Ο ρόλος των συλλόγων Φίλων Μουσείων στην ενίσχυση της βιωσιμότητας των μουσείων: Μια πολυδιάστατη προσέγγιση

του γιώργου ξηρού

Περίληψη

Η παρούσα εργασία διερευνά τον ρόλο που διαδραματίζουν οι σύλλογοι φίλων μουσείων στην ενίσχυση της βιωσιμότητας των μουσείων. Μέσα από μια πολυδιάστατη προσέγγιση —οικονομική, κοινωνική, πολιτιστική, περιβαλλοντική και θεσμική— αναδεικνύεται η συνεισφορά τους όχι μόνο ως υποστηρικτικών φορέων, αλλά και ως στρατηγικών εταίρων στη μακροχρόνια επιβίωση και ανάπτυξη των μουσείων.

1. Εισαγωγή

Η βιωσιμότητα των μουσείων αποτελεί σήμερα κρίσιμο ζήτημα στη μουσειολογία. Δεν αφορά μόνο την οικονομική επιβίωση, αλλά και την κοινωνική ένταξη, την πολιτιστική συνέχιση και την περιβαλλοντική υπευθυνότητα (Pop et al., 2019). Στο πλαίσιο αυτό, οι σύλλογοι φίλων μουσείων μπορούν να θεωρηθούν πολλαπλασιαστές πόρων, κοινωνικής στήριξης και καινοτομίας.

Η ιστορία των συλλόγων φίλων ανάγεται ήδη στον 19ο αιώνα, με παραδείγματα όπως η Société des Amis du Louvre στη Γαλλία, που υποστήριξε την ανάπτυξη του Μουσείου του Λούβρου μέσω δωρεών και αγορών έργων τέχνης (British Association of Friends of Museums [BAfM], n.d.).

2. Θεωρητικό πλαίσιο

2.1 Βιωσιμότητα στα μουσεία

Η βιβλιογραφία επισημαίνει τέσσερις βασικές διαστάσεις: οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική και πολιτιστική (Pop et al., 2019). Η νέα διατύπωση του ICOM (2022) ενσωματώνει τη βιωσιμότητα ως βασικό πυλώνα στη λειτουργία των μουσείων (Ruggieri & Lippolis, 2023).

2.2 Ενδιαφερόμενοι φορείς

Οι σύλλογοι φίλων ανήκουν στο δίκτυο των «stakeholders» των μουσείων, μαζί με το κράτος, τις τοπικές κοινότητες και τον ιδιωτικό τομέα (Stylianou-Lambert et al., 2014). Η θέση τους ως ενδιάμεσων φορέων τους δίνει τη δυνατότητα να συνδιαμορφώνουν στρατηγικές πολιτιστικής βιωσιμότητας.

3. Ο ρόλος των συλλόγων φίλων

3.1 Οικονομική διάσταση

Οι σύλλογοι φίλων αποτελούν έναν από τους σημαντικότερους μηχανισμούς εξεύρεσης πρόσθετων πόρων για τα μουσεία. Μέσα από συνδρομές μελών, δωρεές και φιλανθρωπικές εκδηλώσεις (π.χ. εικαστικά γκαλά, δημοπρασίες, συναυλίες), συνεισφέρουν ουσιαστικά στη χρηματοδότηση εκθέσεων, στην αγορά έργων τέχνης και στη συντήρηση των συλλογών. Επίσης συνεισφέρουν οικονομικά με τη συμμετοχή των μελλών τους εθελοντικά σε δράσεις και ξεναγήσεις των μουσείων. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η συμβολή τους καλύπτει σημαντικό ποσοστό του ετήσιου προϋπολογισμού ενός μουσείου (Müller et al., 2024). Επιπλέον, λειτουργούν ως «μαξιλάρι» σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, όταν οι κρατικές επιχορηγήσεις μειώνονται, προσφέροντας έτσι οικονομική ανθεκτικότητα και σταθερότητα (Pop et al., 2019).

3.2 Κοινωνική διάσταση

Οι φίλοι των μουσείων συμβάλλουν στην ανάπτυξη μιας ενεργούς κοινότητας γύρω από το μουσείο. Μέσα από τη συμμετοχή τους δημιουργούν δεσμούς ανάμεσα στον οργανισμό και την τοπική κοινωνία, ενισχύοντας την κοινωνική νομιμοποίηση του μουσείου (Stylianou-Lambert et al., 2014). Η συμβολή τους δεν περιορίζεται μόνο στην οικονομική στήριξη, αλλά επεκτείνεται στην ενεργή εθελοντική συμμετοχή, είτε με τη μορφή ξεναγήσεων, είτε με την υποστήριξη εκπαιδευτικών προγραμμάτων, είτε με την οργάνωση δράσεων κοινωνικής συνοχής. Έτσι, οι σύλλογοι λειτουργούν ως «πολιτιστικοί μεσολαβητές» που γεφυρώνουν την απόσταση ανάμεσα στον επιστημονικό κόσμο των μουσειολόγων και στις ανάγκες της κοινωνίας.

3.3 Πολιτιστική διάσταση

Σε πολιτιστικό επίπεδο, οι φίλοι των μουσείων ενισχύουν τον βασικό ρόλο του μουσείου ως θεματοφύλακα της πολιτιστικής κληρονομιάς. Η συμβολή τους περιλαμβάνει την οικονομική υποστήριξη για την αγορά νέων έργων, την αποκατάσταση και συντήρηση υφιστάμενων συλλογών, αλλά και την έκδοση επιστημονικών καταλόγων και οδηγών (Pop et al., 2019). Επιπλέον, οργανώνουν και χρηματοδοτούν εκπαιδευτικά προγράμματα, σεμινάρια και πολιτιστικές δράσεις που εμπλουτίζουν το έργο του μουσείου και επεκτείνουν την επιρροή του πέρα από τον εκθεσιακό χώρο. Μέσα από τέτοιες πρωτοβουλίες, προωθούν την πολιτιστική συμμετοχή και ενισχύουν τη σχέση των πολιτών με την τέχνη και την ιστορία.

Ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στην καλλιέργεια της πολιτιστικής παιδείας των νέων γενεών. Οι σύλλογοι φίλων συχνά χρηματοδοτούν σχολικά προγράμματα, εκπαιδευτικά εργαστήρια και συνεργασίες με πανεπιστήμια, ενδυναμώνοντας έτσι τον εκπαιδευτικό ρόλο του μουσείου (Stylianou-Lambert et al., 2014). Η δραστηριότητα αυτή συμβάλλει στη διαμόρφωση ενός κοινού με αυξημένη πολιτιστική συνείδηση, ικανού να εκτιμήσει και να υπερασπιστεί τη διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς.

Επιπλέον, οι φίλοι αποτελούν συχνά «φορείς καινοτομίας», υποστηρίζοντας πιλοτικές δράσεις, όπως η εισαγωγή ψηφιακών εφαρμογών, οι εικονικές περιηγήσεις (VR/AR) και οι ψηφιακές αρχειοθετήσεις, με εκπαιδευτικά προγράμματα, διάθεση μουσειοβαλίτσων, που εμπλουτίζουν την εμπειρία του επισκέπτη και διευρύνουν το κοινό του μουσείου (Ruggieri & Lippolis, 2023).

3.4 Περιβαλλοντική διάσταση

Η ένταξη της περιβαλλοντικής διάστασης στη λειτουργία των μουσείων τα τελευταία χρόνια καθιστά τους συλλόγους φίλων συμμάχους σε δράσεις οικολογικής βιωσιμότητας. Μέσα από καμπάνιες και δράσεις ευαισθητοποίησης, υποστήριξη οικολογικών εκθέσεων ή χρηματοδότηση πράσινων τεχνολογιών (π.χ. φωτισμός LED, ανακύκλωση), οι σύλλογοι συμβάλλουν στην περιβαλλοντική υπευθυνότητα των μουσείων (American Alliance of Museums [AAM], 2012).

3.5 Θεσμική διάσταση

Οι φίλοι των μουσείων δεν είναι απλώς υποστηρικτικοί μηχανισμοί, αλλά και θεσμικοί συνομιλητές.Η Παγκόσμια Ομοσπονδία Φίλων Μουσείων (WFFM) αναφέρει ότι στηρίζουμε τα μουσεία διατηρώντας και προβάλλοντας την πολιτιστική μας κληρονομιά ως μία ενιαία κοινότητα φίλων Μέσα από την οργανωμένη τους παρουσία, μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο συνηγορίας (advocacy), ασκώντας επιρροή σε τοπικές και εθνικές πολιτιστικές πολιτικές (Ruggieri & Lippolis, 2023). Παράλληλα, συμβάλλουν στη διεύρυνση των συνεργασιών, ενισχύοντας τις διεθνείς σχέσεις και τη δικτύωση του μουσείου με άλλους οργανισμούς. Έτσι, η δράση τους υπερβαίνει το επίπεδο της τοπικής κοινωνίας και εισέρχεται στη σφαίρα της πολιτιστικής διπλωματίας.

4. Συμπεράσματα

Οι σύλλογοι φίλων μουσείων δεν αποτελούν απλούς υποστηρικτές, αλλά στρατηγικούς εταίρους στη βιωσιμότητα. Η συμβολή τους σε οικονομικό, κοινωνικό, πολιτιστικό, περιβαλλοντικό και θεσμικό επίπεδο αποδεικνύει τη σημασία τους στη μακροπρόθεσμη επιβίωση των μουσείων. Η θεσμοθέτηση της συνεργασίας και η ένταξή τους στον στρατηγικό σχεδιασμό μπορούν να ενισχύσουν περαιτέρω τον ρόλο τους.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

American Alliance of Museums. (2012). Museums, environmental sustainability and our future.
https://ww2.aam-us.org/docs/default-source/professional-networks/picgreenwhitepaperfinal.pdf

British Association of Friends of Museums (BAfM). (n.d.). About BAfM. Retrieved September 30, 2025, from https://en.wikipedia.org/wiki/British_Association_of_Friends_of_Museums

International Council of Museums (ICOM). (2022). ICOM museum definition. https://icom.museum/en/resources/standards-guidelines/museum-definition

Müller, J., Bäuerle, T., & Hungenberg, H. (2024). How sustainable are cultural organizations? International Journal of Arts Management, 26(2), 34–49. https://doi.org/10.1080/15487733.2024.2312660

Pop, I. L., Borza, A., Ighian, D., & Toader, V. (2019). Achieving cultural sustainability in museums: A step toward sustainable development. Sustainability, 11(4), 970. https://doi.org/10.3390/su11040970

Ruggieri, A., & Lippolis, S. (2023). Openness, innovation and sustainability in museum organizations. Museum International, 75(1–2), 34–52. https://doi.org/10.1080/13500775.2023.2348874

Stylianou-Lambert, T., Boukas, N., & Yerali, M. (2014). Museums and cultural sustainability: Stakeholders, forces, and cultural policies. International Journal of Cultural Policy, 20(5), 566–587.