Ρόναλντ Ντουόρκιν: Ο φιλόσοφος της ελευθερίας

Ο Ρόναλντ Ντουόρκιν (1931-2013), ένας από τους μεγαλύτερους φιλοσόφους του δικαίου του 20ού αιώνα, πέθανε χθες από λευχαιμία στο Λονδίνο.

Ο Ντουόρκιν γεννήθηκε στο Ρόουντ Αϊλαντ των ΗΠΑ. Σπούδασε νομικά και φιλοσοφία στο Χάρβαρντ και την Οξφόρδη. Δίδαξε φιλοσοφία του δικαίου στο Yale μέχρι το 1969 όταν διαδέχθηκε τον μεγάλο φιλόσοφο Χέρμπερτ Χαρτ στην έδρα θεωρίας του δικαίου της Οξφόρδης. Το 1998 εγκατέλειψε την Οξφόρδη και συνέχισε να διδάσκει στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου ενώ από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 δίδασκε ταυτόχρονα και στο Πανεπιστήμιο της Νέα Υόρκης.

Ο Ντουόρκιν ποτέ δεν αρκέστηκε στα θεωρητικά ερωτήματα που έθετε η αναλυτική φιλοσοφία του δικαίου μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1960. Από το πρώτο του έργο («Παίρνοντας τα δικαιώματα στα σοβαρά», 1977) διαπλέκει τη φιλοσοφία του δικαίου με την πολιτική φιλοσοφία και το συνταγματικό δίκαιο. Δεν περιορίστηκε άλλωστε στην έρευνα, στη συγγραφή και στα μαθήματα στα πανεπιστήμια. Ως ένας από τους σημαντικότερους δημόσιους διανοούμενους των ΗΠΑ τα τελευταία 40 χρόνια αρθρογραφούσε συστηματικά στο New York Review of Books για θέματα της επικαιρότητας, υπερασπίζοντας πάντα με πολεμικό τρόπο αλλά και ισχυρά επιχειρήματα τα ατομικά, τα πολιτικά και τα κοινωνικά δικαιώματα.

Το βασικό ερώτημα που τον απασχολεί είναι η ερμηνεία του αμερικανικού Συντάγματος. Ερχεται σε σύγκρουση με τους θετικιστές αλλά και με όσους υποστηρίζουν τη γραμματική ή την ιστορική ερμηνεία υιοθετώντας ένα είδος ιδιότυπης δυναμικής ερμηνείας του δικαίου που βασίζεται σε ηθικές αρχές - οι οποίες ενυπάρχουν μέσα στο κείμενο του Συντάγματος αλλά και στο σώμα των δικαστικών αποφάσεων που το ερμηνεύουν. Οι αφηρημένες αυτές ηθικές αρχές, γράφει, πρέπει να γίνουν κατανοητές ως όρια στην κρατική εξουσία. Η φορμαλιστική αυτή προσέγγιση δίνει πάντα για τον Ντουόρκιν μια ορθή λύση για κάθε πρόβλημα που ένας σοφός δικαστής-Ηρακλής (όπως τον ονομάζει) μπορεί πάντα να εξάγει διατηρώντας ανέπαφη την ακεραιότητα του νομικού συστήματος (law as integrity).

Η σημαντικότερη προσφορά του στην πολιτική φιλοσοφία έχει να κάνει με το θέμα της ισότητας. Για τον εξισωτιστή φιλελεύθερο Ντουόρκιν η ελευθερία προηγείται της ισότητας αλλά η σχέση τους δεν αποτελεί παίγνιο μηδενικού αθροίσματος. Τον Ντουόρκιν απασχολεί κυρίως η αρχική ανισότητα που οφείλεται στην τύχη της «λοταρίας της φύσης» και θεωρεί ότι η ελευθερία προϋποθέτει εκτός από την έλλειψη καταναγκασμού από το κράτος και τη θετική υποχρέωση του «ίσου ενδιαφέροντος και σεβασμού» για κάθε πολίτη. Αυτή άλλωστε είναι και η ηθική αρχή που θα πρέπει να διέπει κάθε σύστημα δικαίου.

Στο τελευταίο του βιβλίο («Δικαιοσύνη για Σκαντζόχοιρους», 2011) ο Ντουόρκιν περιγράφει εξαιρετικά αυτή την αρχή: «Κανένα κράτος δεν νομιμοποιείται εάν δεν τηρεί δύο κυρίαρχες αρχές: θα πρέπει, πρώτον, να επιδεικνύει το ίδιο ενδιαφέρον για την τύχη κάθε προσώπου που εμπίπτει στη δικαιοδοσία του και, δεύτερον, θα πρέπει να σέβεται πλήρως την υποχρέωση και το δικαίωμα του κάθε ανθρώπου να αποφασίζει ο ίδιος για το πώς θα καταφέρει να κάνει τη ζωή του να αξίζει».

Ο Αριστείδης Χατζής είναι αναπληρωτής καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου και Θεωρίας Θεσμών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών

 

ΠΗΓΗ: ΤΑ ΝΕΑ,Αριστείδης Χατζής