Μετά την πανδημία του Covid-19, νέα κινήματα τέχνης;

Γεγονότα που είχαν ως αποτέλεσμα μεγάλες καταστροφές στην ανθρωπότητα όπως επιδημίες, πόλεμοι, έκρυβαν και μια δημιουργική επένδυση.

Η  βουβωνική πανώλη ή μαύρος θάνατος του 14ου αιώνα ενέπνευσε ένα κύμα δημιουργικότητας ως απάντηση στην ανθρωπιστική καταστροφή που προκάλεσε. Με τη ζωή να γίνεται κάτι τόσο εύθραυστο, πολλοί αναζήτησαν παρηγοριά στην τέχνη και τη λογοτεχνία. Καλλιτέχνες όπως ο Μιχαήλ Άγγελος,  ο Μποτιτσέλι δημιούργησαν έργα  που απεικόνιζαν την καταστροφική ασθένεια, τον πόνο, τον θάνατο, αλλά και για την εξερεύνηση των απολαύσεων και την ομορφιά της ίδιας της ζωής. Αυτή η μετα-πληγή εποχή ενθάρρυνε ένα από τα μεγαλύτερα καλλιτεχνικά κινήματα που γνωρίζουμε σήμερα: την Αναγέννηση.

Ζωγράφοι συμβολιστές εμπνεύστηκαν από επιδημίες, όπως ο  Jules Elie Delaunay  (1828-1891)  Πανούκλα στη Ρώμη 1869.

Tο καλλιτεχνικό κίνημα που επίσημα ονομάστηκε σουρεαλισμός, εμφανίστηκε στο Παρίσι μετά το 1922, οπού μετά τη διάσπαση του κινήματος του ντανταϊσμού, καλλιτέχνες ακολούθησαν τον Andre Breton στους νέους πειραματισμούς που εξερευνούσε και οδήγησαν στην καθιέρωση του νέου κινήματος.  

Ο σουρεαλισμός βασίζεται στην πίστη σε μία ανώτερη ύπαρξη συγκεκριμένων μορφών σκέψης, που συνήθως απωθούνται από τη συνείδηση, στην παντοδυναμία του ονείρου και στο άσκοπο παιχνίδι με τη σκέψη, το οποίο καταστρέφει μόνιμα όλους τους ψυχικούς μηχανισμούς, για να πάρει τη θέση τους στην προσπάθεια αντιμετώπισης των προβλημάτων της ζωής. Η σκέψη υπαγορεύεται χωρίς να ασκείται κανένας έλεγχος από τη λογική και πέρα από κάθε αισθητική ή ηθική μέριμνα.

 Στο πρόγραμμα του σουρεαλισμού κρυβόταν η έντονη ανάγκη για εξέγερση ενάντια των θεσμών και των φιλοσοφιών, ενάντια των γηραιών πολιτικών, φιλοσόφων, ποιητών και καλλιτεχνών που είχαν σύρει τη νεότερη γενιά στην καταστροφή του Α' παγκόσμιου πολέμου. Οι περισσότεροι καλλιτέχνες του σουρεαλισμού ήταν νέοι, μεταξύ 20 και 30 χρόνων, και είχαν ανδρωθεί στην πρόσφατη εμπειρία του παγκοσμίου πολέμου και των ολέθριων συνεπειών του για την Ευρώπη. Η εμπειρία του πολέμου ώθησε τους σουρεαλιστές να δώσουν ιδιαίτερη σημασία στην απομόνωση του ποιητή και στην αποξένωση του από την κοινωνία, ή ακόμη και από τη φύση. Οι σουρεαλιστές πίστευαν ότι ένα έργο τέχνης οφείλει να είναι συγχρόνως ένα έργο δημιουργίας και ένα έργο καταστροφής. Το έργο τέχνης για το σουρεαλιστή ζωγράφο είναι ένα ταξίδι στο άγνωστο. Η ιδέα της εξέγερσης διατρέχει το έργο των σουρεαλιστών, εξέγερση κατά της παράδοσης, κατά της οικογένειας, κατά της κοινωνίας, και κατά του Θεού.

Παρ’ όλες τις παραπάνω διακηρύξεις και τις ιδέες του σουρεαλιστικού κινήματος, αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι πολύ λίγοι από τους καλλιτέχνες ακολούθησαν κι εφάρμοσαν κατά γράμμα τις αδίστακτες προτροπές του Breton.

Αν λοιπόν γεννήθηκε η Αναγέννηση μετά την βουβωνική πανώλη, ο Σουρεαλισμός μετά τον Α Παγκόσμιο πόλεμο πώς θα είναι ο κόσμος της τέχνης μετά τον Κορωναϊό; Μετά την σχεδόν παγκόσμια καραντίνα, το πάγωμα της κοινωνικής αλληλεπίδρασης και της κοινωνικής απομόνωσης, του ελέγχου, του περιορισμού της ελευθερίας, του φόβου, βλέπουμε ήδη μία συναρπαστική διαδικτυακή απόκριση. εικονικές παραστάσεις τέχνης με χρήση ζωντανής τεχνολογίας, βίντεο.  Θεατρικές παραστάσεις στο διαδίκτυο. τραγουδιστές και τραγουδοποιοί που παίζουν σε ζωντανές ροές… η λίστα συνεχίζεται.

Έτσι μετά την πανδημία , ποιες νέες μορφές έργων τέχνης θα αρχίσουν να δημιουργούνται  και πώς αυτό το γεγονός θα εμπνεύσει τα επόμενα χρόνια δημιουργίας; Οι προβληματισμοί για τις κοινωνικές δομές που υπάρχουν ή δεν υπάρχουν και πώς λειτουργούν σε ανθρωπιστικές κρίσεις, η παγκοσμιοποίηση, το έθνος-κράτος, ο ψηφιακός έλεγχος, ο περιορισμός ελευθερίας, ο άνθρωπος ως άνθρωπος, θα λειτουργήσουν μετά την πανδημία με πρόκριση περισσότερης ελευθερίας και ρευστότητας ή αντίθετα ;