To ντοκιμαντέρ για την καταστροφή της Σμύρνης που γύρισε η Μαρία Ηλιού, είναι μακράν η καλύτερη ταινία όλων

Το πρώτο μέρος του ντοκυμαντέρ για την καταστροφή της Σμύρνης που γύρισε η Μαρία Ηλιού, είναι μακράν η καλύτερη ταινία όλων που προβάλλονται από σήμερα στις αίθουσες. Μαζί τους μια ταινία από το παρελθόν σημαντική και άκρως επίκαιρη, η «Νύχτα του Σαν Λορέντζο» των αδελφών Ταβιάνι. Φυσικά το «Από τη Ρώμη με αγάπη» του Γούντι Αλεν συνεχίζει την εξαιρετική πορεία του στις αίθουσες όπου έγινε το αδιαχώρητο. «Κάποτε υπήρχε μια πολύ όμορφη πόλη, η Σμύρνη. Και μετά καταστράφηκε…». Από το πρώτο κιόλας πλάνο του Αιγαίου, ενώ πέφτουν οι τίτλοι, από τα πρώτα κιόλας λόγια, ξέρεις πολύ καλά ότι το ντοκυμαντέρ της Μαρίας Ηλιού «Σμύρνη - Η καταστροφή μιας κοσμοπολίτης πόλης 1900 -1922» θα «καθήσει» μέσα σου. Βεβαίως, ίσως να μην μπορούσε να γίνει και διαφορετικά. Η ιστορία της Σμύρνης, αυτής της μαγικής πόλης στα παράλια της Τουρκίας, σε αντιδιαστολή με την εφιαλτική, απόλυτη καταστροφή της μέσα από πλάνα που δεν έχουν παρουσιαστεί στο παρελθόν, τι, αν όχι ποικιλία συναισθημάτων, θα μπορούσε να προκαλέσει; Περιέργεια, πόνο, τρόμο, θλίψη, ακόμη και αγωνία παρ' ότι γνωρίζουμε εκ των προτέρων το αποτέλεσμα. Κι όμως, κάποτε, πριν από το 1922, όταν (παρά τις αντιρρήσεις ορισμένων) οι Τούρκοι την έκαψαν ολοσχερώς, «ήταν μια διασκέδαση να ζεις στη Σμύρνη, αρκεί να είχες διάθεση για δουλειά» όπως ακούμε να λέει η ιστορικός Βικτόρια Σολωμονίδου. Η Σμύρνη ήταν το σημείο συνάντησης Ανατολής - Δύσης, ο ορισμός της κοσμοπολίτικης πόλης, ένα από τα διαμάντια του Αιγαίου πελάγους μαζί με τη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη. Πανσπερμία εθνικοτήτων και γλωσσών, Ελληνες, Αρμένιοι, εβραίοι, Αμερικανοί, Τούρκοι, τζαζ, οπερέτες, κλασική μουσική, άνθηση του εμπορίου. Υπό την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η ελληνική συνοικία της Σμύρνης ήταν η πλουσιότερη όλων και οι Ελληνες ήθελαν να δείχνουν τα πλούτη τους. Αλλά ως Ελληνες ήταν επίσης αδύναμοι στο να προβλέψουν την επερχόμενη καταστροφή που άρχισε να φαίνεται όταν το όραμα του Ελευθερίου Βενιζέλου να ενώσει όλους τους Ελληνες της Διασποράς παρέμεινε όραμα. «Από το 1912 μέχρι το 1922 η Σμύρνη ζούσε με δανεικό χρόνο» ακούμε να λέει ο ιστορικός του Πανεπιστημίου του Χάβερφορντ Αλέξανδρος Κιτροέφ. Σε συνδυασμό με την εθνικιστική έξαρση των Νεότουρκων η αντίστροφη μέτρηση είχε αρχίσει… Εμπλέκοντας τις προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που είδαν με τα μάτια τους την καταστροφή ή την «κληρονόμησαν» από συγγενικά πρόσωπά τους, με την αφήγηση ιστορικών αλλά και του ειδικού στο ζήτημα της Σμύρνης βρετανού μυθιστοριογράφου Τζάιλς Μίλτον («Χαμένος παράδεισος»), η Μ. Ηλιού έφτιαξε μια αξιοζήλευτη ταινία στην οποία σημαίνοντα ρόλο παίζει η σπανιότατη ταινία του Ρόμπερτ Νταβιντιάν ο οποίος κινηματογράφησε την καταστροφή (η κόπια βρέθηκε στο Λος Αντζελες και συντηρήθηκε στην Ουάσιγκτον). Η ταινία καταφέρνει να δείξει με πολύ γλαφυρό τρόπο την καταστροφή έτσι όπως πάντα τη φανταζόμασταν αλλά ενδεχομένως κάποιοι ποτέ να μη νιώσαμε. Σε στοιχειώνει, όπως και η πρόταση του αμερικανού διπλωμάτη Τζορτζ Χόρτον που έζησε την καταστροφή της πόλης το 1922: «Η εικόνα που έχω από τη Σμύρνη είναι ότι ντρέπομαι που ανήκω στο ανθρώπινο είδος…». (στο Μουσείο Μπενάκη προβάλλεται και η δεύτερη ταινία για την Σμύρνη της Ηλιού, «Διωγμός και ανταλλαγή πληθυσμών: Τουρκία - Ελλάδα: 1922- 1023»). Αίθουσες: ΤΑΙΝΙΟΘΗΚΗ ΕΛΛΑΔΟΣ - ΕΛΛΗ - ΚΗΦΙΣΙΑ - ΜΟΥΣΕΙΟ ΜΠΕΝΑΚΗ ΠΕΙΡΑΙΩΣ ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ,Γιάννης Ζουμπουλάκης