Τα χελιδόνια ήρθαν: Το Χελιδόνισμα της Ρόδου

Τα χελιδόνια ήρθαν, ήρθε και η Άνοιξη

 

Το Χελιδόνισμα της Ρόδου ένα ανώνυμο  δημώδες άσμα, παραδίδεται από τον  Αθηναίο ( ακμή: περ. 200 μ.Χ.), ο οποίος αντλεί τις πληροφορίες του από το έργο Περί  των εν Ρόδω θυσιών του ιστοριογράφου Θεογένη, που δεν γνωρίζουμε πότε έζησε. Το άσμα είναι πιθανώς πολύ παλαιότερο , ενδεχομένως παλαιότερο από τον 5^ο αι. π.Χ. αφού ο Αριστοφάνης φαίνεται να έχει υπόψη του κάποιο χελιδονισμα.. Το τραγουδούσαν παιδιά που πήγαιναν από σπίτι σε σπίτι τον μήνα Βοηδρομιώνα ( περ. 15 Φεβρουαρίου- 15 Μαρτίου, δηλ. όταν έρχονταν τα χελιδόνια, οι προάγγελοι της άνοιξης. Στα παιδιά έδιναν γλυκίσματα, άλλα φαγώσιμα ή ακόμη και κρασί.

Τα άσμα τα αυτά , ανάλογα των οποίων υπάρχουν και σήμερα, κατά κανόνα συνδέονται με κρίσιμες μεταβάσεις στον κύκλο του έτους (πρωτοχρονιά, αρχή της άνοιξης, κ.ά.) και έχουν συχνά ευετηρικό χαρακτήρα, αποσκοπούν δηλαδή στο να φέρουν, «καλή χρονιά».

Ήλθε το χελιδόνι ήλθε

φέρνει τις καλοκαιριές

και χαρούμενες χρονιές,

κάτασπρα έχει την κοιλιά,

μαύρη την ουρά.

Ρίξε συκοπιταρίδα

από το αρχοντικό σου,

φέρε κύπελλο κρασί

και κανίστρι με τυρί.

Και το ξεροκόμματο,

μα και το αυγόψωμο

αγαπά το χελιδόνι. Να του δίνουμε ή θα καλοχεριστούμε;

Αν μας δώσεις- Αν μας αρνηθείς, ησυχία δεν θα βρεις

ή θα αρπάξουμε την πόρτα ή τ’ ανώφλι της

ή τη νοικοκυρά που ‘ναι μες στο σπίτι,

είναι μικροκαμωμένη, εύκολα σηκώνεται.

Αν θα μας φιλοδωρήσεις, να ‘ναι κάτι που αξίζει.

Άνοιγε, άνοιγε τη θύρα στα χελιδονάκια,

δεν είμαστε δα γέροι, είμαστε παιδιά.

                      (μετ. Μ.Ζ. Κοπιδάκης)

Παρόμοια χελιδονίσματα έχουν καταγραφεί στους νεότερους χρόνους σε διάφορες περιοχές της Ελλάδος. Πανελλήνια γνωστό είναι το

«Ήρθε, ήρθε χελιδόνα/ήρθε κι άλλη μελιηδόνα,
κάθισε και λάλησε/και γλυκά κελάηδησε :
Μάρτη, Μάρτη μου καλέ,/και Φλεβάρη φοβερέ,
κι αν φλεγίσεις κι αν τσικνίσεις /καλοκαίρι θα μυρίσεις.
Κι αν χιονίσεις , κι αν κακίσεις,/πάλιν άνοιξη θ” ανθίσεις.
Θάλασσαν επέρασα,/τη στεριάν δεν ξέχασα,
κύματα κι αν έσχισα , / έσπειρα “ κονόμησα.
Έφυγα κι αφήκα σύκα/ και σταυρόν και θημωνίτσα.
Κι ήρθα τώρα κι ηύρα φύτρα/κι ηύρα χόρτα, σπάρτα, βλίτρα,
βλίτρα, βλίτρα, φύτρα, φύτρα.Συ, καλή νοικοκυρά, / έμπα στο κελάρι σου,
φέρ” αυγά περδικωτά / και πουλιά σαρακοστά.
Όρισεν ο δάσκαλος / κι ο Θεός που τα “ δωκε
ν΄αγοράσουμε οχτώ,/ να πουλούμε δεκοχτώ,
να κερδαίνουμε τριάντα,/ διάφορα μεγάλα πάντα.Και στο σπίτι και στη χώρα / μέσα δω που “ ρθαμε τώρα,
μέσα γειά , μέσα χαρά, / στον αφέντη , στην κυρά,
στα παιδιά και στους γονείς,/σ΄όλους τους ,τους συγγενείς.
Μέσα Μάρτης, έξω ψύλλοι,/’εξω οχτροί , σας τρών΄οι σκύλοι.
Μέσα φίλοι, μέσα φτήνια, / και χαρές, χοροί, παιχνίδια,
και εφέτος και του χρόνου,/και του χρόνου κι άλλα χίλια.  »

Πηγή: Θ.Κ. Στεφανόπουλος, κ.λπ., Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας, Τόμος Τρίτος, εκδ. ΟΕΔΒ, Αθήνα 2002.