Η χρονιά των επαναπατρισμών

Το κυνήγι των κλεμμένων αρχαιοτήτων δεν είναι πλέον δουλειά του Ιντιάνα Τζόουνς, αλλά σκληρών διαπραγματεύσεων. Το σκηνικό δεν περιλαμβάνει τραπεζικές θυρίδες και αναζητήσεις στην έρημο ή στη ζούγκλα, αλλά γραφεία με νομικούς συμβούλους κρατών και διευθυντές μεγάλων μουσείων σε Ευρώπη και Αμερική.

Ο επαναπατρισμός όλο και περισσότερων αρχαιοτήτων έχει αρχίσει να αναδεικνύεται ως η τάση της εποχής. Και μια ματιά στο ημερολόγιο των σημαντικότερων επιστροφών που έγιναν μέσα στο 2011 είναι αρκετή για να χαρακτηριστεί, όπως υποστηρίζουν κάποιοι τουλάχιστον ως η χρονιά των επαναπατρισμών.

n Μάρτιος 2011. Από τα αριστουργήματα της αρχαίας ελληνικής πλαστικής, το υπερμέγεθες άγαλμα της Αφροδίτης Μοργκαντίνα, επιστρέφει από το Μουσείο Γκετί του Λος Αντζελες στην πατρίδα της, στη Μοργκαντίνα, κοντά στην Αηδόνα Σικελίας, με ειδική πτήση. Το έργο είχε αγοραστεί το 1998 για 18 εκατ. δολάρια.

n Ιούλιος 2011. Η Σφίγγα της Χατούσα, ένα γλυπτό ηλικίας 3.500 ετών, βρισκόταν από το 1915 στη Γερμανία και επιστράφηκε στην Τουρκία από το Μουσείο της Περγάμου στο Βερολίνο. Το εντυπωσιακό γλυπτό κοσμούσε τη δεξιά πλευρά της επιβλητικής Πύλης των Λεόντων στη Χατούσα, της πρωτεύουσας των Χετταίων και ενός από τους μεγαλύτερους οικισμούς της Εποχής του Χαλκού. Το Βερολίνο αν και επέστρεψε την Σφίγγα έσπευσε να διευκρινίσει πως η κίνησή του δεν σημαίνει πως θα επαναληφθεί και προς άλλους διεκδικητές.

n Σεπτέμβριος 2011. Ενα ημερολόγιο θυσιών και εορτών, από τα ελάχιστα που έχουν βρεθεί στην Αττική, και δυο τμήματα μιας αριστουργηματικής μαρμάρινης επιτύμβιας στήλης του 5ου αι. π.Χ. επαναπατρίζονται στην Ελλάδα από το ίδιο αμερικανικό μουσείο, καθώς η χώρα μας παρουσιάζει αδιάσειστες αποδείξεις για την προέλευσή τους. Το άλλο μισό μάλιστα της επιτύμβιας στήλης εκτίθεται στο Μουσείο Κανελλοπούλου.

Λίγες μέρες αργότερα το Μουσείο Καλών Τεχνών της Βοστώνης υποχρεώνεται ύστερα από μακρόχρονη διαμάχη να επιστρέψει στην Τουρκία το άνω τμήμα του κορμού ενός αγάλματος του Ηρακλή, καθώς το υπόλοιπο μισό βρέθηκε στην Πέργη και εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Αττάλειας.

Τον ίδιο μήνα Ιταλία και Ινστιτούτο Καλών Τεχνών της Μινεάπολης δίνουν τα χέρια ώστε να επιστραφεί στη γειτονική χώρα ένας αθηναϊκός ερυθρόμορφος κρατήρας με σκηνή διονυσιακής πομπής, που κατείχε από το 1983, καθώς φωτογραφία του είχε βρει η αστυνομία στα χέρια αρχαιοκαπήλων και εκτιμάται ότι προέρχεται από την ευρύτερη περιοχή του Μπάρι.

Αποτέλεσμα; Οι ρόλοι αντιστρέφονται. Τα μουσεία, που άλλοτε περήφανα επιδείκνυαν τους πολύτιμους θησαυρούς τους, τώρα αναγκάζονται να αδειάσουν τις αίθουσές τους για να σώσουν τη φήμη τους. Οι χώρες που θέλουν να βάλουν φρένο στην αρχαιοκαπηλία πανηγυρίζουν δικαίως κάθε τους νίκη, αλλά σε μια προσπάθεια να κρατήσουν ισορροπίες παρουσιάζουν τα μουσεία που επιστρέφουν κλεμμένες αρχαιότητες ως παραδείγματα προς μίμηση. Υπογράφουν συμφωνίες μαζί τους και τους προσφέρουν ως δείγμα καλής θέλησης άλλες αρχαιότητες, όπως έκαναν προσφάτως Ελλάδα κι Ιταλία.

Η μεγαλύτερη ανατροπή όμως που προκαλείται είναι στην αγορά έργων τέχνης. Οι κινήσεις επαναπατρισμού υπενθυμίζουν σε συλλέκτες και μουσεία τους κινδύνους που ενέχει η αγορά αρχαιοτήτων και το πόσο εύθραυστη επένδυση μπορεί τελικά να είναι μια συλλογή.

Και μεγάλα μουσεία και συλλέκτες φέρονται να αρνούνται να αγοράσουν μεγάλα κι εντυπωσιακά κομμάτια ώστε να αποφύγουν τα χειρότερα: να εμπλακούν δηλαδή σε μια νομική περιπέτεια, να χάσουν τα χρήματα που έχουν πληρώσει και να αμαυρωθεί η φήμη τους.

«Αποτέλεσμα όλων αυτών των επαναπατρισμών είναι η εκτόξευση των τιμών όσων αρχαιοτήτων έχουν καθαρή προέλευση, ενώ εκείνα που δεν ξέρουμε από πού προέρχονται δεν κινούνται καθόλου», δίνει το στίγμα της αγοράς ο ιδιοκτήτης του Μουσείου Κλασικής Τέχνης Μουζέν στη Γαλλία, Κριστιάν Λεβέτ μιλώντας στους «Financial Times». «Η αγορά είναι πλέον δύο ταχυτήτων και το ανώτατο όριο τιμών για τις αρχαιότητες με σαφή προέλευση είναι... ο ουρανός».
ΠΗΓΗ:ΤΑ ΝΕΑ, Μαίρη Αδαμοπούλου