Η Αρετή του ανθρώπου, «Ο καθένας αξίζει όσα αξίζουν εκείνα για τα οποία έχει φροντίσει»

Μ. Αυρήλιος «Ο καθένας αξίζει όσα αξίζουν εκείνα για τα οποία έχει φροντίσει»

Τι εννοεί ο Μ. Αυρήλιος με αυτή τη φράση; Πώς προσεγγίζει την  Αξία=Αρετή. Ο άξιος άνθρωπος ή ο άνθρωπος με αξιοσύνη θεωρούταν αυτός που κατείχε την αρετή. Η αρετή είναι λέξη συγγενής προς το άριστος.

Ο Μ. Αυρήλιος έζησε μία εποχή όπου οι δύο σχολές, η Στωική και η Επικούρεια καθόρισαν τις ηθικές αξίες και την στάση ζωής μεγάλου μέρους της κοινωνίας του ελληνορωμαϊκού κόσμου. Ο Στωικισμός αποδείχθηκε ότι ταίριαζε θαυμάσια με τον ρωμαϊκό χαρακτήρα και ο Μ. Αυρήλιος  στράφηκε προς αυτήν  για τις φιλοσοφικές του ανησυχίες.

 Ο Σωκράτης, ο Πλάτων, ο Αριστοτέλης πίστευαν στις ηθικές αξίες.

Σύμφωνα με τον Σωκράτη η αξία  της αρετής είναι γνώση που αποκτάται  με τη γνώση. Ο ενάρετος άνθρωπος έχει αποσαφηνίσει στο μυαλό του το περιεχόμενο και τα στοιχεία της αρετής. Τα έχει συνειδητοποιήσει, τα έχει προσδιορίσει γνωσιολογικά.

Σύμφωνα με τον Αριστοτέλη η απόκτηση της γνώσης πραγματοποιείται μέσω της άσκησης και αγώνα, χαρακτηρίζοντας την «πολύμονθον».

Ο Πλάτων αναφέρει ότι η αρετή είναι ίδια για όλους, κάτι το σταθερό, το αμετάβλητο, μία αξία που ισχύει για πάντα. (9-11 Γκικ)

Ο Πλάτων επίσης συνδέει την αρετή με την ιδέα του αγαθού και δίνει στο περιεχόμενό της  αρετής θεωρητική βάση. Δεν ενδιαφέρεται για τα όρια και για το περιεχόμενο των πράξεων του ανθρώπου. Αντίθετα ο Αριστοτέλης  επισημαίνει τον πρακτικό χαρακτήρα της αρετής και υποβαθμίζει την θεωρητική προσέγγισή της. Δεν τον ενδιαφέρει να μάθουμε  τι είναι αρετή, αλλά πώς να γίνουμε ενάρετοι

Οι Σοφιστές την αντιλαμβάνονταν την αρετή σαν μια ικανότητα που οδηγεί στην ευτυχία, κάτι σαν να δείχνει την αξία του ατόμου.

Οι Στωικοί αναφέρουν  «η αρετή και η ομαλή ζωή του ευτυχισμένου ανθρώπου συνίσταται στο εξής: ότι όλες οι πράξεις του βασίζονται στη συμφωνία του δαίμονα που έχει μέσα του με τη βούληση του διοικητή του σύμπαντος». Η λογική και η φυσική φιλοσοφία προετοιμάζουν το έδαφος για την ηθική.

Ο Χρύσιππος έγραφε: Γιατί δεν υπάρχει άλλος ή πιο κατάλληλος τρόπος να προσεγγίσει κάνεις το θέμα των αγαθών και των κακών της αρετής και της ευτυχίας από την κοινή Φύση και τη διοίκηση του κόσμου».

Η Φύση (θεός, πνεύμα, αιτία, λόγος ή ειμαρμένη) είναι το τέλειο ον και η αξία κάθε άλλου πράγματος που υπάρχει στον κόσμο εξαρτάται από τη σχέση του με τη Φύση. Συμφωνία  με τη Φύση δηλώνει  θετική αξία και εναντίωση με τη Φύση το αντίθετο.

Ο Μ. Αυρήλιος γράφει «να καλοδέχεσαι καθετί που συμβαίνει και αν ακόμη φαίνεται σκληρό, γιατί συμβάλει στην υγεία του κόσμου και στην ευημερία και την ευπραγία του Δία. Γιατί δεν θα το επέβαλε στον άνθρωπο αν δεν ήταν συμφέρον για το σύνολο».

Η Φύση δεν επιβάλει τον πόνο για τον πόνο, αλλά ο πόνος είναι αναγκαίος για την οικονομία του συνόλου.

Φαίνεται για τους Στωικούς ήταν δεσμευτικό το αξίωμα ότι από την κοσμική προοπτική οτιδήποτε συμβαίνει συμφωνεί με την Φύση και επομένως είναι σωστό. Ο Κλεάνθης λέει ότι από την δυσαρμονία δημιουργεί ο Δίας την αρμονία. Φαίνεται λοιπόν ότι τελικά όλα ακόμα και οι πράξεις των κακών ανθρώπων συμφωνούν σε τελική ανάλυση με τον Δία ( ή με τη Φύση).

Οι Στωικοί αναφέρουν  ότι  η αρμονία του σύμπαντος ως σύνολο είναι κάτι που υπερβαίνει κάθε προσπάθεια να δει κανείς τον κόσμο από την προοπτική ενός συγκεκριμένου μέρους. Το ότι βλέπουμε τις δραστηριότητες της Φύσης αντιφατικές οφείλεται στους περιορισμούς της ανθρώπινης θέασης.

 Έργο της Φύσης είναι η εναρμόνιση της παραφωνίας. Δεν μπορεί να υπάρξει αρετή χωρίς την κακία. Ο Χρύσιππος ισχυριζόταν ότι είναι προτιμότερο να ζει κανείς με αφροσύνη παρά να μην ζει καθόλου. Σε αντίθεση με τα άλλα ζώα ο άνθρωπος έχει προικιστεί για να κατανοήσει τον κόσμο και να προάγει με τις προσπάθειές του τη λογικότητα της Φύσης, αλλά ενεργεί αντίθετα με τη Φύση. Αυτές οι αντιθετικές ικανότητες κάνουν τον άνθρωπο ηθικό ενεργητικό παράγοντα, δηλ. κάποιον για του οποίου τη συμπεριφορά και τον χαρακτήρα μπορούν  να χρησιμοποιηθούν οι όροι «καλώς ή κακώς». (284-289 στωικοί)

ΠΗΓΕΣ:

-Πλάτων Πολιτεία.

-Πλάτων Μένων.

-Αριστοτέλης Νικομάχεια.

-Αριστοτέλης Ηθικά μεγάλα.

-Αριστοτέλης Ευδημέια .

-Μ. Αυρήλιος , Τα Εις Εαυτόν, μτφ Αβραμίδης Γ., εκδ. Θύραθεν, Θεσσαλονίκη 2008.

Long A.A., Η Ελληνιστική Φιλοσοφία, Στωική, Επικούρειοι, Σκεπτικοί, εκδ. ΜΙΕΤ, Αθήνα 1997.