Πλημμύρες και Πολιτισμός. Η περιοχή της Θεσσαλίας

Από -

 


Εισαγωγή

Σε παγκόσμιο επίπεδο, οι πλημμύρες είναι ο συνηθέστερος και πιο διαδεδομένος τύπος καταστροφής κατά τη διάρκεια του 21ου αιώνα. Οι πλημμύρες και κυρίως οι αστραπιαίες πλημμύρες  σχετίζονται με  την κλιματική αλλαγή αλλά και με τον πολιτισμό, ο όποιος τις επηρεάζει και επηρεάζεται. Σύμφωνα με τον Άφρεντ Βέμπερ ο «πολιτισμός» δεν είναι παρά ένα σύνολο τεχνικών και πρακτικών γνώσεων και δεξιοτήτων, που επιτρέπουν στον άνθρωπο να δρα πάνω στη φύση και ο Χρήστος  Γιανναράς ο «πολιτισμός» είναι τρόπος βίου[1]. Τα πλημμυρικά φαινόμενα  προκαλούν   θανάτους ανθρώπων, ζώων, περιβαλλοντικές καταστροφές, καταστροφή υποδομών  (κοινωνικών, βιομηχανικών και εμπορικών, συγκοινωνιακών) , των αγροτικών, οικιστικών περιοχών και περιουσιών και άλλες σημαντικές επιπτώσεις που σχετίζονται με τις ανθρώπινες κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες. Τέτοια φαινόμενα συμβαίνουν  και στην ελληνική επικράτεια.  

1.      Η Ιστορική εξέλιξη

«Μελετώντας το παρελθόν, μαθαίνουμε για το παρόν και είμαστε σε θέση να σχεδιάσουμε το μέλλον».

Για μεγάλα προϊστορικά πλημμυρικά φαινόμενα γνωρίζουμε  από τους μύθους των μεγάλων κατακλυσμών, συμπεριλαμβανομένων των πλημμυρών  του Δευκαλίωνα[2], το έπος του Γκιλγκαμές[3], τον κατακλυσμό της Παλιάς Διαθήκης[4].

Μελέτη που πραγματοποιήθηκε το 2023 μας δείχνει ότι και ιστορικά οι αρχαίες κοινωνίες αντιμετώπιζαν πλημμύρες και γι αυτό ανέπτυξαν πολύπλευρες τεχνολογίες για την αντιμετώπιση των πλημμυρών και πολλές από αυτές εξακολουθούν να είναι χρησιμοποιήσιμες και σήμερα.

Από την αρχαιότητα, πολλοί πολιτισμοί (π.χ. την τρίτη και  δεύτερη χιλιετία Κινέζοι, Ινδοί και Μεσοποταμιοί) έχουν εγκατασταθεί σε περιοχές με υψηλή διαθεσιμότητα νερού (π.χ. παράκτιες, ποτάμιες και επιρρεπείς σε πλημμύρες περιοχές) λόγω ευνοϊκών γεωγραφικών συνθηκών, οι οποίες διευκολύνουν την οικονομική ανάπτυξη, όπως η προσβασιμότητα (μεταφορές και εμπόριο) και η παραγωγή τροφίμων (εύφορη γη). Για ορισμένες περιοχές, οι ετήσιες πλημμύρες είναι απαραίτητες για τη διατήρηση των καλλιεργειών, για άλλες περιοχές, οι πλημμύρες προκαλούν καταστροφή.


[1] F. BRAUDEL.Γραμματική των πολιτισμών.2002.ΜΙΕΤ

[2] Βασιλιάς της Θεσσαλίας. Θεωρείται γενάρχης των Ελλήνων.  Πιθανολογείται να έγινε πριν από 9000  χρόνια περίπου.

[3] Είναι γραμμένο σε Ακκαδική γραφή την 3η χιλιετία , όμως πάει πολύ πιο πίσω θεωρείται Σουμερικό έπος και έχει αναλογίες με άλλα έπη. Σύμφωνα με γεωλογικές μελέτες διαπιστώνεται πριν από 7500 έτη να έχουν σημειωθεί καταστροφικές υπερχειλίσεις.

[4] Γραμμένο πριν από 2000 χρόνια Το κείμενο έχει μεγάλες ομοιότητες με τον κατακλυσμό του Δευκαλίωνα..

  

Αντίθετα και εφαρμόζοντας την αντίθετη λογική, οι περισσότεροι αρχαίοι ελληνικοί πολιτισμοί απέφευγαν την ίδρυση των μεγάλων αστικών κέντρων τους κοντά σε ποτάμια, λίμνες ή πλούσιες πηγές, προκειμένου να προστατεύσουν πληθυσμούς και υποδομές από πλημμύρες και ασθένειες. Ως εκ τούτου, οι περισσότεροι οικισμοί αυτής της περιόδου βρίσκονταν σε κορυφές λόφων και κορυφογραμμές, και έτσι βρίσκονταν σε ασφαλή απόσταση από ποτάμια, λίμνες ή πλούσιες πηγές που θα μπορούσαν να προκαλέσουν καταστροφικά πλημμυρικά φαινόμενα (π.χ. πολιτισμός των Μινύων στον Γλα, κοντά στη λίμνη Κωπαΐδα στην κεντρική Ελλάδα). Προτιμούσαν ακόμη και σε μεταγενέστερες εποχές, ελληνιστική, βυζαντινή περίοδο να εγκαθίστανται σε ξηρότερες περιοχές, αλλά συχνά κοντά σε φυσικές πηγές νερού, όπως πηγές σε καρστικές περιοχές.

Για την αντιμετώπιση των πλημμυρών οι μινωικοί, μυκηναϊκοί,   και άλλοι πολιτισμοί αισθάνθηκαν την επείγουσα ανάγκη να οργανώσουν στρατηγικές για την αντιμετώπιση των  και να διευκολύνουν την αποστράγγιση, τη συλλογή, την αποθήκευση και τη χρήση του νερού. Ορισμένα μινωικά αστικά συστήματα αποστράγγισης και αποχέτευσης εξακολουθούν να λειτουργούν και σήμερα π.χ. της μινωικής Φαιστού. Επίσης χρησιμοποίηση πολεοδομικών σχεδιασμών όπως το ιπποδάμειο πλέγμα που περιλαμβάνει και υποδομές για την αντιμετώπιση των πλημμυρών.


 Είναι, ωστόσο, γεγονός ότι οι κινητήριοι παράγοντες διαφέρουν και τα χαρακτηριστικά των σύγχρονων πλημμυρών μπορεί να είναι πολύ διαφορετικά από την πρώιμη ιστορία και τα δεδομένα δείχνουν ότι οι τοπικές συνθήκες προκαλούν μοναδικά φαινόμενα.

1.      Τα αίτια των πλημμυρών και της αλλαγής  του πολιτιστικού τοπίου

. Η συχνότητα και η ένταση των πλημμυρικών φαινομένων σχετίζονται με τους παράγοντες:   

Ø  Της  Κλιματικής μεταβλητότητας.

Το κλίμα επηρεάζεται από τις αλλαγές    μεταξύ της ατμόσφαιρας, των ωκεανών,   της επιφάνειας της γης  γεγονός που οδηγεί σε τακτικές διακυμάνσεις των κλιματικών μεταβλητών όπως οι βροχοπτώσεις. . Η αύξηση της θερμοκρασίας  της τάξης των +1 °C ανά αιώνα, έχουν οδηγήσει σε σημαντικές αλλαγές στους κινδύνους πλημμύρας σε πολλές περιοχές. Εκτός από κλιματικές αλλαγές  και   οι ανθρωπογενείς επιρροές στην επιδίωξη της εκβιομηχάνισης και της οικονομικής ανάπτυξης, όπως η αύξηση του C2,  μεταβάλλουν αυτές τις φυσικές διαδικασίες.

Ø  Της Αστικοποίησης.

Ο αυξανόμενος ρυθμός αστικοποίησης και με τρόπο ανεξέλεγκτο έχει οδηγήσει σε αύξηση του αριθμού των πλημμυρών σε αυτές τις περιοχές. Η αλλαγή του τρόπου ζωής από αγροτική σε αστική είναι διαρκώς αυξητική στις   ανεπτυγμένες και αναπτυσσόμενες χώρες. Ο ΟΗΕ προβλέπει αύξηση κατά 70% του αστικού πληθυσμού, από 4 σε 6,3 δισεκατομμύρια, κατά την περίοδο από το 2015 έως το 2050· Επιπλέον, έως το 2030, το 60% των κατοίκων των αστικών κέντρων θα ζουν σε παράκτιες περιοχές χαμηλού υψομέτρου.

Ø  Των επιπτώσεων της αστικοποίησης.

Η αστικοποίηση είναι μια διαδικασία συγκέντρωσης πληθυσμού σε αστικές περιοχές, με αποτέλεσμα την ανάπτυξη των πόλεων και των σχετικών υποδομών τους. Καθώς οι πόλεις πυκνοκατοικημένες, οι απαιτήσεις για υδάτινους πόρους αυξάνονται , οδηγώντας σε ποικίλες αλλαγές στο περιβάλλον και στις πολιτιστικές πρακτικές.    Η αστικοποίηση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε υποβάθμιση της ποιότητας του νερού λόγω της εισαγωγής ρύπων στις πηγές νερού. Αυτό οφείλεται στις αυξημένες ανθρώπινες δραστηριότητες που συνδέονται με την αστική ανάπτυξη, όπως η  απόρριψη βιομηχανικών λυμάτων και η γεωργική απορροή σε πηγές νερού.  Άμεσα, η αστικοποίηση αυξάνει την αδιαπέραστη επιφάνεια(π.χ. ασφάλτινοι δρόμοι), η οποία επιταχύνει την απορροή και αυξάνει την πιθανότητα πλημμύρας. Επίσης προκαλούνται αλλαγές στο φυσικό περιβάλλον στην χλωρίδα ( αποψίλωση δασών, πυρκαγιών, αποξήρανση λιμνών) και στην πανίδα (θανατώσεις ζώων ή μη δυνατότητα επιβίωσής τους)[1].  

 Στην Ελλάδα, ο χωροταξικός σχεδιασμός δεν ακολούθησε πάντα τα βήματα που υπαγορεύονται από τη λογική και την επιστήμη, δηλαδή πρώτα την υλοποίηση του χωροταξικού σχεδιασμού και στη συνέχεια την εφαρμογή του σχεδίου. Η οικιστική ανάπτυξη πραγματοποιείται συνήθως με ελλιπές σχέδιο, αλλά και από την δημιουργία  «αυθαίρετων κατασκευών». Οι κατασκευές αυτές πραγματοποιήθηκαν στο περιθώριο αστικών περιοχών ή σε αγροτικές περιοχές, χωρίς καμία διοικητική άδεια κατασκευής και έγινε ανεκτή από την διοίκηση.   η οποία απείχε από την επιβολή κυρώσεων σε αυθαίρετες κατασκευές. Επιπλέον, αρκετές νομοθετικές πρωτοβουλίες ελήφθησαν όλα αυτά τα χρόνια για τη «νομιμοποίηση» αυτών των κατασκευών και στην συνέχεια  στην κατασκευή    υποδομών για την προστασία αυτών των περιοχών από καταστροφές και τη βελτίωση της κατάστασής τους (ρυθμίσεις για υδατορεύματα, αντιπλημμυρικά έργα, υπονόμους, έργα ύδρευσης, κοινωφελείς οργανισμοί  κ.λπ.)[2].   


[2] Land | Free Full-Text | Evolution of Floods: From Ancient Times to the Present Times (ca 7600 BC to the Present) and the Future (mdpi.com)


Η οικονομική ανάπτυξη και η αύξηση του πληθυσμού σε αυτές τις περιοχές οδηγούν στην επέκταση των κατοικημένων περιοχών και στις ανθρώπινες παρεμβάσεις μέσα στις κοίτες των ρεμάτων, εντείνοντας τις πλημμύρες. Η αξιολόγηση της επικινδυνότητας των πλημμυρών σε τέτοια περιβάλλοντα αποκάλυψε ότι οι ανθρωπογενείς παράγοντες είναι οι κινητήριοι παράγοντες της γένεσης των πλημμυρών και όχι φυσικοί παράγοντες Αξίζει να ληφθεί υπόψη ότι οι περισσότερες από αυτές τις περιοχές είναι τυπικές περιοχές διεπαφής άγριας γης-πόλης (WUI), καθώς η στέγαση επεκτείνεται μέσα και κοντά στα δάση Επομένως, η πιθανότητα εμφάνισης πυρκαγιάς είναι υψηλότερη. Μετά  την οικολογική καταστροφή μιας  πυρκαγιάς, ακολουθούν αστραπιαίες πλημμύρες λόγω της πλήρους ή μερικής απώλειας βλάστησης.

Ο προσδιορισμός των κατοικημένων περιοχών που βρίσκονται σε ζώνες πλημμυρικών περιοχών είναι πολύ σημαντικός, καθώς συνδέεται άμεσα με οικονομικές ζημίες στις περιουσίες των ατόμων και είναι πιθανότερο να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στις τοπικές κοινότητες. Να σημειωθεί ότι   η ασφάλιση έναντι πλημμυρών θα πρέπει να αποτελεί απαίτηση για σπίτια κοντά σε εφήμερα ρέματα ή ποτάμια.

Η έκθεση των κοινωνικών υποδομών σε πλημμύρες (όπως νοσοκομεία, σχολεία, δημόσιες υπηρεσίες, στρατιωτικές εγκαταστάσεις, κοινωφελείς οργανισμοί)  θέτει σε κίνδυνο ευάλωτες ομάδες του πληθυσμού. Σε τέτοια μέρη, η εκκένωση και η διάσωση είναι πιο περίπλοκη. Επιπλέον, οι ζημίες σε ορισμένες κοινωνικές υποδομές κατά τη διάρκεια πλημμυρών δυσχεραίνουν τον συντονισμό και την επιχειρησιακή λειτουργία των τοπικών αρχών. η Μαγνησία (EL613), η Φλώρινα (EL533) και η Καρδίτσα και τα Τρίκαλα (EL611), διαθέτουν πάνω από το 20% των κοινωνικών υποδομών τους σε πλημμυρικές περιοχές. 

Οι περιοχές μιας βιομηχανικής και εμπορικής μονάδας καταλαμβάνονται από τη μεταποίηση, το εμπόριο, τις χρηματοοικονομικές δραστηριότητες και τις υπηρεσίες. Η ύπαρξη αυτής της υποδομής σε πλημμυρικές περιοχές επηρεάζει διάφορους τομείς της οικονομίας, με αλυσιδωτές επιπτώσεις στην τοπική κοινωνία. Η ανάλυση της έκθεσης σε πλημμύρες των περιοχών αυτών αποκάλυψε ότι το υψηλότερο ποσοστό έκθεσης (37,6%) εντοπίστηκε στην Καρδίτσα και τα Τρίκαλα[1].


[1] Hydrology | Free Full-Text | Flood Exposure of Residential Areas and Infrastructure in Greece (mdpi.com)


Ø  Της  εξάπλωση των αναδυόμενων ρύπων.

Οι πλημμύρες μπορούν να προκαλέσουν την εξάπλωση ποικίλων ρύπων, όπως οργανικές ενώσεις, που προέρχονται από τον ανθρώπινο μεταβολισμό ή απορρίψεις, δηλαδή φαρμακευτικά προϊόντα   φυτοφάρμακα-ζιζανιοκτόνα, μέταλλα και άλλα.      

Ø  Του επηρεασμού του συστήματος τροφίμων.

Το σύστημα τροφίμων είναι ένα πολύπλοκο δίκτυο δραστηριοτήτων που αφορούν την παραγωγή, την επεξεργασία, τη μεταφορά και την κατανάλωση.   Οι πλημμύρες και  οι συνοδευτικές μετεωρολογικές συνθήκες μπορούν επηρεάσουν  αυτό το δίκτυο και  να επιδεινώσουν ταυτόχρονα την τοπική επισιτιστική ασφάλεια[1].

1.      Χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας - Η περίπτωση της Θεσσαλίας

Οι πλημμύρες είναι φυσικά φαινόμενα που δεν μπορούν να προληφθούν. Ωστόσο, είναι εφικτό και επιθυμητό να μειωθούν τα δυσμενή αποτελέσματά τους, ιδίως κοντά σε κατοικημένες περιοχές και υποδομές ζωτικής σημασίας. Οι δαπανηρές πλημμύρες που σημειώθηκαν στις αρχές του 21ου αιώνα σε ολόκληρη την Ευρώπη ώθησαν το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να θεσπίσει οδηγία (2007/60/ΕΚ) για τη διαχείριση των κινδύνων πλημμύρας.

Ως εκ τούτου, δημιουργήθηκαν χάρτες επικινδυνότητας πλημμύρας εθνικής κλίμακας,  που  παρέχουν σημαντικές χωρικές πληροφορίες για την αξιολόγηση των κινδύνων πλημμύρας.

Η Ελλάδα  έχει πολύπλοκο έδαφος, ένα εξαιρετικά ποικιλόμορφο τοπίο και τη μεγαλύτερη ακτογραμμή στη Μεσόγειο (13.676 χλμ.), με πολλά νησιά.  Η οροσειρά της Πίνδου, η οποία εκτείνεται από βορειοδυτικά προς νοτιοδυτικά της χώρας, επηρεάζει κυρίως τη χωρική μεταβλητότητα των βροχοπτώσεων και προσδιορίζονται δύο διακριτές ζώνες βροχόπτωσης. Πρόκειται για την υγρή ζώνη στα δυτικά και την ξηρή ζώνη στα ανατολικά .Παρά το γεγονός ότι στο δυτικό τμήμα της Ελλάδας καταγράφεται η μεγαλύτερη ποσότητα βροχόπτωσης, οι περισσότερες πλημμύρες συμβαίνουν στο ανατολικό τμήμα λόγω της γειτνίασης των αστικοποιημένων περιοχών με εφήμερα καταρρακτώδη ρέματα. Επίσης, η μηνιαία κατανομή των πλημμυρικών φαινομένων έδειξε ότι ο Νοέμβριος είναι ο μήνας με τα πλουσιότερα ρεκόρ πλημμυρών, ακολουθούμενος από τον Οκτώβριο.

Η υψηλότερη κάλυψη ανά αντιπλημμυρική ζώνη παρατηρείται στην Ημαθία (EL521) με ποσοστό 24,3%, ακολουθούμενη από την Πέλλα (EL524) και τη Φλώρινα (EL533) με ποσοστά 18,4% και 17,1%, όλες στη Βόρεια Ελλάδα. Ιδιαίτερα υψηλές τιμές (>10%) παρατηρούνται επίσης στην Καρδίτσα και τα Τρίκαλα (EL611), τη Λάρισα (EL612), το Κιλκίς (EL523), την Άρτα και την Πρέβεζα (EL541) . Τα αποτελέσματα δικαιολογούνται από το γεγονός ότι οι περιοχές αυτές αποστραγγίζονται από μεγάλους ποταμούς και έχουν αντίστοιχα μεγάλες περιοχές πλημμυρικών περιοχών.


[1] Land | Free Full-Text | Evolution of Floods: From Ancient Times to the Present Times (ca 7600 BC to the Present) and the Future (mdpi.com)

Αντίθετα, η πλειονότητα των θανάτων από πλημμύρες  λόγω αστραπιαίων πλημμυρών[1] διαπιστώνεται σε εφήμερα καταρρακτώδη ρέματα.π.χ. 27 θάνατοι στη Δυτική Αττική το 2017[2].   Επίσης πρόσφατες μελέτες έχουν δείξει ότι μεγάλο μέρος των θανάτων που οφείλονται σε πλημμύρες σχετίζονται και με τη χρήση οχημάτων. Έρευνα που πραγματοποιήθηκε αξιοποιώντας ένα σύνολο δεδομένων 40 θανατηφόρων συμβάντων [52 θανάτους   (35 άνδρες και 17 γυναίκες)]που σχετίζονται με οχήματα που προκλήθηκαν από πλημμύρες στην Ελλάδα για την περίοδο 1960 έως το 2021,  σημειώθηκαν σε σχετικά μικρές λεκάνες απορροής, με ταχεία εμφάνιση πλημμυρικών υδάτων. Τα αποτελέσματα έδειξαν αρκετές ελλείψεις σε υποδομές ,φωτισμό, μη ύπαρξη εναλλακτικής διαδρομής, έλλειψη επικοινωνίας-δικτύου, στα σημεία των δυστυχημάτων, καθώς και μη εκπαίδευσης των οδηγών[3].   

 Έρευνα που πραγματοποιήθηκε το 2018 στοχεύοντας στον εντοπισμό του κινδύνου πλημμύρας, χρησιμοποίησε τα ιστορικά δεδομένα μεταξύ 1979 και 2010 και  παλιούς  τοπογραφικούς χάρτες του 1881  που αφορούν τα πλημμυρικά φαινόμενα στη λεκάνη απορροής του ποταμού Πηνειού, στη Θεσσαλία.

Η λεκάνη απορροής της περιοχής μελέτης βρίσκεται στη Θεσσαλία, Η υδρολογική λεκάνη αποστραγγίζεται από τον ποταμό Πηνειό, ο οποίος έχει μήκος περίπου 205 χλμ. Είναι ο τρίτος μεγαλύτερος ποταμός της Ελλάδας και διασχίζει μεγάλο μέρος του ανατολικού τμήματος της κεντρικής Ελλάδας εκβάλλοντας στο Αιγαίο Πέλαγος, όπου σχηματίζει δέλτα.  Η πορεία του ξεκινά από το βορειοδυτικό τμήμα της θεσσαλικής πεδιάδας, από τη συμβολή των ποταμών Ιόν και Μαλακασιώτη. Περιβάλλεται από 8 ορεινές περιοχές,  οι οποίες περικλείουν τη λεκάνη απορροής του και την σχηματίζουν[4] . Σχηματίζεται από 8 παραπόταμους[5]. 


[4] Στα βόρεια βρίσκονται το όρος Τίταρος (1837 μ.) και το όρος Καμβούνια (1615 μ.). στα βορειοανατολικά βρίσκονται το όρος Όλυμπος (2917 μ.) και το όρος Όσσα (1978 μ.). στα ανατολικά βρίσκεται το Πήλιο (1548 μ.). στα νότια βρίσκεται το όρος Όρθρυς (1726 μ.). και τέλος, στα δυτικά βρίσκονται το όρος Πίνδος (2204 μ.) και το όρος Κόζιακας (1901 μ.).

 

[5] Οι κυριότεροι παραπόταμοι του Πηνειού ποταμού είναι οι ποταμοί Μαλακασιώτης, Πορταϊκός, Πάμισος και Ενιππέας στα δυτικά και νότια και οι ποταμοί Ίων, Ληθαίου, Νεοχωρίτη και Τιταρήσιου στα βόρεια, οι οποίοι αποστραγγίζουν μεγάλες, ετερογενείς περιοχές, μέσω εκτεταμένων υδρογραφικών δικτύων.

 

Η πεδινή περιοχή που διασχίζει ο Πηνειός ποταμός χωρίζεται από την παρουσία μιας λοφώδους περιοχής χαμηλού υψομέτρου σε δύο μέρη  : (α) ένα δυτικό τμήμα (Τρίκαλα-Καρδίτσα), του οποίου το υψόμετρο κυμαίνεται μεταξύ 80 και 200 m, και (β) ένα ανατολικό τμήμα (Λάρισα), του οποίου το υψόμετρο κυμαίνεται μεταξύ 45 και 100 m.

Πενήντα πέντε τοις εκατό (55%) της μελέτης είναι κυρίως αγροτική, ημιαστική περιοχή. Η αρδευόμενη γεωργική γη αποτελεί το 56% της συνολικής καλλιεργούμενης έκτασης στη λεκάνη. Συνέπεια η  υπερεκμετάλλευση των υπόγειων υδάτινων πόρων.

Η παράκτια περιοχή της λεκάνης έχει τυπικό μεσογειακό κλίμα.  Η μέση ετήσια βροχόπτωση πάνω από τη λεκάνη είναι περίπου 779 mm. Οι βροχοπτώσεις κατανέμονται άνισα στο διάστημα και κυμαίνονται από περίπου 360 mm στο ανατολικό τμήμα της λεκάνης έως περισσότερο από 1850 mm στις δυτικές βουνοκορφές. Γενικά, οι πιο βροχεροί μήνες είναι ο Νοέμβριος και ο Δεκέμβριος.

Το γεωμορφολογικό περιβάλλον της περιοχής επηρεάζει τα περιστατικά πλημμύρας. Η πεδινή μορφολογία, οι ήπιες κλίσεις και οι πεδινές περιοχές δημιουργούν ευνοϊκές συνθήκες για πλημμύρες 

Από την έρευνα (περίοδο 1979-2010) τα αποτελέσματα δείχνουν ότι καταγράφηκε συνολικός αριθμός 146 πλημμυρικών επεισοδίων στην περιοχή μελέτης. Ο αριθμός των πλημμυρών φθάνει στη μέγιστη τιμή του το έτος 1994, ενώ ο Οκτώβριος περιέχει τα περισσότερα πλημμυρικά φαινόμενα. Τα περιστατικά πλημμυρών αυξήθηκαν κατά την περίοδο 1990-2010. Ο αριθμός των πλημμυρών έφθασε στη μέγιστη τιμή του (38) το 1994[1].


[1] Η αξία των πλημμυρών ήταν υψηλή (36) το 1987 και σχετικά υψηλή (19) το 2002. Το 1994, οι πλημμύρες ήταν δύο φορές υψηλότερες από ό,τι το 2002. Στη δεκαετία του 1980 καταγράφηκαν συνολικά 40 πλημμυρικά φαινόμενα, ενώ τις δεκαετίες του 1990 και του 2000 παρατηρήθηκαν 55 και 47 αντίστοιχα. Έτσι, υπήρξε μια τάση αύξησης των πλημμυρών τις τελευταίες δύο δεκαετίες

 

Το είδος των ζημιών με τα περισσότερα αρχεία είναι για χρήση αγροτικής γης. Όσον αφορά την κατηγορία των ζημιών, δεν καταγράφηκαν ανθρώπινα θύματα κατά τη διάρκεια της περιόδου μελέτης. Η ανάλυση της χωρικής κατανομής των πλημμυρών αποδεικνύει ότι τα περισσότερα περιστατικά καταγράφονται στο νότιο τμήμα της περιοχής μελέτης. Υπάρχει μια ορισμένη συσσώρευση πλημμυρικών επεισοδίων στις περιοχές των πρώην ελών και λιμνών μαζί με τα χαμηλότερα και πιο επίπεδα τμήματα της περιοχής μελέτης. Λόγω της εκβιομηχάνισης της Ελλάδας, την δημιουργίας καλλιεργήσιμων εκτάσεων, αντιπλημμυρικών και υγειονομικών λόγων (αντιμετώπιση ελονοσίας), το 1962 η λίμνη Κάρλα αποξηράνθηκε, γεγονός που είχε  και επιπτώσεις στο οικοσύστημα. Παράλληλα άλλαξε χαρακτήρα η περιοχή έγινε αγροτική-ημιαστική και αστική.    Η χαρτογράφηση της ελώδους περιοχής και των λιμνών της περιοχής μελέτης βασίστηκε στον τοπογραφικό χάρτη του 1881. Κάλυπταν μια έκταση περίπου 161 χιλιομέτρων2.

Στις λεκάνες απορροής των ποταμών Τρικάλων-Νεοχωρίτη και Λάρισας-Κάρλας, πολλά πλημμυρικά φαινόμενα (12 συμβάντα) εντοπίστηκαν σε ελώδεις περιοχές, στη λίμνη Κάρλα και σε παλαιολίμνες. Όπως και στη λεκάνη απορροής του ποταμού Καρδίτσα-Ενιππέα, πολλές πλημμύρες (οκτώ συμβάντα) εντοπίστηκαν μέσα ή κοντά σε ελώδεις περιοχές και στη λίμνη Ξυνιά[1] [2].  

Στις 4 Ιανουαρίου 1907 σημειώθηκε πλημμύρα στη Θεσσαλία, όταν ο ποταμός Ληθαίος υπερχείλισε με αποτέλεσμα:   100 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους, 1200 σπίτια καταστράφηκαν και 6000 κάτοικοι έμειναν άστεγοι. Εκτός από μία γέφυρα, όλες οι άλλες γέφυρες του ποταμού που διέσχιζε την πόλη των Τρικάλων κατέρρευσαν. Επίσης  τον Σεπτέμβριο του 2020, έντονες πλημμύρες σημειώθηκαν στην Καρδίτσα (Δυτική Θεσσαλία, Κεντρική Ελλάδα) λόγω του μεσογειακού κυκλώνα/Medicane Ianos. Αυτός ο κυκλώνας αναπτύχθηκε από τον κόλπο της

[1] Στις λεκάνες απορροής του ποταμού Τιταρήσιου και στον κάτω ρου του Πηνειού, λίγες πλημμύρες (δύο συμβάντα) εντοπίστηκαν μέσα ή κοντά σε ελώδεις περιοχές και στη λίμνη Ασκούρη. Τέλος, στις λεκάνες απορροής του άνω ρου του Πηνειού ποταμού και των Τεμπών, δεν συνδέθηκαν πλημμύρες με ελώδεις περιοχές. Στις λεκάνες απορροής των ποταμών Τρικάλων-Νεοχωρίτη και Λάρισας-Κάρλας, βρίσκονταν κυρίως στις περιοχές όπου βρίσκονταν οι πρώην ελώδεις περιοχές και λίμνες. Όσον αφορά τη χωρική κατανομή των πλημμυρικών φαινομένων, πολλά πλημμυρικά φαινόμενα (61 συμβάντα) εντοπίστηκαν σε αυτές τις περιοχές.

 

[2] Land | Free Full-Text | Temporal and Spatial Analysis of Flood Occurrences in the Drainage Basin of Pinios River (Thessaly, Central Greece) (mdpi.com)


Σύρτης (Λιβύη), κινήθηκε βόρεια, διέσχισε το Ιόνιο Πέλαγος και στη συνέχεια κινήθηκε Ν-ΝΑ προς τις ακτές της Αιγύπτου. Κατά τη διάρκεια της μετακίνησής του, πέρασε πάνω από το νησί της Κεφαλονιάς και επηρέασε την περιοχή της Καρδίτσας (Στερεά Ελλάδα, Δυτική Θεσσαλία). Στην Κεφαλονιά μετρήθηκαν 645 χιλιοστά βροχής και σημειώθηκαν υψηλές ταχύτητες ανέμου (μέγιστη 159 χλμ/ώρα με ριπές 195 χλμ/ώρα). Προκλήθηκαν πλημμύρες και κατολισθήσεις. Επίσης στη Δυτική Θεσσαλία σημειώθηκαν σημαντικές πλημμύρες με εκτεταμένες ζημιές (πλημμύρισε σημαντικό μέρος της πόλης της Καρδίτσας, με την καταστροφή μεγάλου μέρους του αρδευτικού δικτύου του ΤΟΕΒ Ταυρωπού). Περισσότερα από 21.000 εκτάρια πλημμύρισαν στη Δυτική Θεσσαλία. Η μέγιστη ποσότητα βροχής που έπεσε σε 24 ώρες (18 Σεπτεμβρίου 2020) ήταν 239 mm στο Περτούλι, 191 mm στην Καρδίτσα και 254 mm στους σταθμούς Μουζακίου[1].  

Στις 4 Σεπτεμβρίου 2023 αστραπιαίες πλημμύρες συνεπεία της καταιγίδας με την ονομασία Daniel   έπληξαν τη Θεσσαλία. Στα Ζαγορά Πηλίου,  754 χιλιοστά βροχής έπεσαν σε μόλις 18 ώρες.  Αποτέλεσμα το θάνατο 15 ανθρώπων, χιλιάδων ζώων,  πλημμυρίσουν περίπου 720.000 στρέμματα την καταστροφή ιδιοκτησιών, οικιών, επιχειρήσεων, υποδομών, αγροτικών περιοχών, παραγωγής, κ.λπ.  

 Ο Δρ Andrew Barnes, ακαδημαϊκός ερευνητής στο Πανεπιστήμιο του Bath, ο οποίος ειδικεύεται στη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης για την ανάλυση ακραίων καιρικών φαινομένων, ανέφερε ότι το φαινόμενο  Daniel  είναι   σπάνιο. Δημιουργήθηκε ένας κυκλώνας ο οποίος δεν εξασθένησε αλλά παρέμεινε για μεγάλο διάστημα πάνω από την ηπειρωτική Ελλάδα[2].  

 

 Συμπεράσματα

Οι περιβαλλοντικές συνθήκες και αλλαγές είναι  παράγοντες που δημιουργούν και διαμορφώνουν τον πολιτισμό των λαών, που διαφοροποιούνται, στον χωροχρόνο. Μετακινήσεις και  χωρική εγκατάσταση των λαών, διατροφικές συνήθειες, δημιουργία υποδομών, κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών συμπεριφορών επηρεάζονται από τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν.  Αντίστοιχα  

η συμπεριφορά του ανθρώπου επηρεάζει το  περιβάλλον. Είναι μία αμφίδρομη σχέση. Η κατάσταση σήμερα όπως μας δείχνει η πραγματικότητα δεν την έχουμε αξιολόγηση  στην πραγματική της διάσταση λαμβάνοντας προχειρα μέτρα για την αντιμετώπισή της.

 Για την αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών καταστροφικών φαινομένων -μεταξύ των οποίων είναι και οι αστραπιαίες πλημύρες- και την βιώσιμη ανάπτυξη του ανθρώπου, όπως εκτέθηκαν και παραπάνω είναι:

ü  αρχικά η αξιόπιστη αξιολόγηση αυτού του φαινομένου,  

ü  ο περιορισμός του ανθρώπινου περιβαλλοντικού αποτυπώματος σε όλα τα επίπεδα,

ü  λήψη αποφάσεων (σε τοπικό, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο), που να προσανατολίζεται σε πολιτικές στις οποίες έχουν συμπεριληφθεί διδάγματα από προηγούμενες πλημμύρες,

ü  η δημιουργία αποτελεσματικών  υποδομών, λαμβάνοντας υπόψη πρωτίστως  τη φύση,

ü  η εκπαίδευση συμπεριφοράς του πληθυσμού  σε φαινόμενα πλημμύρας με ασκήσεις, αλλά και των φορέων ,

ü  η διαρκείς βελτίωση των μέτρων μετριασμού των πλημυρών αξιοποιώντας την επιστήμη και τη φύση.

  


Σχόλια

Δημοσίευση σχολίου

Δημοφιλείς αναρτήσεις από αυτό το ιστολόγιο

Ξέρεται ότι: Το χαγιάτι στον ελλαδικό χώρο δεν είναι τούρκικο

Από -
Εικόνα
ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΤΑΞΗ Η λέξη χαγιάτι προέρχεται από την περσική και τουρκική λέξη hayat, όμως η συνήθεια των κατοίκων των ελληνικών περιοχών να κατασκευάζουν χαγιάτια δεν είναι επηρεασμένη από τους τούρκους, όπως και οι αρχιτεκτονική τους. Ο Νικόλαος Μουτσόπουλος υποστηρίζει ότι οι ανασκαφές που έχει πραγματοποιήσει στη Ρεντίνα έδειξαν ότι το χαγιάτι εμφανίζεται από τον 9ο αιώνα, περίοδος προγενέστερη της εμφάνισης των Οθωμανών στον ελλαδικό χώρο. Το χαγιάτι είναι ο σκεπαστός εξώστης, στον όροφο του σπιτιού, που αποτελεί προέκταση του εσωτερικού χώρου. Χαρακτηρίζει τα περισσότερα σπίτια του Βαρουσίου και αποτελεί στοιχείο πολλών βορειοελλαδίτικων αρχοντικών, με άλλη ίσως ονομασία, όπως “ηλιακός “ ή “κρεββάτα” στα Γιάννενα, ή “λιακωτό” στη Βέροια. Πολλές φορές προεξείχε από τον τοίχο είναι ανοιχτό, και στηρίζονταν με αντηρίδες ξύλινες με προσκέφαλα., που κρατάνε τα δοκάρια της στέγης. Συχνά επίσης διαμορφώνεται ένα είδος τοξοστοιχίας με τόξα από μπαγδατί, που παλιότερα ...
Διαβάστε περισσότερα

Το άλογο κοιμάται όρθιο!

Από -
Εικόνα
Από την απώτατη αρχαιότητα το άλογο συνεισέφερε στον άνθρωπο, πρώτα ως τροφή, κατόπιν στις μεταφορές του, στον πόλεμο και τέλος, ως σήμερα, στη διασκέδαση. Το άλογο, είναι κοινωνικό ζώο που ζει άγριο σε αγέλες. Δεν έχει δυνατές άμυνες κατά των σαρκοβόρων, εκτός από τις κλοτσιές που δίνει και το γρήγορο τρέξιμό του, γι’ αυτό και η φύση το προίκισε με το χάρισμα να κοιμάται ελάχιστα, ξαπλωμένο στο έδαφος. Όταν συμβαίνει αυτό, ποτέ δεν ξαπλώνει όλη η αγέλη. Μερικά άλογα μένουν ξάγρυπνα και φρουρούν εκείνα που κοιμούνται με βαθύ ύπνο. Όμως, το άλογο χρειάζεται μόνο 15 λεπτά βαθύ ύπνου. Μετά ξυπνάει και σηκώνεται με αρκετά αργές κινήσεις. Τον υπόλοιπο χρόνο παίρνει υπνάκους όρθιο! Αυτό το κάνει για να βρίσκεται συνεχώς σε εγρήγορση, έτσι, τόσο στην άγρια φύση όσο και στην υπηρεσία του ανθρώπου, το άλογο είναι πάντοτε έτοιμο να δράσει. Πώς όμως κατορθώνει να στέκεται όρθιο ενώ κοιμάται; Αυτό είναι δυνατό γιατί τα μπροστινά του πόδια ακινητοποιούνται με το βάρος του σώματός του που πέφτε...
Διαβάστε περισσότερα