Η Ιστορία μας διδάσκει την προσφυγιά

Ένα καράβι έπιασε λιμάνι στην  Ιταλία. Στοιβαγμένοι σ αυτό πρόσφυγες, γυναίκες, παιδιά, άντρες, γέροι ξεκίνησαν από τα παράλια της Αφρικής διωγμένοι από την πατρίδα τους, διωγμένοι από τον πόλεμο αναζητώντας την σωτηρία.

Τους εκμεταλλεύτηκαν διακινητές, πέρασαν την φουρτουνιασμένη θάλασσα , κινδύνεψαν να αναποδογυρίσουν μαζί με την  «σάπια σανίδα σωτηρίας τους»  να πνιγούν και περίμεναν στα διεθνή θαλάσσια ύδατα αποκλεισμένοι από το λιμενικό, για να τους επιτραπεί να πιάσουν λιμάνι και να σωθούν.

Πόσες τέτοιες περιγραφές έχουμε ακούσει, διαβάσει από τα μέσα ενημέρωσης, πόσες φωτογραφίες, εικόνες έχουμε δει με πρόσφυγες που τους διασώζουν άντρες του λιμενικού ή απλοί πολίτες, ή να βγάζουν αυτούς που δεν τα κατάφεραν, καταυλισμοί, συρματοπλέγματα, σε διάφορες χώρες Λιβύη, Ιταλία, Ελλάδα, Γερμανία, Γαλλία, Βουλγαρία, Ουγγαρία, κ.λπ.

Η προσφυγιά είναι ένα διαχρονικό γεγονός, που οι περισσότεροι λαοί την έχουν βιώσει. Συμβαίνει από τότε που ο άνθρωπος έμαθε να σκοτώνει, να συγκρούεται, να πολεμά, να διεκδικεί χώρο, να χρησιμοποίει την καταναγκαστική εξουσία και να εκτοπίζει τους άλλους.  

Οι περιπλανήσεις και οι περιπέτειες που αφηγείται ο Βιργίλος στην «Αινειάδα», στο περίφημο αυτό επικό ποίημα του 1^ου αιώνα, ανάλογο με την Ιλιάδα και την Οδύσσεια του Ομήρου, μας θυμίζουν τις περιπλανήσεις των προσφύγων.

Οι εύφορες κοιλάδες και οι ευημερούσες πόλεις της περιοχής του Ιλίου προσείλκυαν επί αιώνες την προσοχή γειτονικών  λαών που συχνά εισέβαλαν εκεί χωρίς αποτέλεσμα μέχρι που οι Έλληνες- Αχαιοί ή Δαναοί , έπειτα από μακρά πολιορκία κατέλαβαν την πλούσια Τροία, κατόρθωμα που εξυμνεί ο Όμηρος.

Ο Αινείας ήταν μετά τον Έκτορα  ο γενναιότερος από τους  υπερασπιστές της Τροίας., όπου και   το όνομά του το μαρτυρεί, σημαίνει «άξιος επαίνων» ( από την λέξη αίνος). Εθεωρείτο γιός της Αφροδίτης που μαζί με τον παππού του Δία τον Απόλλωνα και τον Ποσειδώνα, προσπαθούσε να τον γλιτώσει από το μίσος της αδυσώπητης Ήρας. Ο ήρωας αυτός επέζησε της πτώσεως  της Τροίας και τελικά έπειτα από πολλές ταλαιπωρίες, έφτασε και εγκαταστάθηκε στο Λάτιο της Ιταλίας.

Οι Ρωμαίοι εκμεταλλεύτηκαν τον θρύλο του Αινεία  για να ανυψώσουν το γόητρό τους και να υποστηρίξουν πως έχουν αρχαία μυθική καταγωγή και ιστορία.

Για να επανέλθουμε στη σκηνή της αλώσεως της Τροίας, δεν βλέπουμε παρά φλόγες και καταστροφή. Ο Αινείας σπεύδει προς το ανάκτορο του πατέρα του Αγχίση και παρά τις διαμαρτυρίες του, τον φορτώνεται στους ώμους του, ενώ τραβώντας τον γιό του Ιούλιο, από το χέρι προσπαθεί να σωθεί με τα δύο αυτά προσφιλή πρόσωπα με τη φυγή. Η σύζυγός του όμως, Κρέουσα, χάνεται στους δρόμους της απεγνωσμένης αυτής οδοιπορίας. Η ψυχή του Αινεία γεμίζει με άφατη οδύνη.

Οι Τρωαδίτες πρόσφυγες τρέχουν στα βουνά που γειτονεύουν με την Φρυγία και εκεί ναυπηγούν πλοία με τα οποία σύμφωνα με τις συμβουλές του γέρου Αγχίση καταπλέουν στην Κρήτη όπου σκέπτονται να εγκατασταθούν . Μία φοβερή επιδημία όμως, τους συγκλονίζει και μαζί με την πείνα και δυστυχία τους παρακινεί να φύγουν. Ο νέος προορισμός τους είναι η Ιταλία αφού εκεί τους στέλνει ένα προφητικό όνειρο του Αινεία.

Το ταξίδι όμως, αυτό είναι βασανιστικό. Σφοδρές τρικυμίες μαζί με τις δαιμονικές φτερωτές Άρπυιες, τους αναγκάζουν να πλέουν από νησί σε νησί, ώσπου να αποβιβασθούν στην Ήπειρο, όπου ο Αινείας συναντά την Ανδρομάχη, χήρα του ήρωα  Έκτορα ο οποίος σκοτώθηκε από τον Αχιλλέα. Η συνάντηση τους υπήρξε πολύ συγκινητική. Έκλαψαν μαζί για τους χαμένους συγγενείς και φίλους και ατένισαν με αγωνία το όραμα του αβέβαιου μέλλοντος, αφού για να φθάσουν οι Τρωάδεδίτες πρόσφυγες στην Ιταλία θα έπρεπε να περάσουν από τις «παγίδες» της Χάρυβδης και του Κύκλωπα που τύφλωσε ο Οδυσσέας και να γνωρίσουν τα βογκητά και τις φλόγες της Αίτνας. Ο θάνατος του γηραιού του Αγχίση  και τρομερές τρικυμίες δυσκολεύουν περισσότερο την κατάσταση αλλά ο Ποσειδώνας τους λυπάται και τους αφήνει να προσεγγίσουν την Λιβύη. Στην Καρχηδόνα βασιλεύει η Διδώ. Πρόσφυγας και αυτή που ίδρυσε την πόλη μετά την δολοφονία του συζύγου της. Η Διδώ λοιπόν  ερωτεύεται παράφορα τον Αινεία και τον σαγηνεύει.

Ο Δίας όμως και ο Ερμής τον παρακινούν να φύγει μακριά από την Καρχηδόνα, όπου η Διδώ σκοτώνεται από ερώτα. Οι Τρωαδίτες φυγάδες έπειτα από προσωρινή παραμονή στη Σικελία, φτάνουν επιτέλους στις ιταλικές ακτές. Ο Αινείας όμως ζητεί τότε  από την μάντιδα Σίβυλα να τον οδηγήσει στον Άδη για να συναντήσει τον λατρευτό  του πατέρα Αγχίση που του αναφέρει  προφητικές προβλέψεις του για ένδοξο μέλλον της εγκατάστασης των προσφύγων στην Ιταλία. Ήδη τα πλεούμενα έφτασαν στις εκβολές του ποταμού Τίβερη. Το τέλος της τραγικής οδύσσειας των συντρών του Αινεία είχε σημάνει.

Ο Βιργίλος που επισκέφτηκε την Ελλάδα το 19 π.Χ. και πέθανε τον ίδιο χρόνο, δεν πρόλαβε να αποτελειώσει το έργο του και η επιθυμία του ήταν να καεί το χειρόγραφο του. Δεν το επέτρεψε, όμως ο αυτοκράτορας Αύγουστος, ούτως ώστε να μην χαθεί η «Αινειάς» το ποιητικό αυτό αριστούργημα με τα τραγικά παθήματα του εκπατρισμένου Τρωαδίτη . Διαφορετικά θα μας έμενε μόνο ο παλιότερος σχετικός μύθος του Διονυσίου του Αλικαρνασέως.( Βιργίλος, Αινειάδα, μετφ. Παπαγγελής Θ., εκδ ΜΙΕΤ, Αθήνα 2018).

Μην ενοχλείς

Έφυγα – περπάτησα,

κολύμπησα - σταμάτησα,

κανείς δεν με κατάλαβε.

Μίλησα – φώναξα,

κανείς δεν με άκουσε.

Κρύωσα – πείνασα,

κανείς δεν με πρόσεξε.

Δεν περπατώ- δεν μιλώ - δεν πεινώ,

όλοι με κοιτούν.

                        γ.ξ.