Λεωνίδας Καβάκος: Πρώτο βιολί σε όλα

Λίγο πριν από την εμφάνισή του στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών ο βραβευμένος προσφάτως με το βραβείο Gramophone ως «καλλιτέχνης της χρονιάς» μιλάει για τη μαγεία της μουσικής και σχολιάζει την ελληνική επικαιρότητα από την Παιδεία ως την Αμφίπολη


Η επικείμενη συναυλία μουσικής δωματίου στο Μέγαρο είναι κατά πάσα πιθανότητα η μοναδική εμφάνιση του Λεωνίδα Καβάκου στην Ελλάδα για την τρέχουσα σεζόν. Ο προγραμματισμός στη χώρα μας έχει γίνει εξαιρετικά βραχυπρόθεσμος, εκτιμά, και η δική του ατζέντα είναι ήδη φορτωμένη. Εν προκειμένω, ο διεθνούς φήμης βιολονίστας ερμηνεύει τις τρεις σονάτες του Μπραμς με τη σύμπραξη της νεαρής, κινεζικής καταγωγής πιανίστριας Γιούτζα Ουάνγκ, με την οποία από κοινού έχουν ηχογραφήσει τον ομώνυμο δίσκο που κυκλοφόρησε από την Decca τον Μάρτιο του 2014, για να ακολουθήσει περιοδεία στις μεγαλύτερες αίθουσες της Ευρώπης. Η αθηναϊκή συναυλία - όπου οι καλλιτέχνες συμμετέχουν αφιλοκερδώς για τους εκπαιδευτικούς σκοπούς του Συλλόγου «Οι Φίλοι της Μουσικής» - είναι η εναρκτήρια ενός δεύτερου μεγάλου κύκλου εμφανίσεων που περιλαμβάνει το Αμστερνταμ, το Λονδίνο, τη Μαδρίτη, τη Βαρκελώνη αλλά και μεγάλες πόλεις του Καναδά και των ΗΠΑ.

«Καλλιτέχνης της χρονιάς»

Ο Λεωνίδας Καβάκος επιστρέφει στην Αθήνα στον απόηχο της κατάκτησης του επίζηλου βραβείου Gramophone στην κατηγορία «καλλιτέχνης της χρονιάς», το οποίο του απενεμήθη τον περασμένο Σεπτέμβριο κατόπιν ψηφοφορίας του διεθνούς κοινού. Τι σημαίνει άραγε για τον ίδιο μια τέτοια διάκριση σε αυτή τη φάση της καριέρας του; «Είναι σαφώς μια μεγάλη ικανοποίηση» απαντά. «Ο κόσμος με τίμησε με την ψήφο του, πράγμα που σημαίνει ότι αυτό το οποίο λαμβάνει από μένα είναι κάτι που του αρέσει, το απολαμβάνει και το επιλέγει σε σχέση με την υπάρχουσα  πολύ μεγάλη προσφορά της σημερινής εποχής. Συχνά σκεφτόμαστε πολύ τις κριτικές αλλά το σημαντικότερο τελικά είναι η αγάπη του απλού κόσμου. Του κοινού που πηγαίνει σε συναυλίες και έχει την πιο αγνή σχέση με την τέχνη μας».

Ο ίδιος αγαπά πολύ τη μουσική δωματίου. «Σίγουρα, δεν έχει το κοινό της όπερας ή ακόμη και της συμφωνικής δημιουργίας, αλλά αυτό δεν έχει να κάνει με την ίδια τη μουσική αλλά με την εποχή μας» εκτιμά. «Ο κόσμος θεωρεί ότι όσο περισσότερα άτομα βρίσκονται στη σκηνή τόσο πιο καλό είναι το αποτέλεσμα» συνεχίζει. Τονίζει πως τα πράγματα δεν είναι έτσι. «Επειδή όλη η λειτουργία των τεχνών εντάσσεται σε ένα εμπορικό πλαίσιο και ο κόσμος ούτε ψάχνει ούτε ψάχνεται αρκετά, όλοι αποζητούμε το εντυπωσιακό αποτέλεσμα μιας ορχήστρας που μπορεί να σε καθηλώσει, πράγματι, στη θέση σου. Είναι εξίσου σημαντικό και όμορφο, δεν λέω. Απορρίπτουμε όμως την πολύ πιο προσωπική και εσωτερική επικοινωνία που μπορεί κανείς να κατακτήσει όταν υπάρχουν δυο άτομα στη σκηνή ή ένα μικρό σύνολο. Το αποτέλεσμα μπορεί να μην είναι τόσο εντυπωσιακό από πλευράς δύναμης όσο αυτό της ορχήστρας, μπορεί όμως να είναι πολύ πιο δυνατό από πλευράς περιεχομένου και τρόπου επικοινωνίας».

Οι αντισυμβατικοί χώροι

Ο Λεωνίδας Καβάκος θεωρεί ότι οι προσπάθειες εκλαΐκευσης και προσέγγισης του λεγόμενου ευρέος κοινού σε αντισυμβατικούς χώρους, τις οποίες καταβάλλουν σήμερα ολοένα και περισσότεροι μεγάλοι οργανισμοί είναι μια τακτική γενικά καλή. Δεν είναι βέβαιος όμως αν αυτό είναι κάτι που φέρνει πράγματι κόσμο στις αίθουσες συναυλιών. «Πρόκειται σαφώς για όμορφο και ανθρώπινο τρόπο επικοινωνίας» λέει. «Τη στιγμή όμως που γίνεται σε λάθος χώρο - και δεν το λέω ασφαλώς από την πλευρά του πρεστίζ αλλά της καταλληλότητας, της ακουστικής κ.λπ. -, δεν ξέρω τι πραγματικό αποτέλεσμα μπορεί να έχει. Ειδικά για εμάς που ασχολούμαστε με την κλασική μουσική, η τέχνη μας είναι τελείως ακουστική. Δεν έχουμε ούτε ηχεία, ούτε ενισχυτές, ούτε μικρόφωνα. Υπάρχει απλώς το όργανο ή η φωνή στην απολύτως φυσική διάστασή της και αυτή δεν μπορεί να λειτουργήσει σε οποιονδήποτε χώρο. Είναι δεδομένο αυτό, πραγματικότητα. Ως εκ τούτου, ναι μεν αυτές οι κινήσεις είναι καλές και εμείς οι μουσικοί έχουμε ευθύνη να κάνουμε κάτι τέτοιο όπου και όποτε μπορούμε, αλλά ισχύει και το άλλο που έλεγα προηγουμένως: ούτε ψάχνουμε, ούτε ψαχνόμαστε».

Ο ίδιος θεωρεί πως οι προσπάθειες αυτές προβάλλουν αναγκαίες λόγω του ελλείμματος που εντοπίζει στην παιδεία. Αν υπήρχε σωστή πληροφόρηση, πιστεύει, και δη έγκαιρη, σε ηλικίες ευαίσθητες, δεν θα υπήρχε πρόβλημα αναφορικά με την προσέλευση του κόσμου στις αίθουσες συναυλιών. Και αυτό, προσθέτει, δεν ισχύει αποκλειστικά για την Ελλάδα, είναι φαινόμενο παγκόσμιο. «Σήμερα μαθαίνουμε γράμματα και δεν ξέρουμε τι να γράψουμε, μαθαίνουμε λέξεις και δεν ξέρουμε τι να πούμε. Ουσιαστικά γινόμαστε σαν τους υπολογιστές. Παίρνουμε πληροφορίες και οι περισσότεροι από εμάς δεν ξέρουμε τι να τις κάνουμε».

Μαύρη και φωτεινή πλευρά

Παρ' όλα αυτά, σε ένα τόσο ζοφερό τοπίο όπως το σημερινό θεωρεί ότι υπάρχει πεδίο συζήτησης και προβληματισμού αναφορικά με τη μουσική; «Για εμένα τα φαινόμενα που βλέπουμε σήμερα είναι απολύτως φυσιολογικά. Ολη αυτή η έκπληξη που εκφράζεται είναι προσποιητή. Η λαϊκή σοφία λέει "όπως στρώσεις θα κοιμηθείς". Τι ψάχνουμε να βρούμε λοιπόν; Ολα αυτά δεν είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας την οποία παρακολουθούσαμε επί πολλά χρόνια απαθείς; Λέει ο άλλος "τι φρικτό έγκλημα ο αποκεφαλισμός". Για εμένα το πιο φρικτό έγκλημα είναι ότι δεν παρέχεται η κατάλληλη παιδεία. Και γι' αυτό δεν "αποκεφαλίζεται" κανείς».

Ωστόσο, επισημαίνει πως όλα στο Σύμπαν είναι διττά. Υπάρχει χώρος για τα πάντα. Μαζί με τις καταστροφές, λέει, έρχονται και τα πιο όμορφα βήματα που μπορεί να κάνει η ανθρωπότητα. Η επιστήμη έχει κάνει καταπληκτικές προόδους με τις οποίες δεν ασχολείται κανείς. Γιατί άραγε η μαύρη πλευρά υπερισχύει της φωτεινής; «Γιατί η φωτεινή προϋποθέτει να στρωθείς και να μελετήσεις» καταλήγει. «Σήμερα προτιμούμε να βλέπουμε απαθείς ό,τι συμβαίνει. Ουσιαστικά, υποβιβάζουμε τους εαυτούς μας».

«Μήνυμα άλλης αισθητικής η Αμφίπολη»
Ο Λεωνίδας Καβάκος εκφράζεται με θαυμασμό και δέος για την ανασκαφή στην Αμφίπολη. Λέει πως πρόκειται για θείο δώρο που γίνεται φανερό σε όλους μέσα στη γενικότερη ασχήμια. «Κι όμως, υπάρχουν "κανίβαλοι" που προτού αυτό το θαύμα καλά-καλά αποκαλυφθεί, ανοίγουν το στόμα τους και το λερώνουν» λέει. «Αντί να σωπάσουμε και να απολαύσουμε αυτή την ομορφιά την οποία έχουμε τόση ανάγκη, ακούς τον καθένα να λέει ό,τι του κατέβει. Μια τέτοια κοινωνία δεν μπορεί να προσποιείται ότι αξίζει περισσότερα» δηλώνει ξεκαθαρίζοντας πως δεν αναφέρεται αποκλειστικά σε εμάς τους Ελληνες αλλά σε όλο τον κόσμο.   «Ακόμη και ένα τέτοιο γεγονός οι περισσότεροι το αντιμετωπίζουν ως αρχαιολογική ανακάλυψη. Μα είναι;» αναρωτιέται. «Αυτή είναι η πεμπτουσία της Αμφίπολης ή της Βεργίνας; Ερώτημα θέτω, δεν δίνω απάντηση. Απλώς η ανακάλυψη είναι το θέμα ή μήπως πρόκειται για μήνυμα άλλης αισθητικής, άλλης θεώρησης της ζωής;».

πότε & πού:
Ο Λεωνίδας Καβάκος και η Γιούτζα Ουάνγκ ερμηνεύουν τις σονάτες για βιολί και πιάνο του Μπραμς στις 14/10 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών (Αίθουσα Χρήστος Λαμπράκης), στις 20.30

ΠΗΓΗ: ΤΟ ΒΗΜΑ