Μονταίνι: Ο εαυτός & η πεμπτουσία του blogging

Σαν σήμερα, το 1592, έφυγε από τη ζωή ο Μισέλ ντε Μονταίνι, ο πρώτος δοκιμιογράφος, που θεωρείται ως ο τελευταίος ουμανιστής της γαλλικής Αναγγένησης και έχει χαρακτηριστεί ως «ο πρώτος μοντέρνος άνθρωπος», χάρη στην ενασχόλησή του με τον «εαυτό». Ως δημιουργός του δοκιμίου –ενός κράματος επιστημονικού πνεύματος και προσωπικού ύφους- αλλά και χάρη στην ιδιαιτερότητα των συλλογισμών του επηρέασε αμέτρητους συγγραφείς, όπως τον Φρίντριχ Νίτσε, και ίσως τη σύγχρονη αρθρογραφία και το blogging. Της Κατρίν Αλαμάνου

Στη Γαλλία σχεδόν όλοι οι μαθητές μαθαίνουν αυτή την ημερομηνία: 28 Φεβρουαρίου 1571. Ήταν η ημέρα που ο μορφωμένος γάλλος ευγενής απεσύρθη από τα δημόσια καθήκοντά του, μετακόμισε στον οικογενειακό πύργο, κοντά στο Μπορντώ, το château de Μontaigne, και άρχισε να γράφει Δοκίμια.  Ήταν τα 38α γενέθλιά του. Σκοπός του ήταν να περάσει το υπόλοιπο της ζωής τους παρατηρώντας τον εαυτό του.
Αυτή η ιδέα –το να γράφει κανείς για τον εαυτό του ώστε να δημιουργήσει έναν καθρέφτη μέσα στον οποίο άλλοι άνθρωποι αναγνωρίζουν τον δικό τους ανθρωπισμό- δεν υπήρχε από πάντα», όπως παρατηρεί η Sarah Bakewell, συγγραφέας του βιβλίου «How to Live-Or a Life of Montaigne in One Question and Twenty Attempts at an Answer».

Δεν με νοιάζει τόσο τι είμαι για τους άλλους, όσο τι είμαι για τον εαυτό μου.

Αυτή η ιδέα «έπρεπε να εφευρεθεί. Και σε αντίθεση με άλλες πολιτιστικές εφευρέσεις, η αρχή της μπορεί να εντοπιστεί σε ένα μόνο πρόσωπο». Ο Μονταίνι έγραψε σχεδόν για ό, τι του περνούσε από το μυαλό: για τα ζώα, το σεξ, τη μαγεία, τη διπλωματία, τη βία, τον ερμαφροδιτισμό, την αμφιβολία. Εξάλλου, essayer (essai =δοκίμιο) στα γαλλικά σημαίνει να προσπαθείς ή όπως προσθέτει η Bakewell να δοκιμάζεις.

Προτιμώ τη συντροφιά χωρικών, γιατί δεν έχουν μορφωθεί αρκετά για να επιχειρηματολογούν λανθασμένα.

Ο Andrew Sullivan προχώρησε ένα βήμα παραπέρα χαρακτηρίζοντας τον Μονταίνι ως «την πεμπτουσία του blogger» καθώς τόλμησε «να δείξει πως ένας συγγραφέας, εξελίσσεται, αλλάζει γνώμη, μαθαίνει νέα πράγματα, μεταθέτει την προοπτική του, ωριμάζει». Πράγματι, τα Δοκίμια του Μονταίνι, μεταβάλλονταν και εμπλουτίζονταν διαρκώς με νέες ιδέες και απόψεις, θεμέλιο των οποίων υπήρξε η κριτική του κόσμου στον οποίο έζησε.

Τίποτα δεν είναι τόσο ακλόνητα πιστευτό όσο αυτό που γνωρίζουμε λιγότερο.

Η ασχολία του Μονταίνι με τον εαυτό κράτησε για είκοσι χρόνια κατά τα οποία έγραψε τα περίφημα Δοκίμιά του. Τα δύο πρώτα βιβλία Δοκιμίων εμφανίστηκαν το 1580. Μέχρι το 1588, όταν εξέδωσε και ένα τρίτο βιβλίο, όσοι ασχολούνταν με τη φιλοσοφία στη Γαλλία και είχαν κλασική παιδεία, είχαν ήδη διαβάσει τα δύο πρώτα.
Τα βιβλία του ήταν εντελώς πρωτότυπα. Δεν ήταν εξομολογητικά ούτε αυτοβιογραφικά. Δεν είχαν καμία αξίωση να συνθέσουν την αφήγηση ενός βίου, αλλά αποτύπωναν τη συνεχή συνομιλία του πρωταγωνιστή με τους αρχαίους έλληνες και ρωμαίους συγγραφείς της βιβλιοθήκης του. Και φυσικά, τη συνομιλία του με τον εαυτό του.

Δεν υπάρχει πιο ταπεινωτική απάντηση από την περιφρονητική σιωπή.

Η άποψή του ότι ο εαυτός ξεπερνά συνεχώς τις περασμένες του πεποιθήσεις, ήταν τόσο ριζοσπαστική, ώστε πολλοί περιγράφουν τον Μονταίνι ως τον «πρώτο μοντέρνο άνθρωπο». Ο Leonard Woolf, που επίσης τον χαρακτηρίζει ως «τον πρώτο εξ’ ολοκλήρου μοντέρνο άνθρωπο», υποστήριξε πως η νεωτερικότητά του συνίστατο στην «έντονη ευαισθητοποίηση και το παθιασμένο ενδιαφέρον του στη μοναδικότητα του εαυτού του και όλων των άλλων ανθρώπων».

Όσον αφορά την αφοσίωση, δεν υπάρχει στον κόσμο τόσο ύπουλο ζώο όσο ο άνθρωπος.

Ο Μονταίνι ήταν επίσης ιδιαίτερα ευαισθητοποιημένος σχετικά με τα ζώα. Υπήρξε ίσως ο πρώτος στοχαστής που εισήγαγε το ζήτημα του σεβασμού των υπόλοιπων πλασμάτων που ζουν στη γη και σύμφωνα με ορισμένους ήταν ο πρώτος διδάξας των δικαιωμάτων των ζώων, σφοδρός πολέμιος της κακοποίησης και της βιαιότητας του ανθρώπου εις βάρος τους.

Όταν παίζω με τη γάτα μου, ποιος ξέρει αν δεν είμαι ένας τρόπος για να περνάει την ώρα της περισσότερο από ό, τι είναι αυτή για μένα;

Το «Περί δόξας και ματαιότητας», ίσως το σημαντικότερο δοκίμιο του Μονταίνι, αποτελεί ένα στοχασμό πάνω στον θάνατο και παράλληλα στο γράψιμο. Το δοκίμιο τελειώνει με την μαντικό κέντρο της αρχαίας Ελλάδας, με τη δελφική παραίνεση του «Γνώθι σαυτόν» και τον Μονταίνι να υπερασπίζεται την ενασχόλησή του με τον «εαυτό» του, ως τη μόνη γνώση που αυτός, ή οποιοσδήποτε άλλος, μπορεί να ελπίζει ότι θα κατακτήσει.
Πηγές: 
Jane Kramer, «Me, Myself, and I: What made Michel de Montaigne the first modern man?», The New Yorker, September 7, 2009.
Ruth Scurr, «How to Live: A Life of Montaigne in One Question and Twenty Attempts at an Answer by Sarah Bakewell», The Guardian, January 24, 2010.
Patricia Cohen, «Conversation Across Centuries With the Father of All Bloggers», The New York Times, December 17, 2010.
TVXS