυτό είναι η απόδοση πλήρους ισοτιμίας στις γυναίκες όσον αφορά τα δικαιώματα και τις ευκαιρίες τους -και το να καταστήσουμε προσβάσιμες σε όλους τους σεξουαλικά ενεργούς ανθρώπους τις σύγχρονες μορφές αντισύλληψης -και συμπληρωματικά τις αμβλώσεις. Αν και το κατά πόσο αυτά τα μέτρα αρκούν για να κάμψουν τους παγκόσμιους δείκτες γεννητικότητας αποτελεί αντικείμενο αντιλογίας, είναι βέβαιο πως θα παράσχουν επαρκή κοινωνικά και οικονομικά οφέλη και θα διοχετεύσουν πολύτιμη φαιά ουσία στην επίλυση των προβλημάτων μας, ενώ η μείωση του αριθμού των ανασφαλών εκτρώσεων θα διασώσει εκατοντάδες χιλιάδες ζωές.

 

Μπορεί η ανθρωπότητα να αποφύγει την κατάρρευση λόγω υποσιτισμού; Ναι μπορούμε, αν και κατά την γνώμη μας οι πιθανότητες να το πετύχουμε δεν υπερβαίνουν το 10%. Όσο ασήμαντο κι αν φαίνεται, θεωρούμε πως αξίζει τον κόπο να αγωνιστούμε ώστε οι πιθανότητες για τις επόμενες γενεές να γίνουν 11%.

 

Ένας από τους πλέον διακεκριμένους συναδέρφους μας, ο ειδήμων στην βιογεωγραφία και την ενέργεια καθηγητής του πανεπιστημίου του Νέου Μεξικό Τζέιμς Μπράουν (James Brown) διαφωνεί μαζί μας: θεωρεί πως η πιθανότητα να διασωθεί ο ανθρώπινος πολιτισμός κυμαίνεται στο 1%. Συμφωνεί όμως πως αξίζει τον κόπο να κάνουμε ό,τι μπορούμε ώστε να ανεβάσουμε τις πιθανότητές του στο 1.1%.

 

Η ανάπτυξη της «προβλεπτικής νοημοσύνης» και η κινητοποίηση της κοινωνίας των πολιτών υπέρ της βιωσιμότητας αποτελούν τους κεντρικούς στόχους της «συμμαχίας της χιλιετίας για την ανθρωπότητα και την βιόσφαιρα» (MAHB), που εδρεύει στο πανεπιστήμιο του Στάνφορντ. Όσοι εντάσσονται στην MAHB συσπειρώνονται με ό,τι καλύτερο διαθέτει η κοινωνία των πολιτών στον αγώνα για την αποφυγή της καταστροφής του πολιτισμού.

---

Ο Paul R. Ehrlich είναι βιολόγος και παιδαγωγός· η Anne H. Ehrlich είναι βιολόγος

ppol.gr