Οι μετακινήσεις ανθρώπων εργαστήρι κοινωνικών πειραμάτων. Η περίπτωση του κομουνιστικού πειράματος στα νησιά Λίπαρι (580 π.Χ)

του ξηρου γιωργου

Γνωρίζουμε ότι λαοί ή ένας αριθμός ανθρώπων που έχουν συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή και όχι προκειμένου να επιλύσουν κοινωνικά, οικονομικά και γενικά θέματα επιβίωσης μετακινούνται σε άλλες περιοχές από την εγκατάστασή τους ή τη χώρα τους. Αρχαίοι Έλληνες μετακινούμενοι από την μητρόπολη δημιουργήσαν αποικίες. Ο αποικισμός είναι ένα εργαστήρι κοινωνικών πειραματισμών.

Η περιπέτεια μιας ομάδας Ελλήνων Δωριέων από την Κνίδο και την Ρόδο, μας δίνει ενδιαφέροντα στοιχεία οργάνωσης. Η ομάδα αυτών των Ελλήνων έχοντας να αντιμετωπίσει την πειρατεία των Ετρούσκων, υιοθέτησε για στρατιωτικούς λόγους ένα πλήρως κομμουνιστικό σύστημα, το οποίο διαδέχτηκε μια μετριοπαθείς μορφή κολεκτιβισμού και μια περιοδική ανακατανομή της γης. Το ακόλουθο χωρίο είναι από τον Διόδωρο (ίσως να προέρχεται από τον Τίμαιο) και έχει ιστοριογραφικό ενδιαφέρον .

Πολλά χρόνια ύστερα από αυτά τα γεγονότα[1] , όταν τα νησιά[2] και πάλι ερημώνονταν συνεχώς, μερικοί Κνίδιοι και Ρόδιοι, επειδή δυσανασχετούσαν κάτω από τον ζυγό των βασιλέων της Ασίας, αποφάσισαν να στείλουν αποικία. Διάλεξαν για αρχηγό τους τον Πένταθλο[3] των Κνίδιο - που κατάγονταν από τον Ιπποκράτη, απόγονο του Ηρακλή- κατά τη διάρκεια της 5οης Ολυμπιάδας (580-576 π.Χ.) κατά την οποία νίκησε στο στάδιο ο Επιτελίδης ο Λακεδαιμόνιος. Αυτοί λοιπόν, με τον Πένταθλο ως αρχηγό τους, έπλευσαν στη Σικελία, στην περιοχή του Λιλυβαίου, και βρήκαν τους Εγεσταλίους και τους Σελινουντίους να πολεμούν μεταξύ τους[4]. Πείσθηκαν από τους Σελινουντίους να πολεμήσουν στο πλευρό τους, αλλά έχασαν πολλούς άνδρες στη μάχη, ανάμεσά τους ήτα και ο ίδιος ο Πένταθλος. Έτσι όσοι απέμειναν, όταν νικήθηκαν στον πόλεμο οι Σελινούντιοι, αποφάσισαν να γυρίσουν στην πατρίδα. Διάλεξαν ως αρχηγούς τους τους συγγενής του Πένταθλθου, τον Γόργο, Θέσστορα και Επιθερσίδη και έπλεαν πίσω μέσω του Τυρρηνικού πελάγους. Όταν όμως έπιασαν στη Λιπάρα και βρήκαν εκεί φιλική υποδοχή[5], πείσθηκαν να εγκατασταθούν στη Λιπάρα μαζί με τους εγχώριους, καθώς όσοι είχαν απομείνει από την αποικία που είχε ιδρύσει ο Αίολος δεν ήταν πάνω από πεντακόσιοι. Αργότερα, επειδή καταπονούνταν από τους Ετρούσκους πειρατές[6], κατασκευάσανε στόλο και χωρίστηκαν σε δύο μέρη: οι μισοί καλλιεργούσαν τα νησιά τα οποία είχαν κάνει κοινή ιδιοκτησία όλων[7] ενώ οι άλλοι μισοί πολεμούσαν εναντίων των πειρατών και αφού έκαναν τις περιουσίες τους κοινή ιδιοκτησία, εφάρμοσαν το σύστημα των συσσιτίων και έζησαν κάμποσο καιρό με αυτόν τον κοινοτικό τρόπο. Αργότερα μοίρασαν μεταξύ στους τη νήσο Λιπάρα, όπου ήταν και η πόλη τους, αλλά τα άλλα νησιά τα καλλιεργούσαν από κοινού[8] Τέλος μοίρασαν μεταξύ τους όλα τα νησιά για μια περίοδο είκοσι ετών και τα ξαναμοιράζουν με κλήρο όταν περάσει αυτό το χρονικό διάστημα[9]. Ύστερα απ αυτά νίκησαν τους Ετρούσκους σε πολλές ναυμαχίες και από τα λάφυρα πολλές φορές έκαναν αξιόλογες αφιερώσεις της «δεκάτης» στους Δελφούς.

Διόδωρος, V.9

(μετάφραση Τ. Κουκουλιού)

Πηγή:M.M.Austin-P.Vidal-Naquet,Οικονομία και κοινωνία στην Αρχαία Ελλάδα, 321-324.

[1] Λίγο πριν ο Διόδωρος είχε αναφερθεί στον μυθικό αποικισμό των νησιών Λίπαρι από τον Αίολο και τους απόγονος του.

[2] Τα νησιά Λίπαρι βορειοδυτικά του στενού της Μεσσίνας.

[3] Το όνομά του θυμίζει το πένταθλον των αθλητών.

[4] Η Έγεστα και ο Σελινούς, ήταν δύο πόλεις στα δυτικά της Σικελίας. Οι κάτοικοι της πρώτης ήταν Έλυμοι και της δεύτερης Έλκηνες. Η μεταξύ τους έχθρα ήταν παραδοσιακή.

[5] Η παρουσία ιθαγενών στη Λιπάρα γύρω στο 580 είναι πολύ αμφίβολη, μια και οι αρχαιολόγοι επισημαίνουν, στην κύρια νεκρόπολη του νησιού, ένα χάσμα μεγαλύτερο από δύο αιώνες, ανάμεσα στον τελευταίο «αυσόνιο» οικισμό και τον πρώτο ελληνικό. Εξ άλλου τα ελληνικά ευρήματα του 6^ου αι. είναι πολύ σπάνιά

[6] Οι Ετρούσκοι πειρατές είναι πανίσχυροι στα μέσα του 6^ου αι.. Οι Λιπαραίοι θα αποκτούσαν και αυτοί μεγάλη φήμη ως πειρατές κατά τον 4^ο αι. πράγμα που έκανε τον Th.REINACH να πει : Οι Κνίδιοι των νησιών Λίπαρι δεν εφάρμοσαν ένα κουμμουνιστικό αρχικά και κατόπιν κολλεκτιβιστικό σύστημα ως ταξιδιώτες νομάδες, αλλά ως ληστές. Ο σοσιαλισμός τους ήταν ένας ληστρικός σοσιαλισμός, και φυσικά εξαφανίσθηκε όταν φάνηκε στον ορίζοντα το κράνος του Ρωμαίου χωροφύλακα.

[7] Το πρώτο στάδιο του πλήρους κομουνισμού.

[8] Το δεύτερο στάδιο, κατά το οποίο το κομουνιστικό σύστημα περιορίζεται στα γειτονικά νησιά).

[9] Το τρίτο στάδιο της περιοδικής ανακατανομής της γης, μιας πρακτική που μαρτυρείται σε πολλούς πολιτισμούς. Η εξέλιξη αυτή ίσως διευκολύνθηκε από την παρακμή της ναυτικής ισχύος των Ετρούσκων.)