Φ. Λαμπρινός στο Tvxs: «Ο φασισμός είναι υπόθεση του μικρού ανθρώπου, όχι του ηγέτη»

Αμφιβολία και τεκμηρίωση. Αυτές οι δύο λέξεις είναι σημαίνουσες για τον Φώτο Λαμπρινό, τη ζωή και την πορεία του στον χώρο του κινηματογράφου. Και όχι μόνο. Λίγο να μιλήσει κανείς μαζί του, θα καταλάβει πως, πέρα από την απίστευτη ετυμολογία του αλλά και το χιούμορ, αυτές οι δύο λέξεις είναι αντιπροσωπευτικές για τον ίδιο: «Το σαράκι της αμφιβολίας το οφείλω στον συγγραφέα Σωτήρη Πατατζή, όπως και πολλά άλλα.  Ο Πατατζής ήταν θείος μου, από τη μεριά της μητέρας μου και μου έμαθε πως η τεκμηρίωση είναι η βάση της αμφιβολίας. Γιατί αν τυχόν δεν έχεις σαφή γνώση ενός πράγματος, μόνο να αμφιβάλλεις μπορείς μετά. Η επιπόλαιη, η επιδερμική γνώση σε κάνει σίγουρο. Η ακριβής γνώση είναι αυτή που σε κάνει να αμφιβάλλεις. Και το τεκμήριο είναι πολύ πιο ισχυρό απ’ ό,τι η άποψη, έτσι που η άποψη να διαμορφώνεται με βάση το τεκμήριο. Ασχολήθηκα πάρα πολύ με αυτό, πάνω από 40 χρόνια...». Συνέντευξη στη Νόρα Ράλλη

Πριν από λίγες εβδομάδες εκδόθηκε το βιβλίο του «Χούντα είναι. Θα περάσει;» (εκδόσεις Καστανιώτη) που αφορά τα κινηματογραφικά Επίκαιρα στη διάρκεια της δικτατορίας (1967-1974).

^{INFO
Την Δευτέρα, 20.01, στις 19.00 στο POLIS ART CAFE (Πεσμαζόγλου 5, αίθριο Στοάς Βιβλίου, 210.3249588) θα παρουσιαστεί το νέο του βιβλίο «Χούντα είναι. Θα περάσει;».} 

Μεγάλο τμήμα της δουλειάς σου έχει να κάνει με το αρχειθακό υλικό – είτε ως πεδίο έρευνας είτε ως συντήρησης και προβολής. Υπάρχει πρόβλημα στην Ελλάδα με αυτό;

«Σε ότι αφορά το οπτικο-ακουστικό τεκμήριο, η Ελλάδα βρίσκεται σε προϊστορική περίοδο ακόμα. Κάτι προσπάθησε να κάνει ο Θοδωρής Ρουσόπουλος, που ίδρυσε το Εθνικό Οπτικο-ακουστικό Αρχείο το 2005, το οποίο κ. Μόσιαλος και ο κ. Καψής επί κυβέρνησης Παπαδήμου έκλεισε, γιατί θεωρήθηκε οικονομικά ασύμφορο, αν και μέχρι τότε εν είχε δαπανηθεί ούτε ένα ευρώ για τη λειτουργία του, καθώς όλες οι πιστώσεις είχαν εξασαλιστεί από το ΕΣΠΑ. Εκεί δούλεψα από το 2007 έως το 2009 κάνοντας τεκμηρίωση οπτικο-ακουστικού υλικού, δηλαδή των παλαιών Επιαίιρων, μαζί με ένα σωρό άλλους ανθρώπους ειδικούς στην τεκμηρίωση και την ηλεκτρονική τεχνολογία. Όταν ήταν έτοιμο να δοθεί σ δημόσια χρήση το κλείσανε. Ήταν το πρώτο και μοναδικό στο είδος του στην Ελλάδα και μάλιστα δημιουργήθηκε με τεράστια αργοπορία σε σχέση με ότι συμβαίνει στην Ευρώπη. Όλες οι χώρες της Ευρώπης, μεγάλες και μικρές, έχουν Εθνικά Οπτικο-ακουστικά Αρχεία. Βρέθηκα στη Μόσχα κατά τη δεκαετία του 1980, όπου με έστειλε επισήμως η ΕΡΤ για τις ανάγκες της δημιουργίας της σειράς «Το πανόραμα του αιώνα», προκειμένου να δω τα σοβιετικά αρχεία και το σχετικό με την Ελλάδα υλικό, κάτι που είχα δει και κατά η διάρκεια των σπουδών μου στη Μόσχα. Εκεί ήρθα σε επαφή με τον Υπουργό Αρχείων της Σοβιετικής Ένωσης. Η Σοβιετική Ένωση είχε Υπουργό Αρχείων, κάτι που δεν έχω ξανασυναντήσει σε άλλες χώρες. Έτσι θυμάται την Ιστορία του ένα κράτος. Και τώρα που ετοιμάζω μια νέα δουλειά και αναζητώ στο Κίεβο και αλλού κινηματογραφικό υλικό και γραπτά τεκμήρια, αλληλογραφία, κλπ., όλα αυτά είναι ανοικτά: τα αρχεία της KGB, τα έγγραφα του Στάλιν, τα πάντα, τα βρίσκεις».

Και εδώ τι συμβαίνει;

«Δυστυχώς, το δικό μας αρχείο ψηφιοποιήθηκε και χρειαζόταν λιγότερο από 1 χρόνο για να είναι στο διαδίκτυο και να είναι άμεσα προσβάσιμο απ’ όλους. Και δεν μιλάμε μόνο για τα παλαιά Επίκαιρα, αλλά και για τα ντοκιμαντέρ, τις ταινίες μυθοπλασίας, τους δίσκους μουσικής. Μιλάμε για το σύνολο της οπτικο-ακουστικής κληρονομιάς της Ελλάδας. Αυτό το υλικό, που ήταν 612 ώρες Επικαίρων , δηλαδή η ελληνική ιστορία όλου του 20^ου αιώνα κινηματογραφημένη, κλείστηκε ψηφιοποιημένη σε κούτες, από ανθρώπους άσχετους και αγράμματους. Και αντί να πάει έστω στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όπου θα μπορούσε να αξιοποιηθεί κάποια στιγμή, πήγε στην ΕΡΤ, την οποία την έκλεισαν και αυτή. Δυστυχώς, σε αυτό τον τομέα βρισκόμαστε κάτω από το μηδέν. Στη Γαλλία κανείς δε διανοείται ότι αυτό το πράγμα θα κλείσει και κάποιο μέρος του θα παραχωρηθεί στο TV5 για παράδειγμα. Κάτι τέτοιο είναι έξω από τον τρόπο λειτουργίας τους, όπως και σε κάθε αναπτυγμένη χώρα. Στην Ελλάδα έκλεισε στα τέλη του 2011!»

Σε έχουν χαρακτηρίσει θεματοφύλακα της Ιστορίας. Δηλαδή είσαι ένας άνθρωπος που τον γέννησε η Ιστορία, τη σπούδασε, την ανέλυσε, την κινηματογράφησε...

«Και τη δίδαξε.»

Και την άντεξε;

«Αν μιλάμε για την ελληνική ιστορία, όχι δεν την άντεξα. Και αυτό φαίνεται στη δουλειά μου για τα κινηματογραφημένα επίκαιρα επί χούντας. Αν το «Πανόραμα του αιώνα» διακρίνεται από μία αίσθηση αισιοδοξίας και ανάτασης, και παρουσιάζεται με ένα θετικό πρόσημο, η Χούντα είναι μια τραγική ιστορία. Για πρώτη φορά παρουσιάζεται μέσα από την εικόνα, όχι μέσα από προκαταλήψεις ή προκατασκευασμένες απόψεις, αλλά μέσω των τεκμηρίων που είναι αδιάψευστα, η συμπεριφορά του κοινωνικού σώματος αυτής της χώρας. Μια εικόνα, εξαιρετικά θλιβερή. Στο βιβλίο αυτό αναφέρεται συνέχεια, αλλά υπάρχει και ειδικό, μικρό κεφάλαιο με τον τίτλο «νεόπλουτος ραγιαδισμός» (που δεν υπάρχει στη σειρά). Όπου ραγιαδισμός, δεν είναι η υποταγή, αλλά το βόλεμα. Αυτό με πείραξε πάρα πολύ. Ο φασισμός είναι υπόθεση του μικρού ανθρώπου, όχι του ηγέτη.»

Από νεόπλουτο ραγιαδισμό περνάμε σε νεοναζισμό ή τα ζούμε ταυτοχρόνως;

«Όλα αυτή η μυθολογία περί Χίτλερ, Μουσολίνι, Στάλιν και Μεταξά, είναι για τους αγράμματους. Υπάρχουν φαινόμενα φασιστικά με κοινά στοιχεία σε απολυταρχικά, ή ολοκληρωτικά καθεστώτα, όπου ένα σύστημα διαχέεται μέσα στην κοινωνία και επιβάλει την εξουσία του. Το φαινόμενο αυτό δεν έχει πατρίδα, όπως άλλωστε επισημαίνει και ο Ράιχ, το 1938 μάλιστα, όχι σήμερα, δηλαδή αν θέλουμε να ψάξουμε τι σημαίνει φασισμός, θα πρέπει να δούμε το άτομο και όχι να πούμε αν είναι Γερμανός ή Ιταλός. Αλλά μπορεί να είναι και Κινέζος και Αμερικανός, και εμείς οι ίδιοι. Αυτό το φαινόμενο παρατηρήθηκε υπό άλλες συνθήκες και συγκυρίες και επί Μεταξά και επί Επταετίας. Ειδικά επί Επταετίας παρατηρήθηκε πάρα πολύ έντονα και σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα δημιούργησε μια νοοτροπία, μια κοινωνική συμπεριφορά, η οποία, με τη μεταπολίτευση μπήκε κάτω από το χαλί, μια νοοτροπία αντι-προοδευτική και αντι-πνευματική. Αυτό το βόλεμα είναι ο νεόπλουτος ραγιαδισμός (γιατί πολλοί τα κονομήσανε στο μεταξύ) και στη συνέχεια μετατράπηκε σε «αντίσταση», όλοι μετά εμφανίζονταν αντιστασιακοί, ενώ είναι ζήτημα, αν ούτε το 5% αντιστάθηκε στη Χούντα, οργανωμένα και συγκροτημένα. Τόσο η Αριστερά (κομμουνιστική και μη), όσο και το ΠΑΚ, που μετεξελίχθηκε σε ΠΑΣΟΚ, στις πρώτες εκλογές της μεταπολίτευσης πήραν αθροιστικά ούτε το 20%. Δηλαδή, 1 στους 5 Έλληνες ψήφισε αντίσταση, ενώ 3.5 στους 5 ψήφισαν Καραμανλή, ο οποίος πήρε ποσοστό πρωτοφανές για την κοινοβουλευτική ιστορία της χώρας!»

Στ αλήθεια, γιατί συνέβη κάτι τέτοιο; Πώς το εξηγείς;

«Αναρωτήθηκε αλήθεια ποτέ κανείς γιατί ψηφίστηκε τόσο πολύ ο Καραμανλής και τόσο λίγο τα κόμματα που οργανωμένα και αποδεδειγμένα προέβαλαν αντίσταση στη Δικτατορία; Γιατί οι Έλληνες θέλαν την ησυχία τους! Είχαν περάσει καλά με τη Χούντα και θέλαν την ησυχία τους! Και ήξεραν ότι ο Καραμανλής θα την εξασφαλίσει. Οπότε, τι να τις κάνουν τις αντιστασιακές οργανώσεις και την Αριστερά; Για ποιό λόγο; Κι αν η Αριστερά τους είχε απογοητεύσει με τη διάσπασή της κλπ., ή λειτουργούσαν υπό το φόβο των Σοβιετικών, ο Ανδρέας Παπανδρέου τι τους είχε κάνει; Δυστυχώς, ούτε το 20% δεν ψήφισε αντίσταση.»

Να πάμε λίγο στην αντιστοιχία με το σήμερα;

«Δυστυχώς, όλη αυτή η νοοτροπία, να τα αρπάξουμε, να πάμε στα μπουζούκια, να τα σπάσουμε, να έχουμε δεξιά τη γυναίκα μας και αριστερά το αίσθημά μας, και να έχουμε και αυτοκίνητο και εξοχικό και φουσκωτό, όλα αυτά τα πράγματα πέρασαν στη μεταπολίτευση και κανένας δεν ήθελε να τα χάσει. Όποιος του εξασφάλιζε αυτά τα πράγματα, τους είχε μαζί του. Τους τα εξασφάλισε στη συνέχεια ο Ανδρέας Παπανδρέου και τον λάτρεψαν. Με ποιό τίμημα τα εξασφάλισε; Με τα δανεικά που πληρώνουμε σήμερα. Πολύ απλά. Όποιος ρωτούσε στη δεκαετία του 1980, ποια γενιά θα πληρώσει αυτά τα δανεικά, δεν έπαιρνε απάντηση.»

Σήμερα, που για πολλούς χάθηκαν και τα στοιχειώδη, γιατί δεν έχουμε αντίσταση;

«Νομίζω πρέπει να παραδεχθούμε κάτι που έλεγε η Ελένη Βλάχου από το Λονδίνο: Το μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων είναι πολύ χαμηλό. Πάρα πολύ χαμηλό. Βασιλεύει η αμορφωσιά. Και έχουμε ένα 20% (αυτό κατέγραψαν οι δημοσκοπήσεις) που ρέπει προς τον ναζισμό και θεωρεί ότι κακώς φυλακίστηκε ο Μιχαλολιάκος και οι υπόλοιποι της Χρυσής Αυγής. Αν είναι δυνατόν! Κι όμως! Ακούμε τον κ. Κασιδιάρη στη Βουλή να λέει ότι η Ελλάδα έχει ανάγκη από τρόφιμα, ρούχα, στέγη και όπλα. Και τον κ. Δραγασάκη να απαντά πως στην Κατοχή η Ελλάδα δεν είχε τίποτα από αυτά, κι όμως αντιστάθηκε και νίκησε το φασισμό. Μόνο που σήμερα δεν έχουμε Κατοχή. Όλα αυτά περί Μέρκελ και της δαιμονοποίησής της λίγη σχέση έχουν, καθώς αυτό που συμβαίνει αφορά τη συμπεριφορά του ελληνικού κοινωνικού σώματος. Εμείς ευθυνόμαστε για ότ,ι συμβαίνει και κανένας άλλος.»

Για τα κλειστά πανεπιστήμια και την ΕΡΤ, ευθυνόμαστε εμείς;

«Ναι, εμείς. Ποιός φταίει; Η Μέρκελ; Για τα πανεπιστήμια, επειδή δίδαξα για 10 χρόνια, έφτασα σε σημείο να μη θέλω να ξαναπάω. Υπάρχει ένα μεγάλο τμήμα που κάνει ευσυνείδητα τη δουλειά του, αλλά δυστυχώς, υπάρχει και ένα πολύ μεγάλο τμήμα που ενδιαφέρεται μόνο για τη νομή και την άσκηση εξουσίας, για την ανέλιξη, δημιουργείται ένα σύμπλεγμα με τις κομματικές νεολαίες, τις διάφορες ενδοπανεπιστημιακές εκλογικές διαδικασίες, κυριαρχεί ο κομματισμός και ένα σάπιο κομμάτι. Από αυτή την άποψη, είμαι ευτυχής που τα παιδιά μου ζουν και εργάζονται στο εξωτερικό. Ζουν αξιοπρεπώς, εργάζονται αξιοπρεπώς σε ένα αναπτυγμένο περιβάλλον. Στη χώρα μας, ένα μεγάλο ποσοστό της οικονομικής δραστηριότητας είναι παραοικονομία. Παλαιότερα το υπολόγιζαν σε 80 δις ευρώ, αλλά ακόμα και 20 δις ευρώ να είναι, η οικονομία λειτουργεί, με τον τρόπο που λειτουργεί. Στην Κατοχή δεν υπήρχε παραοικονομία και μαύρο χρήμα (υπήρχαν βέβαια μαυραγορίτες), η χώρα σώθηκε λόγω της αγροτικής της οικονομίας. Υπήρχε έστω αγροτική παραγωγή. Τώρα δεν παράγει κανένας τίποτα. Στην Πελοπόννησο παράγονται λεμόνια ασύμφορα εμπορικά και τα πετάνε, γιατί υπάρχουν τα εισαγόμενα που έρχονται πολύ φθηνότερα. Κοστίζουν λιγότερο να έρθουν από την Αργεντινή. Η χώρα που δεν παράγει τίποτα, ζει από την παραοικονομία»

«Μαύρη» οικονομία, αλλά «μαύρο» και στην ενημέρωση.

«Σήμερα δεν υπάρχει ενημέρωση. Κατ’ αρχάς, το μεγαλύτερο μέρος του πολιτικού συστήματος λέει ψέματα, συνειδητά ψέματα. Από την άλλη, έχουμε την αθλιότητα των ιδιωτικών καναλιών. Για τις εφημερίδες και το ραδιόφωνο δεν μπορώ να σας πω, παρά μόνον ότι αν και παλαιότερα είχαν πλούσιο ενδιαφέρον υλικό, με αφιερώματα, ένθετα, κλπ., τώρα έχουν μετατραπεί σε «λάιφ-στάιλ», χωρίς κανένα απολύτως ενδιαφέρον. Προτιμώ να διαβάζω, σχεδόν καθημερινά, από εφημερίδες του εξωτερικού. Τα ιδιωτικά κανάλια αναπαράγουν το πρότυπο της χουντικής τηλεόρασης. Διασκέδαση και να περνάμε καλά. «Περάσατε καλά; Α!, Τι ωραία περάσαμε καλά!». Αυτό είναι το κλίμα, αυτή είναι η συνταγή. Το πρότυπο αυτό φτιάχτηκε στη Χούντα, ας μην το ξεχνάμε. Αν και με τη μεταπολίτευση η κρατική τηλεόραση παρήγαγε ή αναπαρήγαγε πολιτισμό, στο μέτρο των δυνατοτήτων της βέβαια. Πολιτισμό με την ακριβέστερη έννοια, καθώς έδειχνε το πραγματικό πρόσωπο της χώρας. Αυτό κράτησε μέχρι το 1989, οπότε τα κόμματα συμφώνησαν να παραχωρήσουν δημόσια τηλεοπτική συχνότητα σε 5 μεγαλοεκδότες, χωρίς νόμο και χωρίς καμία  προϋπόθεση. Αυτό είναι το «βρόμικο ‘89». Μονοπώλιο στην ενημέρωση και στη ψυχαγωγία. Ό,τι μας πουν αυτοί. Έκλεισαν και την ΕΡΤ ...Είναι δυνατόν να πιστέψουμε αυτά που μας λένε;»
Υπάρχει διέξοδος;

«Από τη δεκαετία του 1980 που ξεκίνησε η προσπάθεια με τη Μελίνα Μερκούρη, έχουν μείνει κάποια υπόλοιπα. Δηλαδή, κάποιος κόσμος που ακόμα παράγει. Και βιβλία και θέατρο και ταινίες και ντοκιμαντέρ. Αυτό πώς συντηρείται και πώ καταφέρνει να παράγει, μόνο τα παιδιά που το κάνουν το ξέρουν. Πόσο θα κρατήσει, επίσης δεν το ξέρω. Για παράδειγμα, το 1975, αμέσως μετά τον Τάκη Χορν, ανέλαβε στην ΕΡΤ ο Αλέξης Σολωμός, ένας μεγάλος άνθρωπος του θεάτρου, ογκόλιθος μπροστά σε αυτούς που ακολούθησαν. Δουλέψαμε τότε για τα ντοκιμαντέρ της ΕΡΤ με κινηματογραφικό τρόπο, κάναμε ταινίες, δεν κάναμε εκπομπές. Όπως κάνουν όλοι οι δημιουργοί ντοκιμαντέρ του κόσμου, ντοκιμαντέρ στο σινεμά. Έτσι δουλεύαμε. Γι’ αυτό και υπήρχε ποιότητα. Το «Μουσικό οδοιπορικό» με τη Δόμνα Σαμίου, αλλά και το «Παρασκήνιο» της δεκαετίας του 1970 είναι μάθημα κινηματογράφου».
ΛΙΓΑ ΛΟΓΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΦΩΤΟ ΛΑΜΠΡΙΝΟ:

- Σημεία αναφοράς του ήταν ο θείος του Μίμης Φωτόπουλος και οι ∆. Χορν, Σ. Πατατζής, Κ. Μπαστιάς, Μ. Ρομ, Ν. Σβορώνος, Κ. Γαβράς, Θ. Αγγελόπουλος και Δημ.Δεσποτίδης.
- Ο πατέρας του εκτελέστηκε στα Τζουμέρκα το 1949 από τον κυβερνητικό στρατό, αν και αιχμάλωτος.
- Η μητέρα του Ευγενία ήταν η καλύτερη ράφτρα. Εραβε από θεατρικά του Τσαρούχη μέχρι και τον Ρόμπερτ Μίτσαμ. Πέρασε από γερμανικά στρατόπεδα συγκέντρωσης στη Γερμανία (1943-1945, Ράβενσμπρουκ και Μπούχενβαλντ), από εξορίες στη Ελλάδα, έζησε στο Αμβούργο, βοήθησε πολύ κόσμο και δεν έχασε δράμι από τον δυναμισμό της.
- Τους φίλους του δεν τους διαλέγει για τις απόψεις τους, αλλά για το ήθος και το χιούμορ τους
- Έχει σκηνοθετήσει: για την ΕΡΤ Μουσικό οδοιπορικό με τη Δόμνα Σαμίου (1976-1977), Ο Πειραιάς του Γιάννη Τσαρούχη (1980), Πανόραμα του αιώνα (με τον Λέοντα Λοΐσιο, 1982-1987), Σεργκέι Παρατζάνωφ (1989-1990), Η ομορφιά θα σώσει τον κόσμο (1992), Αναζητώντας τη Βερενίκη (1997-1999), Χούντα είναι. Θα περάσει; (2012-2013). Σκηνοθέτησε επίσης τις μεγάλου μήκους ταινίες Άρης Βελουχιώτης — Το δίλημμα (1981), Δοξόμπους (1987), Γλέντι γενεθλίων ή Μια βουβή βαλκανική ιστορία (1995), Καπετάν Κεμάλ, ο σύντροφος (2007).
- Συνεργάστηκε επί σαράντα σχεδόν με την ΕΡΤ, παράγοντας  μερικά από τα σημαντικότερα ιστορικά ντοκιμαντέρ της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης (όπως  το «Πανόραμα του αιώνα»). Υπήρξε σκηνοθέτης του ραδιοφώνου από το 1961-1963 στους ραδιοθαλάμους του Ζαππείου (ΕΙΡ, Εθνικό Ίδρυμα Ραδιοφωνίας) όπου σκηνοθέτησε πολλά έργα για το «Θέατρο της Δευτέρας. Ήταν μαθητής του Μηχαήλ Ρομμ, ο πρώτος που ανέβασε Ιονέσκο στην Ελλάδα, ιδρυτικό μέλος της Εταιρείας Ελλήνων Σκηνοθετών και από τους σπουδαιότερους ερευνητές αρχειακού υλικού στην Ελλάδα και σε ολόκληρη την Ευρώπη.
- Από τις Εκδόσεις Καστανιώτη κυκλοφορούν τα βιβλία του Ισχύς μου η αγάπη του φακού — Τα κινηματογραφικά Επίκαιρα ως τεκμήρια της ιστορίας (1895-1940) (2005) και Λευκά σοσόνια (2006).
tvxs.gr