ΕΜΣΤ :Αναδρομική έκθεση της Penny Siopis

Για λίγες ημέρες ακόμη, έως την Κυριακή 16-2-25, θα παρουσιάζεται στο ΕΜΣΤ η πρώτη μεγάλη αναδρομική έκθεση στην Ευρώπη της Νοτιοαφρικανής καλλιτέχνιδας Penny Siopis , την οποία έχει επιμεληθεί η Κατερίνα Γρέγου.

Η αναδρομική έκθεση For Dear Life είναι η πρώτη παρουσίαση του έργου της Penny Siopis εκτός Ν. Αφρικής με κορυφαία έργα από όλες της περιόδους της καλλιτέχνιδας από την αρχή της πορείας της μέχρι σήμερα.

Η Siopis γεννήθηκε το 1953 στην πόλη του Βράιμπεργκ από γονείς Έλληνες.. Τις δεκαετίες του 80 και 90 ζωγραφικά έργα της με τα οποία ασκούσε κριτική στην αποικιοκρατία, το απαρτχάιντ, τον ρατσισμό και τον σεξισμό την έκαναν γνωστή στο ευρύ κοινό.Μια λευκή γυναίκα που αντιτάχθηκε ενεργά στο απαρτχάιντ. Αλλά είναι επίσης η ιστορία της σχέσης της με τα αντικείμενα και τα υλικά και η σταδιακή υλοποίηση της καλλιτεχνικής της πορείας: «Πάντα με ενδιέφερε αυτή η ιδέα της μεταμόρφωσης, όπου η υλική ουσία είτε γίνεται κάτι νέο είτε αποσυντίθεται, με διαφορετικούς τρόπους που αντιπροσωπεύουν την αλλαγή»

Το έργο της είναι πολυδιάστατο, πειραματίζεται χρησιμοποιώντας πληθώρα μέσων, γεγονός που αποτυπώνεται στην έκθεση. Πλέον είναι μία από τις σημαντικές καλλιτέχνιδες της γενιάς της τόσο εντός όσο και εκτός της Αφρικανικής Ηπείρου, ασκώντας το έργο της ιδιαίτερη επιρροή στη νεότερη γενιά καλλιτεχνών με σημείο αναφοράς την αντιαποικιακή και φεμενιστική τέχνη.

Η έκθεση περιλαμβάνει μεταξύ άλλων:

-Τα Cake Paintings τα πρώτα ζωγραφικά έργα της των αρχών της δεκαετίας του 80, όπου επεξεργάζεται την οικογενειακή μνήμη και το έμφυλο αποτύπωμά της.

-Τα εμβληματικά History Paintings που παρουσιάζουν μία από τις καθοριστικές δεκαετίες στην ιστορία της Ν. Αφρικής στα τέλη του 20^ουαιώνα , ην πτώση του απαρτχάιντ, ην ίδρυση ενός δημοκρατικού κράτους και την προετοιμασία του εδάφους για την Εθνική Επιτροπή Αλήθειας και Συμφιλίωσης.

-Τα ζωγραφικά έργα Pinky Pinky που διερευνούν μύθους που στοιχειώνουν το παιδικό φαντασιακό ως συνέπεια της αποικιοκρατίας.

-Τα Shame Paintings για την έννοια της ντροπής ως ίχνους τόσο προσωπικού όσο και πολιτικού τραύματος.

-Επίσης πρόσφατα έργα που δημιουργήθηκαν την εποχή του κορονοιού , καθώς και μέρος της πειραματικής κινηματογραφικής δουλειάς της , με σημαντικά ιστορικά και κοινωνικά γεγονότα που σημάδεψαν τα Ελλάδα το πρώτο μισό του 20^ου αι.

Al Fresco 1990,Λάδι και κολλάζ σε σανίδα.Ιδιωτική συλλογή.

Το έργο είναι ένα χαώδες οπτικό πεδίο από κολλάζ αποκονίσεων εξόρυξης, κατάμεστο από κορμια που μοχθούν στην επιφάνεια και στα έγκατα της γης πολλές από αυτές τις εικόνες από τα πρώιμα χρόνια της εξόρυξης χρυσού και διαμαντιών στη Ν. Αφρική φέρνουν στο φως τις πληγές της εκμετάλλευσης, της αποικιοκρατίας και του καπιταλισμου. Οι εικόνες επαναλαμβάνονται σε σμίκρυνση υποδηλώνοντας μία χωροταξική ύφεση αλλά το έργο δεν έχει ορίζοντα. Κάθετα πάνελ που απεικονίζουν υπερμεγέθη κορδόνια από κουρτίνες να αιωρούνται πάνω από αλληγορικές φιγούρες πλαισιόνουν την κεντρική σκηνή.

Λεπτομέρεια

Melacholia (Μελαγχολία) 1986, Λάδι σε καμβά. Συλλογή Johannesburg

Το έργο με τίτλο Melacholia (Μελαγχολία) είναι μία μπαρόκ αλληγορία, με έντονα συναισθηματικά και δραματικά στοιχεία και μεγαλοπρεπή, έντονη σύνθεση , για την αποικιοκρατία που πνέει τα λοίσθια που μπορεί κανείς να ερμηνεύσει ως σχόλιο για την λευκή απληστία σε αντιδιαστολή με τις στερήσεις που υφίσταντο ο μαύρος πληθυσμός υπό το καθεστώς του απαρτχάιντ.

Λεπτομέρεια

Piling Wreckage Upon Wrechage 1989, λάδι σε καμβά. Iziko South African National Gallary.

Στο Piling Wreckage Upon Wrechage (Συσσωρεύοντας συντρίμμια πάνω σε συντρίμμια) βλέπουμε μία νεαρή γυναίκα που η μορφή της σχεδόν χάνεται μπροστά στην πλημμυρίδα από χαλάσματα και ασυνάρτητα αντικείμενα που απλώνεται μπροστά της καθώς εκείνη σηκώνει ένα ύφασμα να τα σκεπάσει.

Το έργο δανείζεται τον τίτλο του από τις «Θέσεις για τη φιλοσοφία της Ιστορίας του Walter Benjamin.

Patience on a Monument: A History Painting,1988, λάδι και κολλάζ σε καμβά, Συλλογή William Humphreys Art Gallery Ν.Αφρική.

Αναφορά στα λόγια του Benjamin για την ιστορία ως θραύσμα γίνεται στο έργο της Patience on a Monument: A History Painting (Υπομονή επί μνημείου: Ένα ιστορικό ζωγραφικό έργο), που συνδυάζει την ελαιογραφία και το κολάζ, όπου ποιητική αδεία η καλλιτέχνιδα αντικαθιστά το αρσενικό γένος στο κείμενο του Benjamin με το θηλυκό. «Εκεί που εμείς βλέπουμε μία αλληλουχία γεγονότων , εκείνη αντικρίζει μια μοναδική καταστροφή, που συσσωρεύει αδιάκοπα ερείπια επί ερειπίων και τα πετάει μπροστά στα πόδια της….Η θύελλα την ωθεί ακαταμάχητα προς το μέλλον, στο οποίο, η πλάτη της είναι στραμμένη, ενώ ο σωρός των ερειπίων μπροστά της υψώνεται ως τον ουρανό. Αυτό που εμείς αποκαλούμε πρόοδο είναι η θύελλα τούτη».

Στο έργο , μία μαύρη γυναίκα είναι καθισμένη πάνω σε έναν σωρό ερείπια της δυτικής κουλτούρας. Η θέση της εκεί και οι κλασικές πτυχώσεις του ρούχου της που αφήνουν το στήθος της ακάλυπτο λειτουργούν ως μία υπόμνηση της εικονογραφίας της ευρωπαϊκής ιστορικής ζωγραφικής, ειδικά όπως αυτή συνοψίζεται στο έργο του Eugene Delacroix Η Ελευθερία Οδηγεί το Λαό. Την ίδια στιγμή, ωστόσο, η στάση του κορμιού της και αυτό στο οποίο επιδίδεται , το καθάρισμα ενός λεμονιού, έχουν σαφώς αντιηρωικό χαρακτήρα. Το τοπίο γύρω της είναι ένα κολάζ από φωτοτυπημένες εικονογραφήσεις, κομμένες από παλιά σχολικά βιβλία ιστορίας που παρουσιάζουν το παρελθόν της Ν.Αφρικής μέσα από τη σκοπιά της αποικιοκρατίας- βρίθουν , δηλαδή, στερεότυπων αναπαραστάσεων τόσο των αποικιοκρατών όσο και των υποτελών τους. Η υπερβολική συσσώρευση στρωμάτων πληροφορίας υπονομεύει την αίσθηση της τάξης που συνήθως ευαγγελίζονται τα κυρίαρχα ιστορικά αφηγήματα.

Λεπτομέρια

Charmed Lives (Γητευμένες ζωές) 1998-99, εγκατάσταση από ευρεθέντα αντικείμενα.

Λεπτομέρια

Σημειώσεις για το Πένθος.

Πάρε το μελάνι σου σχεδίασε το πέπλο."Δεν μπορώ.Δεν ξέρω τις γραμμές του". Κανείς δεν γνωρίζει τη γραμματική του πένθους οπότε κάνε τα πέρα πήγαινε απλώς στο ατελιέ. Άσε ελέυθερα τα μελανά νερά. Άσε τα να πέσουν παντού σαν βροχή. Να κλάψουν. Να αιμοραγίσουν.Ρίξε τα μέσα σε κεινη τη γαλακτερή πάστα, εκείνη τη κόλλα. Άσε τα να πλημμυρίσουν τα ποταμάκια τους και να χυθούν εδώ εκεί. Άφησε τα χρώματα να λεκιάσουν την κόλλα νατα καταπιεί. Αστα όλα να βουλιάζουν στο στοιχείο τους.

Γεννιέται ένα δέρμα, ένα διάφανο σάβανο. Είναι η κόλα; Ένα σύννεφο ίσως ; Και κει, κάτι μικροσκοπικές κουκίδες. Γυμνές αι μαύρες. Μάτια!

Penny Siopis

Τα έργα σε χαρτί αυτής της σειράς επεκτείνουν τη χρήση εκ μέρους της Siopiς της διαδικασίας που αφέινεται χτο τυχαίο για να παράξει εικόνεςκαι επιφάνειες, πλούσιες σε συνειρμούς. Στο έργο της αυτό το έναυσμα είναι το πενθος προσωπικό και συλλογικό. Εδώ η δημιουργός καταγράφει τις σκέψεις της και ιχνηλατεί τα συναισθήματα της κατά την πορεία της δημιουργικής διαδικασίας. Κάποια από αυτά τα έργα αποτελούν ερμηνείες ονείρων, σε άλλα ποικιλίες ασύνδετες μεταξύ τους εικόνες συμπληρώνονται σε μία μορφή. H Siopis αναζήτησε τα λόγια για να εκφράσει την απώλεια. Σαν το πένθος ήρθαν και αυτά σαν κυμματα."Είναι ένα είδος ζωής που ξεπερνά την αντίληψή μας και ωστόσο αναζητούμε στον κόσμο γύρων μας μια εικόνα με τη μορφή αυτού που νιώθουμε. Αυτό που συχνά βρίσκουμε μοιάζει με χιλιοχρησιμοποιούμενη χειρομία, με ιστορία που την έχουν πει και την έχουν ξαναπέι αναρίθμητες φορές. Εντούτοις, μας αγγίζει λόγω της κατάστασης στην οποία βρισκόμαστε. Μας δίνει ένα σενάριο για να κατευθύνει τα βήματά μας, έναν τρόπο για να συνδεθούμε με τους άλλους. Το πένθος είναι σχεσιακό. Κάποιοι λένε πως είναι δώρο".

Ζωγραφικές Τούρτες

Οι "Ζωγραφικές Τούρτες" ήταν η πρώτη μεγάλη σειρά έργων της Siopis .Σε αυτό το χρώμα "λαδί" αποκτά υλική υπόσταση παραπέμποντας συνειρμικά στη σάρκα και το δέρμα. Με βιωματικές αναφορές 9οι γονείς της είχαν μαγαζίμε γλυκά) και ανορθόδοξα εργαλεία όπως π.χ. αυτά που χρησιμοποιούνται στη ζαχαροπλαστικη για τον στολισμό των γλυκών. η Siopis έπλασε ανάγλυφες επιφάνειες με παχύ impasto. Όπως έχει πει η ίδια η καλλιτέχνιδα "Όταν ήμουν παιδί παρακολουθούσα τη μητέρα μου να γαρνίρει τούρτες- με συνάρπαζε ο τρόπος με τον οποίο κατόρθωνε να μεταμορφώσει την άμορφη μάζα τγης ζαχαροπλαστικής σε κάτι που ακτινοβολάει όμορφα, σπρόχνωντας απαλά το υλικό της μέσα από το στόμιο του κορνέ".

Η σωματική έντονα σεξουαλική μορφολογία που προέκυψε από αυτή τη διαδικασία θέτει υπό αμφισβήτηση, ζωγραφικά και μεταφορικά, την παράδοση της γυναικείας απεικόνισης που συνδεόνταν με την απαλότητα των επιφανειών και την κτητικότητα του αντρικού βλέματος, ενώ συγχρόνως υπονομέυει τις μοντερνιστικές αξίες στη ζωγραφική , με το φύλλο να διαρρηγνύει τον επίπεδο χαρακτήρα του (ανδρικού) φορμαλισμού .Το παχύ στρώμα χρώματος δείχνει έντονα τα σημάδια του χρόνου καθώς το ίδιο το υλικό αλλάζει "γερνά".το εξωτερικό "δέρμα" του χρώματος στεγνώνει πολύ νωρίτερα από την ποσότητα στο εσωτερικό κι έτσι η επιφάνεια παρουσιαζει ρυτίδες και ρωγμές. Αυτό περιπλέκει ακόμη περισσότερο τη σχέση πραγματικά και μεταφορικά, καθώς η φθορά του υλικού αντανακλά το πολύ αληθινό, αναπόδραστο αποτύπωμα πάνω στο σώμα του χρόνου και των συνθηκών του βίου, ενώ η σύνδεση με το φαγητό - και τις αποσυνθέσεις του - παραπέμπει στην έννοια της αποσύνθεσης εντός του κοινωνικού σώματος.

Queen Cakes (Οι τούρτες της βασίλισσας) 1982 , λάδι σε μουσαμά.

Το έργο αυτό παραπέμπει στα γυναικέια στήθη , εν΄β η εμβληματική en face σύνθεση και η περιορισμένη χρωματική παλέτα θυμίζουν αφενός τα αφιερωμένα στη γονιμότητα αφρικανικά ανάγλυφα, αφετέρω στα ααναθήματα και τα τάματα της ελληνορθόδοξης πίστης.

Στα έργα αυτά διαπιστώνουμε το ενδιαφέρον της καλλιτεχνιδος για τη γραφή του γυναικείου σώματος , συνομιλεί με την αισθητική του φεμινισμού και είναι άρρηκτα συνδεδεμένο με την αντίληψη της περί υλικότητας.

Pinky Pinky

Ο Pinky Pinky, ένας αστικός μύθος της Ν.Αφρικής που διαδόθηκε μετά την πτώση του απαρχαιντ , είναι ένας μπαμπούλας που τρομοκρατεί τα παιδιά στις σχολικές τουαλετες, ειδικότερα τα κορίτσια.Ως φανταστική οντότητα ο Pinky Pinky είναι ένα είδος τεχνητού πλάσματος που πάνω του προβάλλουμε τις σημερινές ψυχικές καταστάσεις του φοβου και του ηθικού πανικού: το άγχος , το ξένο και την ξενοφοβία, τη φτώχια, τη βαριά νόσο και τα κατάλοιπα της λευκής εξουσίας. Η Siopis με τη φιγούρα και τη σειρά Pinky εκφράζει το "κοψοχόλιασμα" που συνδέουμε με την παιδική φαντασία, μία κατάσταση που προκαλέιται συνήθως από το συναπάντημά μας με ψεύτικα πράματα που μπορούν να εκληφθούν και ως αληθινά όπως τα μάτια, τα νύχια και τα δόντια που ενσωματώνει η καλλιτέχνιδα σε μία σάρκα από ροζ χρώμα.

Ο Pinky Pinky είναι ένας υβριδικός χαρακτήρας- δεν είναι μαύρος αλλά ούτε και λευκός, δεν είναι αρσενικός ή θηλυκός άνθρωπος ή ζώο είναι μάλλον ένα ακαθόριστο πλάσμα που δεν εντάσσεται εύκολα σε καμιά κατηγορια. Το χρώμα σε αυτά τα έργα είναι κατά κύριο λόγο το μουντό ροζ χρώμα που ταυτίζει η βιομηχανία των ελαιοχρωμάτων με εκείνο της "σάρκας" σηματοδοτώντας έτσι τη δυτική αλαζονεία που αντιλαμβάνεται το λευκό (ροζ) ως χρώμα του πανανθρώπινου κορμιού. "Δέρμα" του Pinky είναι το ελαιόχρωμα τομοποίο απηχεί τους συνειρμούς και το ζωγραφικό ιδίωμα των πρώιμων έργων της Siopis , τις Ζωγραφικές της Τούρτας. Υπάρχουν πολλές εκδοχές του Pinky τόσες οσες και οι προφορικές περιγραφές του από τα παιδικά στόματα. Η ταυτότητα του είναι προιόν μιας διαδικασίας και άρα μεταβλητή: αλλάζει με κάθε καινούρια αφήγηση της ιστορίας του.

"Στο μυαλό μου ο Pinky Pinky είναι ένας τρόπος να αποδώσουμε αφηγηματική μορφή σε πράγματα για τα οποία μοιάζει αδύνατον να μιλήσουμε καθαρά και άμεσα, είναι εένα κατασκεύασμα που πάνω του μπορούμε να προβάλλουμε τους φόβους και τον ηθικό πανικό που απλώνεται στο κοινωνικό σώμα. Ιδιάιτερα στην παρούσα χρονική στιγμή στη μετά απαρχαιντ εποχή των ριζικών αλλάγών. Υπάρχουν ολόσωμες φιγούρες όπως αυτή στο έργο με τίτλο Who is Pinky Pinky με τη μάσκα α λα Hannibal Lecter στο πρόσωπο και μικρά ροζ πλαστικά μωρά στην κοιλιά του ή εκείνη της οποίας ολόκληρο το σώμα ειναι καλυμμένο από πολλές πληγές και υπάρχουν και αποσπασματικά μέλη σωμάτων πρόσωπα, χέρια, στ'οματα.Ο τρόπος με τον οποίο είναι ζωγραφισμένα, καθιστά δύσκολο να διακρίνει κανείς, που η φιγούρα διαχωρίζεται από το φόντο, έτσι που να δίνει την εντύπωση πως οι μορφές αναδύονται από την επιφάνεια του ροζ χρώματος".

Εγώ θα έλεγα ότι το έργο είναι ένας νέος τρόπος ψυχοθραπείας και μάλιστα κοινωνικής ψυχοθεραπείας. Η κοινωνία της Ν.Αφρικής όπως και κάθε κοινωνία η οποία εξέρχεται από μία κόλαση που έχει βιώση θα πρέπει να εξωραίσει όλους τους εφιάλτες της. Ως "ώριμη" πλέον , υπέυθυνη να διαχειριστεί και να διατηρήσει αυτά που κατέκτησε θα πρέπει να αποβάλλει όλα τα παιδικά τραύματα.

Foreigners (Αλλοδαποί) 2008 , μελάνι και κόλλα σε χαρτί. Συλλογή Emile Stipe Πρετόρια.

Αναφορά στην ιδιότητα του ξένου, για να πραγματευτεί τις ψυχοκοινωνικές συγκρούσεις που υφίσταται το άτομο σήμερα, Το έργο αυτό ως μέσο ακροβατεί μεταξύ καταστροφής και ανάδειξης . Η Siopis ανέτρεξε σε πηγές από την Ελληνική αρχαιότητα και σε ιστορικές φωτογραφίες για να δείξει πως μια εικονογραφία του παρελθόντος μπορεί να βοηθήσει να προσεγγίσουμε το τόσο επίκαιρο τότε και σήμερα προσφυγικό πρόβλημα στην Ελλάδα..

Ambush (Ενέδρα) 2008 ,μελάνι και κόλλα σε καμβά. Συλλογή Skinner , Γιοχάνεσμπούργκ.

Το ρευστό μελάνι και η παχύρευστη κόλλα πήζουν και σταθεροποιούνται σε φόρμες που φέρνουν στο νου τη διάσημη ερωτική ξυλογραφία του Katsushika Hokusai Το όνειρο της γυναίκας του ψαρά (1814).

Η πρόδηλη υλικότητα της εμηνείας που επιχειρείται στο έργο της Siopis εμπλουτίζει την εικόνα του Hokusai την ίδια στιγμή που ωθεί τη φόρμα στα όρια του όμορφου. Κατά την καλλιτέχνιδα "Αυτό που συμβάινει όταν το μελάνι και η κόλλα αφήνονται να αλληλοεπιδράσουν επάνω σε μία επιφάνεια είναι απρόβλεπτο και συναρπαστικό. Ο απρόβλεπτος αυτός χαρακτήρας του μέσου πυροδοτεί μια ένταση ή μια ενέργεια μεταξύ της μορφής και του άμορφου, σα να τα αναγκάζει να ισορροπήσουν στην κόψη του ξυραφιού".

Katsushika Hokusai Το όνειρο της γυναίκας του ψαρά (1814).

Three Trees (Τρία δέντρα) 2009 ,κόλλα και μελάνι σε χαρτί. Συλλογή Skinner

"Η κεντρική εικόνα θυμίζει τις ιαπωνικές ξυλογραφίες ουκιγια-ε .Πρόκειται ίσως για ένα από τα έργα μου συτής της περιόδου όπου είναι πολύ ξεκάθαρη η αντιδιαστολή υλικότητας και ναπαράσταση. Μπορεί να δει κανείς τι συμβαίνει ως ένα βαθμό, αλλά η υλικότητα παρεμβάινει και θολώνει την εικόνα. Το έγο γίνεται ένα απτό κοίτασμα συναισθημάτων. Ακόμη και τα δέντρα μοιάζουν να απογυμνώνονται από το φλοιό τους καθώς όλα σύρονται αναπόδραστα προς το βασικό "γεγονός"