Στρατηγικές για την προστασία των εδαφών μας

Ανησυχητικά εμφανίζονται τα ποσοστά της υποβάθμισης του εδάφους αναδεικνύοντας την ευθραυστότητα του πολύτιμου αυτού πόρου και θέτοντας υπό αμφισβήτηση την ικανότητά μας να επιτύχουμε την αειφόρο ανάπτυξη καθώς και τους  στόχους του ΟΗΕ μέχρι το 2030. Από το 2014 ως Παγκόσμια Ημέρα  Εδάφους, έχει οριστεί η 5 Δεκεμβρίου ^ου , προκειμένου να υπογραμμιστεί   τη σημασία των εδαφών και να απευθύνει έκκληση για αυξημένη ευαισθητοποίηση και δράση για τη διασφάλιση της υγείας του εδάφους και της προστασίας του για την  προοπτική ενός βιώσιμου μέλλοντος.

Αναμείξτε σχολαστικά τον θρυμματισμένο βράχο, υγράνετε με νερό, γυρίστε το χώμα για να αεριστεί  και προσθέστε γενναιόδωρες ενισχύσεις νεκρών, αποσυνθετικών και ζωντανών οργανισμών. Αν και αυτή η συνταγή δεν είναι επαρκής, αυτή δημιουργεί τις προϋποθέσεις για τη διατήρηση της μήτρας των ορυκτών και οργανικών υλικών, ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση της ζωής στη Γη.

Τα υγιή εδάφη είναι απαραίτητα για την ανάπτυξη των καλλιεργειών, τη διήθηση του νερού, τη λειτουργία των οικοσυστημάτων και την αποθήκευση τεράστιων ποσοτήτων άνθρακα που διαφορετικά θα διαφύγουν στην ατμόσφαιρα. 

 Ενώ   σχηματίζονται συνεχώς μέσω της βαθμιαίας διάβρωσης της πέτρας, ο σχηματισμός του εδάφους υπερβαίνει κατά πολύ τον ρυθμό υποβάθμισης.   1 εκατοστό έδαφος μπορεί να διαρκέσει έως και 1.000 χρόνια για να σχηματιστεί, αλλά μόνο ημέρες για να διαβρωθεί.

Οι φυσικοί παράγοντες της υποβάθμισης του εδάφους επιδεινώνονται μέσω ανθρώπινων δραστηριοτήτων όπως η γεωργία, η αποψίλωση των δασών και η αστική ανάπτυξη. Το έδαφος είναι ουσιαστικά ένας μη ανανεώσιμος πόρος, όπως και τα ορυκτά καύσιμα.

Σήμερα εκτιμάται ότι όσο το ένα τρίτο των παγκόσμιων εδαφών έχουν υποβαθμιστεί, με 970 εκατομμύρια τόνους εδάφους χάνονται κάθε χρόνο, συνεπεία της διάβρωσης -μέσω κακών πρακτικών διαχείρισης- μόνο στην Ευρώπη, ενώ 24 δισεκατομμύρια τόνους χάνονται παγκοσμίως. 

Για τις λιγότερο ανεπτυγμένες χώρες, όπου η ποιότητα του εδάφους είναι ήδη φτωχή, οι συνέπειες της υποβάθμισης του εδάφους είναι δραματικές. Η γεωργία στην υποσαχάρια Αφρική - όπου περίπου ένα στα τέσσερα άτομα παραμένουν υποσιτιζόμενα  και το 38% των παιδιών ηλικίας κάτω των 5 ετών πάσχουν από χρόνιο υποσιτισμό  - οδήγησε σε περαιτέρω εξάντληση των θρεπτικών ουσιών και χαμηλών αποδόσεων δημητριακών. Η διάβρωση του εδάφους έχει επίσης ως αποτέλεσμα την απώλεια πολύτιμων αποθηκών άνθρακα από το εδαφικό πλέγμα, σε μια πρόσφατη μελέτη, υπολογίζει συνολικά σε  παγκόσμιο επίπεδο, απώλεια  άνθρακα 133 δισεκατομμυρίων τόνων από την αυγή της γεωργίας.

Παρά τη σημασία και την ευαισθησία της, η ευρεία συνειδητοποίηση της καταστροφής των εδαφών μας δεν είναι καλή. Η Παγκόσμια Ημέρα του Εδάφους,   επιδιώκει να το αλλάξει. Μέσω πολιτικών και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων, ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) των Ηνωμένων Εθνών στοχεύει να επιστήσει την προσοχή στη σημασία του υγιούς εδάφους και στην ανάγκη για βιώσιμη διαχείριση των πόρων του.

Η βιώσιμη χρήση και διαχείριση των εδαφών θα είναι εγγενής στην επιτυχία πολλών στόχων αειφόρου ανάπτυξης των Ηνωμένων Εθνών: επισιτιστική ασφάλεια (SDG 2), υγεία (SDG 3), ποιότητα υδάτων (SDG 6), δράση για το κλίμα SDG 13) και τη βιοποικιλότητα (SDG 15)  . Η ερευνητική κοινότητα της επιστήμης των εδαφών έχει πλήρη επίγνωση του κεντρικού ρόλου που πρέπει να διαδραματίζουν εάν πρέπει να επιτευχθεί μια βιώσιμη κοινωνία έως το 2030 . Ενθαρρύνεται η πρόοδος στην αύξηση της γονιμότητας του εδάφους μέσω πρακτικών τροποποίησης του , όπως η εφαρμογή βιοκαυσίμων - η χρήση πυρολυμένης βιομάζας, κυρίως άνθρακα, για τη βελτίωση του νερού του εδάφους και της διατήρησης θρεπτικών ουσιών. Το 2017 αποκτήσαμε  σημαντικές γνώσεις σχετικά με τις ιδιότητες της βιογεωχημικής και γονιμοποίησης των εδαφών.  

Παράλληλα με τις προσπάθειες γονιμότητας του εδάφους, δρομολογήθηκε μια νέα πρωτοβουλία για την ευαισθητοποίηση της αποτελεσματικής διαχείρισης των εδαφών ως πιθανό εργαλείο μείωσης του κλίματος. Οι υποστηρικτές υποστηρίζουν ότι η απομόνωση του ατμοσφαιρικού CO _2, με τη μορφή οργανικού άνθρακα στο έδαφος, μόλις 0,4% ετησίως έχει τη δυνατότητα αντιστάθμισης των ανθρωπογενών εκπομπών ( www.4p1000.org ). Ο Οργανισμός Τροφίμων και Γεωργίας (FAO) προωθεί περαιτέρω τις μη γνωστές δυνατότητες του οργανικού άνθρακα του εδάφους, απομακρύνοντας την επιστήμη σε εύπεπτες πληροφορίες και διευκολύνοντας έτσι τη μεταφορά γνώσεων από την επιστήμη στον τομέα της πολιτικής  . Η μεταφορά τέτοιων γνώσεων είναι απαραίτητη για την επιτυχή υλοποίηση πιθανών λύσεων.

Παρόλο που πολλές μελέτες για το έδαφος παραμένουν απόλυτες  και επικεντρώνονται σε μεμονωμένα θέματα, οι επιστήμονες του εδάφους καταβάλλουν προσπάθειες για τη μετάβαση σε διεπιστημονική έρευνα, πιο ολιστικές προσεγγίσεις στοχεύοντας ταυτόχρονα σε πολλαπλά SDG και σε επαφή με τους χρήστες της γης, τις επιχειρήσεις και τους φορείς χάραξης πολιτικής. Θα απαιτηθούν  ολοκληρωμένες προσεγγίσεις και η υιοθέτηση πρακτικών βιώσιμης διαχείρισης της γης προκειμένου να επιτευχθεί η παγκόσμια επισιτιστική ασφάλεια.

Ενώ υπάρχουν πολλές προκλήσεις που πρέπει να ξεπεραστούν πριν από το στόχο του SDO για το 2030, οι φιλόδοξοι στόχοι που έχουν τεθεί από τον ΟΗΕ δεν είναι ανέφικτοι. Οι βιώσιμες πρακτικές διαχείρισης μπορούν να αντιστρέψουν την υποβάθμιση του εδάφους και να αποκαταστήσουν την παραγωγικότητα. Επιτυχία σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιήθηκε στην Αιθιοπία και τη Ρουάντα, όπου οι ολοκληρωμένες πρακτικές διαχείρισης της γονιμότητας του εδάφους οδήγησαν στην αποκατάσταση της γης τα τελευταία χρόνια . Τα SDG αντιπροσωπεύουν μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία να αγκαλιάσουν τη βιωσιμότητα σε παγκόσμια κλίμακα και εκπαιδευτικές πρωτοβουλίες, όπως η Παγκόσμια Ημέρα του Εδάφους, όπου  είναι αναπόσπαστες για τον καθορισμό των δυναμικών πράξεων   που θα εξασφαλίσουν την ευημερία των μελλοντικών γενεών και του πλανήτη μας. Η συνταγή για το μέλλον πρέπει σε μεγάλο βαθμό να επικεντρωθεί στην προστασία των υγιεινών εδαφών για την επίτευξη της βιώσιμης επιτυχίας.

Nature Communications