Ο πολιτισμός ως εμπορεύσιμο προϊόν, Του Κώστα Μπεβεράτου

Ο πολιτισμός πηγάζει από την νοητική λειτουργία της συνείδησης και μας ξεχωρίζει με μοναδικό τρόπο από κάθε άλλο ζωικό είδος. Σαν ανθρώπινα όντα δεν έχουμε να επιδείξουμε τίποτα σημαντικότερο από την ικανότητα να αναπτύσσουμε την αυτοσυνείδηση και την αλληλοκατανόηση μέσα από την διαρκή διαδικασία που ονομάζουμε ανάπτυξη του πολιτισμού.

Τα τεχνολογικά επιτεύγματα, οι επιστημονικές ανακαλύψεις, τα αυτοκίνητα, τα αεροπλάνα και οι πορσελάνινοι λουτροκαμπινέδες, χωρίς την ύπαρξη της αυτοσυνείδησης και της αλληλοκατανόησης θα μας καθιστούσαν, το πολύ, προηγμένους ουρακοτάγκους.
Αυτό που αρεσκόμαστε να θαυμάζουμε ως ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της ανθρωπινότητάς μας είναι η ικανότητα να στοχαζόμαστε, να φιλοσοφούμε, να αναπτύσσουμε αξιακά συστήματα προκειμένου να μας καθοδηγούν τόσο στις προσωπικές επιλογές όσο και στις συλλογικές. Σε μία διαρκή, αμφίδρομη διαδικασία, η ανθρώπινη συνείδηση διαμορφώνει τον πολιτισμό και ο πολιτισμός διαμορφώνει την ανθρώπινη συνείδηση.
Μέσα από μια άλλη αμφίδρομη διαδικασία που ωστόσο ελάχιστα ή καθόλου σχετίζεται με την συνείδηση αλλά περισσότερο σχετίζεται με τον δυναμισμό των οικονομικών μεγεθών, η διαμόρφωση πολυπληθών κοινωνιών εδώ και λίγες μόλις χιλιάδες χρόνια και σε συνδυασμό ή ως αποτέλεσμα της ανάπτυξης των τεχνολογιών, επέφερε σημαντικές αλλαγές στην ανθρώπινη φυσιολογία οι οποίες δεν μπορούν να γίνουν εύκολα αντιληπτές σε όλο το εύρος τους από την ανθρώπινη νόηση.
Σαν άνθρωποι, έχουμε μια πρωτόγονη –νεογέννητη συνείδηση, ενώ τα τεχνολογικά μας επιτεύγματα και η συσσώρευση πλούτου και ισχύος στα χέρια ορισμένων, μας εξωθούν με υπερβολική ταχύτητα σε ένα άγνωστο μέλλον το οποίο δεν έχουμε την παραμικρή ιδέα πώς να διαχειριστούμε.
Οι πολυπληθείς κοινωνίες, διαμορφώθηκαν βασισμένες στην αρπακτικότητα ορισμένων και στην υποταγή των υπολοίπων. Στην πραγματικότητα οι πολυπληθείς κοινωνίες από την πρώτη στιγμή της δημιουργίας τους αποτελούνται από ορισμένους κυρίαρχους που επέβαλαν την θέση τους με την βία, και από πολλούς οι οποίοι ως κοπάδια ανθρώπινων όντων προορίζονται να παράγουν πλούτη για αυτούς τους κυρίαρχους. Αν και αυτό το αφύσικο μοντέλο για τα κοινωνικά δεδομένα μέχρι την εμφάνισή του, επέφερε εξ αρχής αντιδράσεις από την μεριά των υποταγμένων και ενίοτε εναλλαγή στις θέσεις των κυρίαρχων, παραμένει κατ’ ουσίαν όλα αυτά τα εκατοντάδες ή χιλιάδες χρόνια, αναλλοίωτο.
Δεν έχουμε μέχρι στιγμής πετυχημένο παράδειγμα διαχείρισης πολυπληθών κοινωνιών οι οποίες να μην βασίζονται στην δυνάστευση των πολλών από τους λίγους. Επειδή όμως η όποια δυνάστευση έρχεται σε αντίθεση με την κοινή αποδοχή, τόσο οι προσπάθειες ανατροπής της είναι διαρκείς, όσο και, συχνά, εμφανίζονται με ένταση σκέψεις και ενέργειες που επιδιώκουν την πλήρη κατάργησή της.
Πάνω σε αυτή την αντίφαση οικοδομείται ο ανθρώπινος πολιτισμός. Οι δυνάστες προσπαθούν με κάθε μέσο να προβάλλουν την αδιαμφισβήτητη υπεροχή τους κατασκευάζοντας μεγαλεπίβολα έργα και προβάλλοντας τον εαυτό τους με περίτεχνα άμφια ομοιάζοντας ως αγαθοί γίγαντες, αποφασιστικοί πατέρες και στοργικές μητέρες. Από την άλλη, οι υποταγμένοι χτίζουν μέσα στους αιώνες τα δικά τους μικρά και μεγάλα μνημεία τα οποία όσο και αν οι κυρίαρχοι προσπαθούν να εξαφανίζουν, αυτά -μόλις βρεθεί μια ελάχιστη χαραμάδα- απλώνουν τις ρίζες τους κάθε φορά από την αρχή.
Το αίτημα για ειρήνη και δικαιοσύνη δεν θα μπορέσει να το ξεριζώσει καμμιά εξουσία από τις ανθρώπινες συνειδήσεις, Αυτό το αίτημα εμφανίζεται με διάφορες μορφές σε ένα μεγάλο μέρος της πολιτιστικής παραγωγής. Η  εξουσία, μαζί και το παρά φύση δίκαιο που αυτή ορίζει με την βία, αμφισβητούνται χωρίς περιστροφές από την αρχαιότητα, όπως για παράδειγμα μέσα από τα λόγια του Προμηθέα και της Αντιγόνης, ενώ ο προβληματισμός γύρω από το κοινωνικό ζήτημα καλύπτει μεγάλο μέρος της σωσμένης βιβλιογραφίας.
Η ελεύθερη πολιτιστική παραγωγή είναι το μόνο εργαλείο που διαθέτουμε σαν άνθρωποι προκειμένου να διατηρούμε και να αναπτύσσουμε τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά μας. Αν επιτρέψουμε να διακοπεί αυτή η διαδικασία τότε αναπόφευκτα θα χάσουμε την ανθρωπινότητά μας και θα αρχίσουμε να ομοιάζουμε με οργανισμούς που με απόλυτη επιτυχία έχουν ανάγει την οικονομία σε μόνο πυλώνα της επιβίωσής τους.
Η οικονομία για να λειτουργεί με επιτυχία χρειάζεται μόνο αυστηρές ιεραρχικές δομές και αυστηρή κατανομή εργασιών. Αυτά τα χρησιμοποιοούν με μεγάλη επιτυχία οργανισμοί όπως τα μυρμήγκια, οι τερμίτες και οι μέλισσες. Και τα τρία αυτά είδη δεν διαθέτουν την νοητική ικανότητα της αυτοσυνείδησης. Παρ' όλα αυτά τα οικονομικά συστήματα που διαμορφώνουν είναι τόσο πετυχημένα ώστε η βιομάζα τους πάνω στην γη να είναι υπερπολλαπλάσια αυτής των ανθρώπων.
Η επιδίωξη να ενταχθεί ο πολιτισμός στο πλαίσιο που ορίζει η οικονομία, και ειδικά ο τύπος της οικονομίας που διαμορφώνεται από την εδραιωμένη αρπακτικότητα των λίγων εναντίων των πολλών, φανερώνει από την μία την περιορισμένη αντίληψη που έχουν αυτοί οι λίγοι για τον πολιτισμό, και από την άλλη, την τύφλωση που διακατέχει κάθε αρπακτικό άνθρωπο ή ομάδα μπροστά στις καταστροφές και στην δυστυχία που δρομολογεί.
Για τον πολιτισμό, η εμπορική αξία ενός πολιτιστικού έργου είναι παντελώς αδιάφορη προς την πνευματική αξία του. Πανάκριβα έργα και υπερπαραγωγές μπορούν να υποβιβάσουν ολόκληρη την ανθρωπότητα στο επίπεδο των πιο αποκρουστικών όντων, ενώ λίγες σημειώσεις πάνω σε ένα ευτελές χαρτί μπορούν να μας εξυψώσουν στο επίπεδο της πιο σημαντικής γνώσης.
Η πρόθεση μιας κοινωνίας να χρηματοδοτήσει την πολιτιστική παραγωγή, αλλά πολύ περισσότερο την καλλιτεχνική παιδεία, φανερώνει το ενδιαφέρον που δείχνει για την ανάπτυξη και εκβάθυνση του εξανθρωπισμού της.
Το ενδιαφέρον μιας κοινωνίας να δημιουργήσει υπεραξία και εμπορικό πλεόνασμα, είτε από τα πνευματικά δημιουργήματα ανθρώπων που συχνά θυσίασαν την κοινώς νοούμενη ευζωία τους προκειμένου να τα δημιουργήσουν, είτε από την παραγωγή έργων που διαμορφώνονται εξολοκλήρου από τους νόμους του εμπορίου, φανερώνει μόνο το βάθος της εξαθλίωσής της.
tvxs.gr