Κυβερνοψυχολογία: Ταυτότητα και Κοινωνικότητα στην Ψηφιακή Εποχή

 

Ξηρός Γιώργος

Περίληψη

Η παρούσα μελέτη εξετάζει την επίδραση της ψηφιακής τεχνολογίας στη διαμόρφωση της ταυτότητας και της κοινωνικότητας των ανθρώπων, με έμφαση στη νεολαία και τον ελληνικό ψηφιακό χώρο. Εστιάζει στο πώς οι ψηφιακές πλατφόρμες επηρεάζουν την αυτοαντίληψη, τις κοινωνικές σχέσεις και την ψυχική υγεία. Η κυβερνοψυχολογία προσφέρει ένα ερμηνευτικό πλαίσιο για την κατανόηση του τρόπου με τον οποίο ο σύγχρονος άνθρωπος συνδιαλέγεται με την τεχνολογία, διαμορφώνοντας πολλαπλές ταυτότητες και νέα μοντέλα κοινωνικότητας.

Λέξεις-κλειδιά: κυβερνοψυχολογία, ψηφιακή ταυτότητα, κοινωνικά δίκτυα, ελληνική νεολαία, διαδικτυακή κοινωνικότητα

---

1. Εισαγωγή: Ο νέος "ψηφιακός εαυτός"

Η ραγδαία εξάπλωση των ψηφιακών μέσων έχει αναδιαμορφώσει θεμελιώδεις πτυχές της ανθρώπινης ψυχολογίας. Ο εαυτός πλέον δεν βιώνεται μόνο ως φυσική παρουσία, αλλά επεκτείνεται σε ένα διαδικτυακό πεδίο, όπου κατασκευάζεται, προβάλλεται και τροποποιείται. Η κυβερνοψυχολογία, ως υποκλάδο της ψυχολογίας, μελετά ακριβώς αυτή τη νέα, διαμεσολαβημένη σχέση του ανθρώπου με τον ψηφιακό κόσμο.

2. Πολλαπλότητα της ψηφιακής ταυτότητας

Ο σύγχρονος χρήστης συντηρεί πολλαπλές εκδοχές του εαυτού του στο διαδίκτυο. Η ταυτότητα στο Facebook, στο Instagram ή στο TikTok ενδέχεται να διαφέρει σημαντικά από την προσωπικότητα στην καθημερινότητα. Στην Ελλάδα, με την ευρεία χρήση του Instagram από εφήβους και νέους ενήλικες, η "ψηφιακή περσόνα" συχνά λειτουργεί ως εργαλείο κοινωνικής αποδοχής και ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης.

Ωστόσο, αυτή η πολλαπλότητα ενδέχεται να επιφέρει σύγχυση ως προς την αίσθηση του εαυτού, ιδιαίτερα σε ηλικίες όπου η ταυτότητα βρίσκεται υπό διαμόρφωση. Το φαινόμενο της αυτοαντικειμενοποίησης, όπου ο χρήστης αντιλαμβάνεται τον εαυτό του ως προϊόν προς κατανάλωση, είναι διαδεδομένο στα ελληνικά social media, κυρίως στις κοινότητες των influencers.

3. Η ψυχολογία της αποδοχής: Likes, shares και κοινωνική αξία

Η ανάγκη για κοινωνική αποδοχή έχει μεταφερθεί από τη σχολική αυλή και τις παρέες στις οθόνες. Τα likes, τα σχόλια και οι αλληλεπιδράσεις προσδίδουν ένα είδος ψηφιακής αξίας. Πολλοί νέοι στην Ελλάδα αναφέρουν ότι η ημέρα τους επηρεάζεται από την απήχηση των δημοσιεύσεών τους.

Η διαρκής σύγκριση με "ιδανικές" ζωές, κυρίως μέσω του Instagram, συμβάλλει στην ανάπτυξη άγχους, χαμηλής αυτοεκτίμησης και ακόμη και καταθλιπτικής διάθεσης. Το φαινόμενο FOMO (Fear of Missing Out) είναι έντονο, καθώς η συνεχής ροή περιεχομένου δημιουργεί την αίσθηση ότι ο χρήστης μένει πίσω από την κοινωνική πραγματικότητα.

4. Ψηφιακές σχέσεις και ελληνική κοινωνικότητα

Η Ελλάδα παρουσιάζει μια ιδιαίτερη πολιτισμική ιδιαιτερότητα: οι διαπροσωπικές σχέσεις έχουν παραδοσιακά έντονη φυσική διάσταση. Ωστόσο, η πανδημία και η γενικευμένη χρήση των ψηφιακών μέσων έδειξαν ότι η κοινωνικότητα μπορεί να μετατοπιστεί και στο ψηφιακό πεδίο.

Η χρήση πλατφορμών όπως το Discord ή το Reddit από Έλληνες νέους έχει ενισχύσει μορφές κοινοτικής ψηφιακής αλληλεπίδρασης. Ωστόσο, δεν είναι λίγοι εκείνοι που νιώθουν αποξενωμένοι ή κοινωνικά αποκομμένοι, παρά την ψηφιακή "παρουσία" τους.

5. Ανωνυμία και αποπροσωποποίηση

Η ανωνυμία στα ελληνικά fora (π.χ. Phorum.gr, Reddit Greece, 4chan Greek threads) ενθαρρύνει την ελευθερία λόγου, αλλά και την απελευθέρωση από κοινωνικούς κανόνες. Αυτό έχει διπλή επίδραση: από τη μία πλευρά ενισχύει την έκφραση αυθεντικών σκέψεων, από την άλλη ενδέχεται να οδηγήσει σε επιθετικές ή παθολογικές συμπεριφορές, όπως το διαδικτυακό bullying.

6. Η ανάγκη για νέα παιδεία του εαυτού

Η κυβερνοψυχολογία καλείται όχι μόνο να ερμηνεύσει, αλλά και να εκπαιδεύσει. Η ανάπτυξη μιας ψηφιακής αυτογνωσίας είναι κρίσιμη, ιδιαίτερα για τη νεολαία. Τα σχολεία και τα πανεπιστήμια θα μπορούσαν να εντάξουν μαθήματα ψηφιακής ψυχολογίας, ώστε να ενισχυθεί η κριτική σκέψη απέναντι στα ψηφιακά πρότυπα.

Η τεχνητή νοημοσύνη, οι αλγόριθμοι και η εικονική πραγματικότητα θα εντείνουν τις προκλήσεις για την ταυτότητα και την κοινωνικότητα. Η πρόκληση δεν είναι η τεχνολογία καθαυτή, αλλά η ψυχολογική ετοιμότητα του ανθρώπου να ζήσει μέσα από αυτή.

---

Βιβλιογραφία 

Turkle, S. (2011). Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other. Basic Books.

Joinson, A. (2001). Self-disclosure in computer-mediated communication: The role of self-awareness and visual anonymity. European Journal of Social Psychology, 31(2), 177–192.

Kuss, D. J., & Griffiths, M. D. (2015). Internet addiction in psychotherapy. Palgrave Macmillan.

Twenge, J. M. (2017). iGen: Why Today’s Super-Connected Kids Are Growing Up Less Rebellious, More Tolerant, Less Happy. Atria Books.

Suler, J. (2004). The Online Disinhibition Effect. CyberPsychology & Behavior, 7(3), 321–326.

Τσαούσης, Γ. (2020). Ψηφιακή Ταυτότητα και Αυτοεκτίμηση στους Εφήβους. Ψυχολογία, 25(2), 114–130.