Το όραμα για το Ελληνικό Έθνος του Ρήγα Φεραίου και του Αδαμάντιου Κοραή

Ο Ρήγας γεννήθηκε στο Βελεστίνο της Θεσσαλίας στα μέσα της δεκαετίας του 1750. Δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα η ακριβής χρονολογία της γέννησής του, αλλά η πιθανότερη εκδοχή είναι το 1757. Οι γονείς του, Κυρίτζης και Μαρία, ήταν ευκατάστατοι κάτοικοι του Βελεστίνου. Ο πατέρας του ασχολείτο με βιοτεχνικές και εμπορικές δραστηριότητες. Είχε έναν αδελφό, τον Κώστα, και μια αδελφή, την Ασήμω. Παρακολούθησε μαθήματα στο σχολείο της Ζαγοράς. Μετά την ολοκλήρωση των βασικών σπουδών του, κι αφού για ένα μικρό διάστημα δίδαξε κι ο ίδιος σε ένα κοντινό χωριό, τον Κισσό, εγκατέλειψε την πατρίδα του και πήγε στην Πόλη. Η μετάβασή του στην Πόλη τοποθετείται γύρω στο 1773-1774, όταν ήταν 17, περίπου, ετών. Εκεί φαίνεται ότι εντάσσεται στην ανθούσα κοινότητα των πηλιορειτών εμπόρων και ασχολείται και ο ίδιος με το εμπόριο. Αξιοποιώντας τις στενές σχέσεις των συμπατριωτών του με τους Φαναριώτες και το Πατριαρχείο έρχεται σε επαφή με τον Αλέξανδρο Υψηλάντη --πατέρα των Κωνσταντίνου και Δημητρίου Υψηλάντη και παππού του νεότερου Αλέξανδρου Υψηλάντη-- και γίνεται γραμματέας του. Ο Υψηλάντης τον βοηθά να αποκτήσει ανώτερη μόρφωση και να μάθει γαλλικά. Δεν είναι γνωστό το ακριβές διάστημα που παρέμεινε στην Πόλη, αλλά φαίνεται ότι κάποια στιγμή έφυγε μαζί με τον Υψηλάντη για τις Ηγεμονίες.

Γύρω στα 1786 βρίσκεται στο Βουκουρέστι. Εκεί προσλαμβάνεται ως γραμματέας από τον άρχοντα Μπραγκοβάνου. Στο Βουκουρέστι, ο Ρήγας συναντά τον Δημήτριο Καταρτζή, με τον οποίο σχετίζεται στενά. Ο Δημήτριος Καταρτζής (1730-1807) υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους εκπροσώπους της ελληνικής λογιοσύνη του 18ου αιώνα. Οραματιζόταν τη δημιουργία μιας ελληνικής επικράτειας ευθυγραμμισμένης με τα πρότυπα του ευρωπαϊκού διαφωτισμού, ιδιαίτερα όπως αυτά εκφράστηκαν από τους Εγκυκλοπαιδιστές. Επεξεργάστηκε ένα ευρύ μεταρρυθμιστικό πρόγραμμα που θεμελιωνόταν στη δημοτική γλώσσα ως αποκλειστικό όργανο παιδείας. Την περίοδο που τον συνάντησε ο Ρήγας, ο Καταρτζής βρισκόταν στην κορυφή της δικαστικής ιεραρχίας και ασχολούνταν με την ανάπτυξη του σχεδίου του σε σειρά προκηρύξεων, δοκιμίων και μελετών. Εκτός από τον Ρήγα, στον κύκλο του ανήκαν ο Γρηγόριος Κωνσταντάς, ο Δανιήλ Φιλιππίδης κ.ά. Σύμφωνα με τον Χρήστο Περραιβό, που υπήρξε σύντροφος και ο πρώτος βιογράφος του Ρήγα, ο Καταρτζής γοητευμένος από την προσωπικότητα του Ρήγα άρχισε να συνεργάζεται μαζί του. Τον δίδαξε αραβικά και τον συνέδραμε με τις πολιτικές συμβουλές του. Το 1790, ηγεμόνας της Βλαχίας διορίζεται ο Μαυρογένης, ο οποίος δεν είναι Φαναριώτης. Ο Ρήγας φαίνεται ότι είχε αρχίσει να απομακρύνεται από τους φαναριώτικους κύκλους μετά την αναγόρευση του Υψηλάντη σε ηγεμόνα της Μολδαβίας. Έτσι, μετά από λίγο καιρό μπαίνει στην υπηρεσία του Μαυρογένους ως γραμματέας. Επίσης, σύμφωνα με ορισμένες ενδείξεις, κατά την παραμονή του στη Βλαχία, ο Ρήγας απέκτησε τσιφλίκι στην επαρχία της Βλάσκας και ασχολήθηκε με την παραγωγή και το εμπόριο κτηνοτροφικών προϊόντων. Στη διάρκεια του ρωσοτουρκικού πολέμου του 1787-1792, ο Μαυρογένης ανέλαβε την επιστασία των τουρκικών στρατευμάτων της περιοχής. Ο Ρήγας διορίζεται μεσολαβητής μεταξύ του Μαυρογένους και των τουρκικών στρατευμάτων που σταθμεύουν στην Κράιοβα. Εκεί του δίνεται η ευκαιρία να γνωριστεί με έναν τούρκο οπλαρχηγό της περιοχής του Βιδινίου, τον Πασβάνογλου ή Παζβάντογλου. Όταν ο τελευταίος πέφτει στη δυσμένεια του Μαυρογένους, ο Ρήγας τον φυγαδεύει και μετά το θάνατο του Μαυρογένους τον ξανασυναντά και τον μυεί στο πολιτικό του όραμα. Την ίδια, περίπου, περίοδο συνοδεύει στη Βιέννη το Μεγάλο Σερδάρη Χριστόδουλο Κιρλιάνο, ως γραμματέας και διερμηνέας. Εκεί παραμένει μέχρι την άνοιξη του 1791 και τυπώνει το Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών (1790) και το Φυσικής Απάνθισμα (1790) με τη συνδρομή και χορηγία του Κιρλιάνου. Το 1793 φτάνει στο Βουκουρέστι ο Χρήστος Περραιβός, ο οποίος επιδιώκει συνάντηση με τον Ρήγα. Εντυπωσιάζεται από το λόγο του και από την κατήχηση του Καταρτζή. Έκτοτε και μέχρι τη σύλληψη του Ρήγα στην Τεργέστη παραμένει αχώριστος σύντροφός του. Ο Ρήγας εμπνέεται από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και οραματίζεται ένα βαλκανικό μέλλον, όπου όλες οι εθνότητες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ("Βούλγαροι, κι Αρβανήτες, Αρμένοι, και Ρωμηοί, Αράπηδες και Άσπροι", γράφει στο Θούριο) θα συγκροτήσουν ένα σύγχρονο κράτος με δημοκρατικές αρχές και οικονομική ελευθερία. Η Επαναστατική Προκήρυξις, επίσης, απευθύνεται στο λαό, απόγονο των Ελλήνων, που κατοικεί στη Ρούμελη, τη Μικρά Ασία, τα νησιά του Αρχιπελάγους, τη Βλαχομπογδανία και όσους "στενάζουν υπό την δυσφορωτάτην τυραννίαν του Οθωμανικού βδελυρωτάτου δεσποτισμού", Χριστιανούς και Τούρκους, "χωρίς κανένα ξεχωρισμόν θρησκείας". Υιοθετεί τις αρχές του φυσικού δικαίου και γράφει στο φυλλάδιο της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως (Τα Δίκαια του Ανθρώπου):

"Άρθρον 3. Όλοι οι άνθρωποι, Χριστιανοί και Τούρκοι, κατά φυσικόν λόγον είναι ίσοι. Όταν πταίση τινάς, οποιασδήποτε καταστάσεως, ο Νόμος είναι ο αυτός διά το πταίσμα και αμετάβλητος· ήγουν δεν παιδεύεται ο πλούσιος ολιγώτερον και ο πτωχός περισσότερο διά το αυτό σφάλμα, αλλ' ίσα-ίσα. ... Άρθρον 6. Η Ελευθερία (...) έχει ως θεμέλιον  την φύσιν, διατί φυσικά αγαπώμεν να είμεθα ελεύθεροι· έχει ως κανόνα την δικαιοσύνην, διατί η δικαία ελευθερία είναι καλή· έχει ως φύλακα τον Νόμον, διατί αυτός προσδιορίζει, έως πού πρέπει να είμεθα ελεύθεροι. ... Άρθρον 16. Το δίκαιον του να εξουσιάζη καθένας ειρηνικώς τα υποστατικά του είναι εκείνο το οποίον ανήκει εις κάθε κάτοικον· ήγουν, να τα χαίρεται, να τα μεταχειρίζεται κατά την θέλησίν του, να απολαμβάνει τα εισοδήματά του, τον καρπόν της τέχνης του, της εργασίας του και της φιλοπονίας του, χωρίς να ημπορέση ποτέ κανένας να τον πάρη στανικώς μήτε ένα λεπτόν."

Το πρότυπό του κατά τη συγγραφή της Νέας Πολιτικής Διοικήσεως είναι το γαλλικό σύνταγμα.

Το 1796 ο Ρήγας αποφασίζει να μεταβεί εκ νέου στη Βιέννη. Εκεί παραμένει από τον Αύγουστο του 1796 μέχρι το Δεκέμβριο του 1797. Στη Βιέννη, από τα μέσα του 17ου αιώνα συρρέουν πολλοί Έλληνες, κυρίως από τη δυτική Μακεδονία. Όταν φτάνει ο Ρήγας εκεί, συναντά μια εξαιρετικά αναπτυγμένη κοινότητα εμπόρων, αφού από τους 120, περίπου, εμπορικούς και τραπεζιτικούς οίκους της αυστριακής πρωτεύουσας τα τρία τέταρτα ανήκουν σε Έλληνες. Πολλοί από αυτούς έχουν αυστριακή υπηκοότητα για λόγους που σχετίζονται με την ελευθερία των μετακινήσεων και των οικονομικών συναλλαγών. Από τις αρχές του 1790, εκδίδεται στη Βιέννη το πρώτο ελληνικό δημοσιογραφικό όργανο, η Εφημερίς, από τους αδελφούς Μαρκίδες Πούλιου. Ο νεότερος από αυτούς, ο Γεώργιος Μαρκίδης Πούλιος, αυστριακής υπηκοότητας, είναι βαθιά επηρεασμένος από τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης και προπαγανδίζει στους αναγνώστες του τις νέες αρχές της πολιτικής. Ο Ρήγας φτάνοντας στη Βιέννη αναπτύσσει έντονη συνωμοτική δράση και συστήνει μυστική πατριωτική εταιρεία, μέλη της οποίας γίνονται πολλοί έλληνες έμποροι της αυστριακής πρωτεύουσας. Οι εκδότες της Εφημερίδος υποστηρίζουν την προπαγανδιστική και εκδοτική δραστηριότητα του Ρήγα με όλα τα μέσα που διαθέτουν, ενώ πολλοί εύποροι έμποροι της ελληνικής κοινότητας χρηματοδοτούν τις δραστηριότητές του.
Στη Βιέννη, ο Ρήγας ασχολείται με την έκδοση των έργων του. Λόγω του φόβου της αυστριακής αστυνομίας, ορισμένα από αυτά τυπώνονται κρυφά. Το Σχολείον των Ντελικάτων Εραστών (1790) και το Φυσικής Απάνθισμα (1790) είχαν τυπωθεί ελεύθερα. Το ίδιο και ο τέταρτος τόμος του Νέου Αναχάρσιδος (1797), και ο Ηθικός Τρίπους (1797). Αντίθετα, ο Θούριος (1797), το Στρατιωτικόν Εγκόλπιον και η Νέα Πολιτική Διοίκησις [Η Προκήρυξη, Τα Δίκαια του Ανθρώπου και το Σύνταγμα] (1797) τυπώθηκαν κρυφά. Η διάδοση του προπαγανδιστικού υλικού πραγματοποιείται μέσων των διαύλων επικοινωνίας που διαθέτουν οι έλληνες έμποροι με τις διάφορες περιοχές της Βαλκανικής. Στη Βιέννη, ο Ρήγας τυπώνει, επίσης, το 1796, την Επιπεδογραφία της Κωνσταντινουπόλεως και το 1797 τη Νέα Χάρτα της Βλαχίας και μέρους της Τρανσυλβανίας, τη Γενική Χάρτα της Μολδαβίας και μέρους των γειτνιαζουσών αυτή επαρχιών, τη Χάρτα της Ελλάδος, την Εικόνα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, το έμμετρο δράμα του Metastasio Ολύμπια, και τη Βοσκοπούλα των Άλπεων του Marmontel. Το πολιτικό όραμα του Ρήγα συνίσταται στη δημιουργία μιας πολυεθνικής βαλκανικής επικράτειας που θα είναι απαλλαγμένη από τις αγκυλώσεις της οθωμανικής πολιτικής, οι οποίες υπονομεύουν την οικονομική και πολιτική συγκρότηση των νέων κοινωνικών ομάδων που διαμορφώνονται στην περιοχή κατά τα τέλη του 18ου αιώνα. Μείζων πολιτικός του στόχος είναι να έρθει σε επαφή με τον Ναπολέοντα, που εκείνη την εποχή βρίσκεται στην Ιταλία, για να τον πείσει να στρέψει την προσοχή του στις βαλκανικές περιοχές της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Προκειμένου να διανοίξει ένα δίαυλο επικοινωνίας καταφεύγει στο συμβολισμό του δώρου: Στέλνει στον αυτοκράτορα μια ταμπακιέρα φτιαγμένη από το ξύλο δάφνης που βρίσκεται στα ερείπια του ναού του Απόλλωνα, στα θεσσαλικά Τέμπη. Σύμφωνα με την αφήγηση του Περραιβού, ο Ναπολέων, ο οποίος εν τω μεταξύ είχε καταλάβει τη Βενετία, συγκινήθηκε από το δώρο και κάλεσε τον Ρήγα στη Βενετία. Είτε αληθεύει η αφήγηση αυτή είτε όχι, ο Ρήγας πηγαίνει στην Τεργέστη αποφασισμένος να περάσει στην Ιταλία και να τον συναντήσει.
Όταν αποφασίζει να πάει στην Τεργέστη, προπέμπει όλα τα νόμιμα και παράνομα τυπωμένα συγγράμματά του στον έμπορο Αντώνιο Κορωνιό που είναι μέλος της πατριωτικής εταιρείας και ζει στην Τεργέστη. Λόγω της απουσίας του Κορωνιού τα υλικά αυτά πέφτουν στα χέρια του συνεταίρου του, Δημητρίου Οικονόμου, ο οποίος τα παραδίδει στις αυστριακές αρχές. Με την άφιξή του ο Ρήγας και ενώ ετοιμάζεται να συναντήσει το Γάλλο Πρόξενο συλλαμβάνεται από την αυστριακή αστυνομία. Είναι 19 Δεκεμβρίου 1797. Κρατείται και ανακρίνεται για δύο, περίπου, μήνες στην Τεργέστη και στις 13 Φεβρουαρίου 1798 τον στέλνουν στη Βιέννη όπου φυλακίζεται μαζί με άλλους συντρόφους της πατριωτικής εταιρείας. Οι σύντροφοί του αυτοί είναι ο Ευστράτιος Αργέντης από τη Χίο, 31 ετών, ο Δημήτριος Νικολίδης από τα Ιωάννινα, 32 ετών, οι αδελφοί Παναγιώτης και Ιωάννης Εμμανουήλ από την Καστοριά, 22 και 24 ετών αντίστοιχα, ο Αντώνιος Κορωνιός από τη Χίο, 27 ετών, ο Θεοχάρης Γεωργίου Τουρούντζιας από τη Σιάτιστα, 22 ετών, ο Ιωάννης Καρατζάς από τη Λευκωσία, 31 ετών, ο Γεώργιος Θεοχάρης από την Καστοριά, αυστριακός υπήκοος, 39 ετών, ο Γεώργιος Πούλιος από τη Σιάτιστα, επίσης αυστριακός υπήκοος, 32 ετών, ο Ανδρέας Μασούτης, από τη Λάρισα, 35 ετών και ο Κωνσταντίνος Άμοιρος από τη Χίο, 38 ετών. Οι περισσότεροι από αυτούς ασχολούνται με το εμπόριο. Μετά το πέρας των ανακρίσεων οι δύο τελευταίοι αφήνονται ελεύθεροι λόγω έλλειψης επιβαρυντικών στοιχείων, ενώ οι αδελφοί Μαρκίδες Πούλιου, ο Γεώργιος Θεοχάρης και δύο ακόμα συνεργάτες τους, ο Ελληνοσέρβος Φίλιππος Πέτροβιτς και ο γερμανός τυπογράφος Πέτερς, απελαύνονται. Ο Ρήγας και οι υπόλοιποι σύντροφοί του, ως τούρκοι υπήκοοι, παραδίδονται, στις αρχές Μαΐου 1798, στον Πασά του Βελιγραδίου ο οποίος έχει εντολή να τους μεταφέρει στην Πόλη. Πληροφορίες που φτάνουν στο Βελιγράδι, ωστόσο, φέρουν τον εξεγερμένο Πασβάνογλου έτοιμο να επιτεθεί για να απελευθερώσει τον Ρήγα κι έτσι ο Πασάς του Βελιγραδίου αποφασίζει να θανατώσει τους κρατούμενους επιτόπου. Η εκτέλεση έγινε στα υπόγεια του πύργου της Νεμπόιτσας, όπου ο Ρήγας και οι σύντροφοί του κρατούνταν φυλακισμένοι, τη νύχτα της 10ης προς την 11η Ιουνίου 1798 και τα πτώματά τους πετάχτηκαν στον ποταμό Σάβο.
 




Ο Αδαμάντιος Κοραής συνέβαλε αποφασιστικά στη διαμόρφωση του κινήματος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού. Από το Παρίσι επεδίωξε την πνευματική αφύπνιση των συμπατριωτών του τόσο με την εκδοτική και εν γένει συγγραφική του παραγωγή, όσο και με την συντονισμένη του δράση στην παιδευτική προσπάθεια των συγχρόνων του Ελλήνων λογίων. 

Γόνος εύπορης αστικής οικογένειας, γεννήθηκε στις 27 Απριλίου 1748 στη Σμύρνη. Ο πατέρας του Ιωάννης Κοραής, γιος του ιατροφιλοσόφου Αντωνίου Κοραή από τη Χίο, διέμενε στη Σμύρνη και ασχολούνταν με το εμπόριο. Παράλληλα, δραστηριοποιήθηκε στα πολιτικά και κοινωνικά δρώμενα της πόλης λαμβάνοντας το αξίωμα του δημογέροντα καθώς και τη θέση του επιτρόπου τοπικής εκκλησίας και του νοσοκομείου [Θερειανός, 1889: 89 και Άμαντος, 1953: 7]. Η μητέρα του Α. Κοραή λεγόταν Θωμαΐδα Ρυσίου και ήταν μία από τις τέσσερις κόρες του λόγιου Αδαμαντίου Πετιρντόγλου ή Ρυσίου. Ο τελευταίος –εκτός από τις εμπορικές του δραστηριότητες- είχε διατελέσει δάσκαλος της ελληνικής φιλολογίας στη Χίο και αργότερα πρόκριτος στη Σμύρνη [Κοραής, 1833: 6]. Ο Α. Κοραής είχε έναν κατά τρία χρόνια μικρότερο αδελφό, τον Ανδρέα, ενώ τα υπόλοιπα έξι παιδιά που απέκτησαν οι γονείς του πέθαναν σε μικρή ηλικία. Αναφέρεται, επίσης, η συγγένειά του με τον λόγιο Ιγνάτιο Περτιτζή και τον ιερομόναχο Κύριλλο, διδάσκαλο της ελληνικής φιλολογίας. [Άμαντος, 1953: 7]

Τα δύο αδέλφια διδάχθηκαν τα πρώτα γράμματα κοντά στη μητέρα τους και στη συνέχεια φοίτησαν στην Ευαγγελική Σχολή, που διεύθυνε τότε ο μοναχός Ιερόθεος Δενδρινός [Κοραής, 1833: 8]. Η αυστηρότητα των εκπαιδευτικών μεθόδων του σχολείου, που ανάγκασαν τον Ανδρέα να εγκαταλείψει τα μαθήματα, από κοινού με την χαμηλού επιπέδου μόρφωση που παρείχε, θα προκαλέσουν τα επικριτικά σχόλια του Κοραή σε μεταγενέστερα κείμενά του. Έχοντας ολοκληρώσει τις σπουδές του στη Σμύρνη στρέφει το ενδιαφέρον του στην εκμάθηση ξένων γλωσσών και διδάσκεται ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά και λατινικά, ενώ στα 1764 φέρεται να παρακολουθεί και μαθήματα εβραϊκών. Ο ίδιος κάνει ιδιαίτερη μνεία στον δάσκαλό του των λατινικών Ολλανδό εφημέριο Βερνάρδο Κέυν (Bernhard Keun), στον οποίο με τη σειρά του δίδασκε ελληνικά [Μάμουκας, 1989: 9]. Στις μελέτες αυτής της περιόδου χρήσιμο βοήθημα στάθηκε η βιβλιοθήκη που είχε κληρονομήσει από τον παππού του Α. Ρύσιο και στην οποία κατάφευγε συχνά. [ΕΕΕ, 1986:24]

Γύρω στα 1771 του δίνεται η ευκαιρία να συνεχίσει τις πνευματικές του ενασχολήσεις στο εξωτερικό. Ο πατέρας του, ο οποίος εμπορευόταν μεταξωτά στο Βεζεστένιο της Σμύρνης, αποφάσισε να επεκτείνει τις επιχειρηματικές του δραστηριότητες στην Ολλανδία και τον έστειλε αντιπρόσωπο στο Άμστερνταμ [Άμαντος, 1953: 9]. Έτσι, διαμέσου Λιβόρνο θα κατευθυνθεί προς την ολλανδική πρωτεύουσα εφοδιασμένος με συστατικές επιστολές του δασκάλου του Κέυν προς τον Andrien Buurt. Κοντά στον τελευταίο πρόκειται να διδαχθεί τα Στοιχεία του Ευκλείδη καθώς και λογική από το βιβλίο της συζύγου του Carolina van Lynden. Η συναναστροφή του με το ζεύγος Buurt τον βοηθά να ενταχθεί στην πνευματική ζωή του τόπου· ασχολείται με τη μουσική, το θέατρο, τις ξένες γλώσσες, ενώ παράλληλα φοιτεί στο ²Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Αθήναιον². [ΕΕΕ, 1986: 24 και Κουρνούτος, 1983: 4]

Ωστόσο, τα ενδιαφέροντά του αυτά φαίνεται να τον αποσπούν από την κύρια εμπορική του απασχόληση. Έπειτα από έξι χρόνια διαμονής στο Άμστερνταμ θα επιστρέψει στη γενέτειρά του πιθανότατα εξαιτίας οικονομικών προβλημάτων που αντιμετώπιζε η επιχείρησή του [Άμαντος, 1953: 10]. Στο ταξίδι του προς τη Σμύρνη θα βρεθεί προς τα τέλη του 1777 στη Λειψία, όπου συναντάται με τον Θωμά Μανδακάση. Θα μεταβεί κατόπιν στη Βιέννη προκειμένου να επισκεφθεί το θείο του Σωφρόνιο, αρχιεπίσκοπο Βελιγραδίου. Παραμένει στην αυστριακή πρωτεύουσα για δύο περίπου μήνες και εν συνεχεία κατευθύνεται μέσω Τεργέστης στη Βενετία, πόλη στην οποία θα περάσει ολόκληρο σχεδόν το χειμώνα του 1778 [Κουρνούτος, 1983: 4]. Ο ίδιος προσπαθεί να παρατείνει το ταξίδι της επιστροφής σε μια προσπάθεια να πείσει τους γονείς του να του επιτρέψουν να σπουδάσει ιατρική στη Γαλλία. Οι προσδοκίες του, όμως, πρόκειται να διαψευστούν και έτσι ο Κοραής θα γυρίσει στη γενέτειρά του προς τα τέλη Ιουνίου του 1778. Κατά την τετράχρονη παραμονή του στη Σμύρνη η υγεία του επιδεινώνεται, ενώ παρουσιάζει και συμπτώματα μελαγχολίας με αποτέλεσμα οι γονείς του να εγκρίνουν τελικά την επιθυμία του να μεταβεί στο εξωτερικό για σπουδές. [Κοραής, 1833: 20-21]

Έτσι, στις 9 Οκτωβρίου του 1782 θα φτάσει στο Montpellier της Γαλλίας -με ενδιάμεσους σταθμούς το Λιβόρνο και τη Μασσαλία- για να εγγραφεί στην ιατρική σχολή του τοπικού πανεπιστημίου. Στο εν λόγω εκπαιδευτικό ίδρυμα δίδασκαν τότε οι Broussonet, Grimaud, και Chaptal. Κατά το διάστημα της εκεί φοίτησής του θα ασχοληθεί με τη μελέτη αρχαίων Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων, καθώς και νεότερων δυτικών φιλοσόφων [ΕΕΕ, 1986: 25]. Τον Ιούλιο του 1783 πληροφορείται το θάνατο του πατέρα του, ενώ τον επόμενο χρόνο πρόκειται να χάσει και τη μητέρα του. Είναι η περίοδος που θα αντιμετωπίσει οικονομικά προβλήματα παρά τη χρηματική ενίσχυση που δεχόταν από το δάσκαλό του Keun και άλλους στενούς του φίλους [Κουρνούτος, 1983: 5 και ΕΕΕ, 1986: 25]. Έτσι, θα προβεί για βιοποριστικούς λόγους σε μεταφράσεις γερμανικών και αγγλικών βιβλίων στα γαλλικά. Μεταξύ αυτών αναφέρονται η Κατήχησις του Ρώσου μητροπολίτη Πλάτωνος, η Κλινική Ιατρική του Γερμανού ιατροφιλοσόφου Selle, καθώς και άλλα κείμενα ιατρικού περιεχομένου. [Μάμουκας, 1989: 12]

Το 1786 κυκλοφορεί την πτυχιακή του εργασία με τίτλο Πυρετολογίας Σύνοψις, όπου μελετά το εν λόγω φαινόμενο στα πλαίσια μιας ιπποκρατικής προσέγγισης [ΕΕΕ, 1986: 25]. Από τις 11 Ιουλίου του ίδιου χρόνου και για τους επόμενους τέσσερις μήνες αναλαμβάνει και διδακτικά καθήκοντα στο πανεπιστήμιο του Montpellier παραδίδοντας το ειδικό μάθημα ²Περί καρδιάς, αρτηριών και φλεβών². Το 1787 ολοκληρώνει τη διδακτορική του διατριβή Ένας Ιπποκρατικός Γιατρός, στην οποία γίνεται αναφορά στις ηθικές δεσμεύσεις που συνεπάγεται ο πρώτος ιπποκρατικός αφορισμός. [ΕΕΕ, 1986: 25 και Άμαντος, 1953: 13]

Μετά το τέλος των σπουδών του σκόπευε να εξασκήσει το επάγγελμα του γιατρού στα Επτάνησα. Πριν την επιστροφή του, όμως, στον ελλαδικό χώρο θα επισκεφθεί το Παρίσι, όπου πρόκειται τελικά να εγκατασταθεί μόνιμα. Φθάνει στη γαλλική πρωτεύουσα στις 24 Μαΐου του 1788 εφοδιασμένος με συστατικές επιστολές καθηγητών του από το Montpellier [Κοραής, 1833: 22]. Εκεί θα συνεχίσει τη μεταφραστική του δραστηριότητα αποδίδοντας στα γαλλικά μια σειρά ιατρικών συγγραμμάτων. Το 1795 κυκλοφορεί την Εισαγωγή στη μελέτη της ιατρικής του Selle με δικό του πρόλογο και τον επόμενο χρόνο το Ιατρικές Παρατηρήσεις του ίδιου συγγραφέα από κοινού με το Ιατρικόν Συνέκδημον [Άμαντος, 1953: 13]. Στα 1796 επίσης, θα δημοσιεύσει στο γαλλικό περιοδικό Magazin Encyclopèdique μια φιλολογική μελέτη σχετικά με ένα χωρίο του ρήτορα Δεινάρχου. Θα ακολουθήσει στα 1798 η Ιστορία της ιατρικής και χειρουργικής του Άγγλου W. Black, η οποία συνοδευόταν από πρωτότυπες παρατηρήσεις του Έλληνα λόγιου και αποσπάσματα αρχαίων ελληνικών ιατρικών έργων κατ’ αντιπαράθεση με το κείμενο. [Κουρνούτος, 1953: 7]

Όντας εγκατεστημένος στη Γαλλία ο Κοραής υπήρξε μάρτυρας των γεγονότων του 1789 και της ακόλουθης πολιτικής αλλαγής. Μέσα σε αυτό το κλίμα και έχοντας ενστερνιστεί τις ιδέες του Διαφωτισμού θα επικεντρώσει το ενδιαφέρον του στην προσπάθεια των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Ενδεικτική αυτής του της πρόθεσης είναι η δημοσίευση στα 1798 της Αδελφικής Διδασκαλίας. Πρόκειται για ένα κείμενο που έγραψε -με αφορμή το θάνατο του Ρήγα- ως απάντηση στο ανώνυμο φυλλάδιο Πατρική Διδασκαλία [Ενεπεκίδης, 1967:39]. Το τελευταίο, που αποδίδεται κατά πάσα πιθανότητα στον Αθανάσιο Πάριο, αντιστρατευόταν τις φιλελεύθερες ιδέες και την δυτική παιδεία εν γένει στηρίζοντας παράλληλα την οθωμανική κυριαρχία. [Άμαντος, 1953: 17]

Η πεποίθηση του Κοραή για την ανάγκη απελευθέρωσης από την τουρκική ηγεμονία θα τον οδηγήσει τα επόμενα χρόνια σε μια ευρεία εκδοτική δραστηριότητα έργων αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων. Η κίνηση αυτή βασίστηκε στη σκέψη πως η πνευματική πρόοδος των συμπατριωτών του αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την πολιτική τους ανεξαρτησία [Κοραής, 1833: 23]. Θα εκδώσει, λοιπόν, το 1799 –με δαπάνες του Θωμά Σπανιωλάκη- στα γαλλικά και ελληνικά τους Χαρακτήρες του Θεοφράστου, που αφιερώνει στους ελεύθερους Έλληνες του Ιονίου. Το χρόνο που ακολουθεί θα τυπώσει το ιπποκρατικό κείμενο Περί ανέμων, υδάτων και τόπων, εμπλουτισμένο με δικές του σημειώσεις. Το τελευταίο βραβεύτηκε το 1810 από το Γαλλικό Ινστιτούτο επιτρέποντας στον Κοραή να προβεί με τα χρήματα που κέρδισε σε επανέκδοσή του (1816) [Άμαντος, 1953: 14]. Το 1800, επίσης, θα κυκλοφορήσει το Άσμα Πολεμιστήριον, ενώ στα 1801 το Σάλπισμα Πολεμιστήριον με το ψευδώνυμο Ατρόμητος Μαραθώνιος. Το τελευταίο δημοσιεύτηκε έπειτα από τη νικηφόρα εκστρατεία του Ναπολέοντα στην Αίγυπτο και με την ελπίδα μιας πιθανής γαλλικής παρέμβασης στον ελλαδικό χώρο για την απελευθέρωση των Ελλήνων [ΕΕΕ, 1986: 25]. Οι προσδοκίες του αυτές θα τον οδηγήσουν δύο χρόνια αργότερα στην έκδοση του Υπομνήματος περί της παρούσης καταστάσεως της Ελλάδος, το οποίο εξέφραζε τις ανησυχίες του Κοραή για την πολιτική κατάσταση της πατρίδας του. Αντίστοιχου περιεχομένου φυλλάδιο είναι και το Τι πρέπει να κάμωσιν οι Γραικοί κατά τας παρούσας περιστάσεις (1805) με προτροπές και παραινέσεις προς τους ομογενείς. [Άμαντος, 1953: 19]

Τα παραπάνω έργα του συνέβαλαν ώστε να γίνει γνωστός στον κύκλο των Ελλήνων και ξένων λογίων. Μεταξύ των προσωπικοτήτων με τις οποίες συνδέθηκε ήταν οι Γάλλοι φιλόλογοι Κλαβιέ, Σαρτόν ντε λα Ροσσέτ, και ο ντ’ Ανς ντε Βιλλουασόν, ενώ υπήρξε και μέλος -από κοινού με Γάλλους ιδεολόγους- της Societé des Observateurs de l’ Homme. [ΕΕΕ, 1986: 25]

Την ίδια περίοδο –και με σύσταση του καθηγητή του Chaptal- θα αναλάβει να μεταφράσει τη Γεωγραφία του Στράβωνα μαζί με τον La Porte-du Theil και τον γεωγράφο Gossellin. Γι’ αυτή του την προσπάθεια θα λάβει ισόβια σύνταξη 2000 φράγκων από το Γαλλικό Ινστιτούτο [Κοραής, 1833: 24-25]. Παράλληλα θα ασχοληθεί με την απόδοση στα ελληνικά του Περί Αμαρτημάτων και Ποινών του Ιταλού Beccarie. Το κείμενο θα κυκλοφορήσει στα 1802 για να επανεκδοθεί πληρέστερο είκοσι περίπου χρόνια αργότερα προκειμένου να χρησιμοποιηθεί από τους μελλοντικούς Έλληνες δικαστές [Άμαντος, 1953: 18-19]. Το 1802 επίσης θα προβεί στη διόρθωση του μυθιστορήματος Τα κατά Δάφνιν και Χλόην του Λόγγου.

Οι εκδόσεις των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων θα συνεχιστούν το 1804, οπότε τυπώνει τα Αιθιοπικά του Ηλιόδωρου με προτροπή και δαπάνη του φίλου του Αλέξανδρου Βασιλείου. Τον επόμενο χρόνο και έχοντας εξασφαλίσει τη χορηγία των αδελφών Ζωσιμά θα δώσει στην εκδοτική του δραστηριότητα μια πιο συστηματική μορφή. Με τον τίτλο Ελληνική Βιβλιοθήκη θα κυκλοφορήσει στο διάστημα που ακολουθεί έως και το 1827 μια πολύτομη συλλογή αρχαίων κειμένων, που συνοδεύει με δικούς του προλόγους. Πρόκειται για τους λεγόμενους Αυτοσχέδιους Στοχασμούς ή Προλεγόμενα, όπου εκθέτει τις απόψεις του για την ελληνική παιδεία και γλώσσα. [ΕΕΕ, 1986: 25 και Δημαράς, 1953: 31] Εκεί θα υποστηρίξει μεταξύ άλλων την ανάγκη για ²μετακένωση² των ευρωπαϊκών ιδεών στα ελληνόφωνα σχολεία, από κοινού με τη χρήση μιας ²λόγιας δημοτικής² γλώσσας για τη διευκόλυνση της εκπαιδευτικής διαδικασίας. Η απήχηση των θέσεών του αυτών θα προκαλέσει αργότερα –με πρωτοβουλία των συμπατριωτών του- την έκδοση σε χωριστό τόμο όλων των προλόγων του. [Κοραής, 1833: 29]

Την έκδοση του πρώτου τόμου της Ελληνικής Βιβλιοθήκης, θα ακολουθήσει δύο χρόνια αργότερα ένα δίτομο έργο που περιλάμβανε Λόγους και Επιστολές του Ισοκράτη. Στο διάστημα από το 1809 έως και το 1814 θα κυκλοφορήσει σε έξι τόμους το Βίοι Παράλληλοι του Πλουτάρχου. Το 1809 θα εκδώσει, ακόμη, τα Στρατηγήματα του Πολυαίνου και αμέσως μετά το Μύθων Αισωπείων Συναγωγή (1810). Τα δύο τελευταία αποτελούν Πάρεργα της Ελληνικής Βιβλιοθήκης [Άμαντος, 1953: 15]. Με δαπάνη ομογενών του από τη Χίο κυκλοφορεί το 1814 το Ξενοκράτους και Γαληνού περί της από την ενύδρων τροφής. Εν συνεχεία, θα προβεί στην έκδοση των Λατίνων συγγραφέων Στράβωνα και Μάρκου Αυρήλιου· το έργο του πρώτου τυπώνεται σε τέσσερις τόμους κατά το διάστημα 1815-19 και το αντίστοιχο του δεύτερου το 1816. Από το 1811 έως το 1820 έχει εκδώσει, επίσης, τις τέσσερις πρώτες ραψωδίες της Ηλιάδας [Άμαντος, 1953: 15-16]. Στα 1820 θα κυκλοφορήσει ανώνυμα και τη δική του μετάφραση του θεολογικού έργου Συμβουλή τριών επισκόπων σχετικά με τις παρατυπίες του ορθόδοξου και καθολικού κλήρου.

Την περίοδο αυτή θα πρωτοστατήσει στην κοινή προσπάθεια των λογίων για την ενίσχυση της εκπαιδευτικής δραστηριότητας στα ελληνόφωνα σχολεία. Προμηθεύει με σύγχρονα εγχειρίδια καθώς και όργανα πειραματικής φυσικής και χημείας πολλές σχολές, ενώ προτείνει και καθηγητές (μεταξύ αυτών οι Ν. Βάμβας, Κ. Κούμας, Θ. Καΐρης) για διάφορες διδασκαλικές θέσεις [Άμαντος, 1953: 24]. Παράλληλα, ενθαρρύνει μορφωμένους ομογενείς του να προβούν σε μεταφράσεις κειμένων της δυτικής διανόησης και φροντίζει για την αποστολή υποτρόφων στην Ευρώπη. Ακόμη, ζητά με επιστολές του την οικονομική συνδρομή πλουσίων Ελλήνων εμπόρων για την υλοποίηση στόχων παιδευτικού χαρακτήρα, όπως η ίδρυση βιβλιοθηκών και σχολείων καθώς και η έκδοση διδακτικών βιβλίων [ΕΕΕ, 1986: 25]. Η πολύπλευρη δράση του αυτό το διάστημα θα τον αποτρέψει από το να αναλάβει διδασκαλικά καθήκοντα παρά τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετώπιζε κατά καιρούς. Έτσι, το 1814 απορρίπτει πρόταση να εργαστεί στο College de France, μετά το θάνατο του Bosquillon. Νωρίτερα είχε αρνηθεί να διδάξει ελληνική φιλολογία στο ίδιο ίδρυμα ως αντικαταστάτης του Villoison αλλά και να δουλέψει ως οικοδιδάσκαλος στο σπίτι εύπορου Άγγλου. Το 1816, πάλι, δεν θα δεχτεί καθηγητική θέση στο Γαλλικό Ινστιτούτο, για την οποία είχε προταθεί [Μάμουκας, 1989: 17]

Στα 1811 θα συμμετάσχει στην κίνηση πολλών σύγχρονών του Ελλήνων λογίων, για την κυκλοφορία του περιοδικού Ερμής ο Λόγιος, που πραγματευόταν θέματα φιλολογικού, φιλοσοφικού και ευρύτερου πνευματικού χαρακτήρα. Ο Κοραής, που προσδοκούσε ότι το δεκαπενθήμερο αυτό έντυπο θα συνέβαλε αποφασιστικά στην παιδευτική αναμόρφωση των συμπατριωτών του, υπήρξε τακτικός συνεργάτης του περιοδικού. Από το 1813, οπότε ξεσπά η διαμάχη για την επικράτηση της αρχαΐζουσας ή της σύγχρονης δημοτικής γλώσσας στην εκπαίδευση, ο Κοραής θα εκφράσει μέσα από τις στήλες του Λόγιου Ερμή τις προσωπικές του θέσεις για το γλωσσικό ζήτημα. [ΕΕΕ, 1986: 25 και Κουρνούτος, 1983: 9]

Στα χρόνια που θα ακολουθήσουν και έως το 1821 έρχεται σε σφοδρή αντιπαράθεση με τους Ν. Δούκα, Στ. Κομμητά και Π. Κοδρικά, οι οποίοι ηγούνταν της παράταξης για την καθιέρωση της καθαρεύουσας. Ο ίδιος χωρίς να υποστηρίζει τη χρήση της απλής δημοτικής, προωθεί τη συμβιβαστική λύση μιας ²μέσης οδού² αποφεύγοντας τις ακρότητες. Υπέρ της θέσης του αυτής τάχθηκαν οι Νεοφ. Βάμβας, Θ. Καΐρης, Κ. Κούμας, Θεοκλ. Φαρμακίδης κ.α. Σχετικά με το γλωσσικό ζήτημα είναι τα κείμενά του Σχολαστικοκατάργησις (1818) καθώς και το Διατριβή Αυτοσχέδιος (1819). [ΕΕΕ, 1986: 25]

Από το 1821 και με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης θα κατευθύνει τη δράση του σύμφωνα με τη νέα κατάσταση που έχει δημιουργηθεί. Παρόλο που θεωρούσε ότι ο Αγώνας θα έπρεπε να καθυστερήσει κατά τρεις τουλάχιστον δεκαετίες, εξαρχής υποστήριξε ενεργά την προσπάθεια των Ελλήνων για ανεξαρτησία. Θα συμμετάσχει, λοιπόν, ως ιδρυτικό στέλεχος στο ²Φιλελληνικό Κομιτάτο² του Παρισιού (1825), το οποίο συγκροτήθηκε προκειμένου να προβάλει τις ελληνικές θέσεις σε ομογενείς και ξένους και να συγκεντρώσει απαραίτητες υλικές συνδρομές [Άμαντος, 1953: 21]. Ο ίδιος θα αναπτύξει συχνή αλληλογραφία με φιλέλληνες πολιτικούς –μεταξύ αυτών και ο Τόμας Τζέφερσον- και λόγιους, αρθρογραφώντας παράλληλα σε ξένα έντυπα για την ενίσχυση της Επανάστασης. Γι’ αυτές του τις ενέργειες θα λάβει ευχαριστήρια επιστολή (9 Απριλίου 1827) από τα μέλη της τρίτης Εθνοσυνέλευσης της Τροιζήνας. Αργότερα επιμελείται της ίδρυσης Λυκείου στο Παρίσι, κίνηση που προωθεί μέσω του ²Φιλελληνικού Κομιτάτου². Εκεί πρόκειται να διδάξουν οι Κ. Πιτσιπιός και Κ.Θ. Ράλλης. [Άμαντος, 1953: 24]

Όσον αφορά τη συγγραφική δραστηριότητα αυτής της περιόδου ο Κοραής θα συνεχίσει την έκδοση των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων επιλέγοντας κατάλληλα για τις περιστάσεις κείμενα πολιτικού περιεχομένου. Έτσι, το 1821 θα κυκλοφορήσει τα Πολιτικά του Αριστοτέλη, τα οποία συνοδεύει με την εισαγωγή Πολιτικές Παραινέσεις. Θα ακολουθήσουν τον επόμενο χρόνο τα Ηθικά Νικομάχεια του ίδιου συγγραφέα, καθώς και τα κείμενα Στρατηγικός του Ονησάνδρου και Πρώτο ελεγείο του Τυρταίου, που μετέφρασε ο ίδιος. Τα δύο τελευταία αφιερώνει στους μαχόμενους συμπατριώτες του [ΕΕΕ, 1986: 25]. Η επόμενη εκδοτική του προσπάθεια αφορά στις Σημειώσεις εις το προσωρινόν πολίτευμα της Ελλάδος του 1822 έτους και το έργο Πολιτικά του Πλουτάρχου (1824). Σε αυτό θέτει ως πρόλογο το Διάλογοι περί των ελληνικών συμφερόντων, όπου κάνει λόγο για τα πολιτικά προβλήματα της επαναστατημένης χώρας. Το 1825 εκδίδει τα Απομνημονεύματα του Ξενοφώντα και τον Γοργία του Πλάτωνα για να κυκλοφορήσει ένα χρόνο αργότερα το Εγχειρίδιο του Επίκτητου καθώς και το Λόγο κατά Λεοκράτους του Λυκούργου. Στα 1827 θα τυπώσει το έργο Αρριανού του Επικτήτου διατριβών, βιβλία τέσσερα [Άμαντος, 1953: 16]. Τα παραπάνω κείμενα επιλέχθηκαν από τον Κοραή για να προβάλλουν στους Έλληνες επίκαιρα ηθικά και πολιτικά ζητήματα. Στα προλεγόμενά τους ο συγγραφέας κάνει λόγο για την εξέλιξη των πολιτικών θεσμών και θεωριών από τους αρχαίους Έλληνες έως και τους νεότερους δυτικούς διανοητές. [ΕΕΕ, 1986: 25]

Από το 1828 θα προβεί στην έκδοση του έργου Γλωσσογραφικής Ύλης Δοκίμιον, που κυκλοφόρησε με το γενικό τίτλο Άτακτα. Πρόκειται για μια συλλογή λεξικογραφικού κυρίως υλικού, το οποίο είχε ήδη συγκεντρώσει κατά το διάστημα της ενασχόλησης του με τα αρχαία κείμενα της Ελληνικής Βιβλιοθήκης. Αυτά τα γλωσσικά και ερμηνευτικά στοιχεία προέρχονταν από την αρχαία, μεσαιωνική και νεοελληνική γραμματεία, αλλά και από κείμενα της Παλαιάς και Καινής Διαθήκης και την προφορική παράδοση. Έως και το 1833 θα κυκλοφορήσει τους πέντε πρώτους τόμους της συλλογής του, ενώ μετά το θάνατό του θα εκδοθούν δύο ακόμη τόμοι. [ΕΕΕ, 1986: 25]

Προς το τέλος της ζωής του ο Κοραής θα δημοσιεύσει, επίσης, φυλλάδια πολιτικού χαρακτήρα, όπου στρέφεται ενάντια στους χειρισμούς του τότε κυβερνήτη Ιωάννη Καποδίστρια. Οι δυο τους είχαν γνωριστεί το 1815 στο Παρίσι και έκτοτε διατηρούσαν φιλική σχέση ανταλλάσσοντας συχνά επιστολές για την εκπαιδευτική και πολιτική κατάσταση στον ελλαδικό χώρο [Ξύδης, 1983: 94]. Μετά την ανάληψη, όμως, από τον Καποδίστρια της διακυβέρνησης της επαναστατημένης χώρας, ο Κοραής προέβαλε εχθρική στάση απέναντι του. Αιτία υπήρξε η συγκέντρωση όλων των εξουσιών στο πρόσωπο του Κυβερνήτη, την οποία ο Κοραής θεώρησε ως μια μορφή τυραννίας που πρόδιδε τις θυσίες των συμπατριωτών του. Η αρνητική γνώμη του για τον Καποδίστρια πιθανότατα υπήρξε αποτέλεσμα διαβολής του τελευταίου από αντιπάλους του. [Χαμουδοπούλου-Κωνσταντινίδου, 1983: 112-115]

Το Σεπτέμβρη του 1830, λοιπόν, θα κυκλοφορήσει το φυλλάδιο με τίτλο Τι συμφέρει εις την ελευθερωμένην από Τούρκους Ελλάδα να πράξει, εις τας παρούσας περιστάσεις για να μην δουλωθεί εις χριστιανούς τουρκίζοντας. Εκεί, με το ψευδώνυμο Γ. Πανταζίδης, θα προβεί σε επικριτικά σχόλια για την πολιτική του Καποδίστρια και θα προτείνει ως λύση μια γαλλική παρέμβαση [ΕΕΕ, 1986: 25]. Παρά την αντίδραση του Έλληνα κυβερνήτη ο Κοραής θα δημοσιεύσει τον Οκτώβριο του επόμενου χρόνου -αγνοώντας τη δολοφονία του Καποδίστρια- έναν ακόμη αντικαποδιστριακό διάλογο με τον ίδιο τίτλο. Θα ακολουθήσει το κείμενο Σύμμεικτα Ελληνικά από της αρχής της Κυβερνήσεως του Καποδίστρια και εφεξής, του οποίου το πρώτο μέρος εκδόθηκε στο Παρίσι τον Οκτώβρη του 1831 και το δεύτερο τον Αύγουστο του 1832. [Άμαντος, 1953: 22]

Το 1831, επίσης, θα κυκλοφορήσει το θεολογικού περιεχομένου κείμενο Ιερατικόν Συνέκδημον, όπου υπερασπίζεται το ορθόδοξο χριστιανικό δόγμα απορρίπτοντας ταυτόχρονα τις προλήψεις και δεισιδαιμονίες του ανατολικού κλήρου. Για την καταπολέμηση των τελευταίων τίθεται υπέρ μιας ευρύτερης παιδείας των ιερωμένων που θα ξεπερνά την εκκλησιαστική μόρφωση. Αυτές του οι απόψεις προκάλεσαν την αντίδραση του Στέφανου Καραθεοδωρή, ο οποίος συνέταξε ως απάντηση την Αντίρρησιν, αλλά και των Κ. Οικονόμου και Δ. Χατζερή [Άμαντος, 1953: 22-23]. Από την υπόλοιπη συγγραφική παραγωγή του Κοραή σώζεται ακόμη ένα ελληνογαλλικό λεξικό και μία νεοελληνική γραμματική, που βρέθηκαν σε χειρόγραφη μορφή μετά το θάνατό του [ΕΕΕ, 1986: 25]. Ο ίδιος νωρίτερα είχε αναθέσει στους Χιώτες Φ. Φουρναράκη, Κ. Πιτζιπιό, Σ. Γαλάνη και Κ. Ράλλη να συλλέξουν και να καταγράψουν όλα του τα χειρόγραφα, ώστε να παραδοθούν στους κληρονόμους του. Θα πεθάνει στο Παρίσι στις 6 Απριλίου του 1833 έπειτα από σύντομη ασθένεια και θα ταφεί στο κοιμητήριο του Montparnasse. [Μάμουκας, 1989: 52-53 και Άμαντος, 1953: 28]

Η εκδοτική και εν γένει πνευματική δραστηριότητα του Α. Κοραή καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του κατευθύνεται από την επιθυμία του για την πολιτική ανεξαρτησία των Ελλήνων. Την ιδέα αυτή έχει καλλιεργήσει κατά τη διαμονή του στο εξωτερικό, οπότε έρχεται σε επαφή με τις ιδέες του Διαφωτισμού για να ενστερνιστεί τελικά τις θέσεις των Γάλλων Ιδεολόγων. Τίθεται, λοιπόν, υπέρ της επικράτησης ενός καθεστώτος ελευθερίας, δικαιοσύνης και ισονομίας που προστατεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και τα δικαιώματα του πολίτη. Παρόλο που υποστήριζε τις πολιτικές και κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στη Γαλλία, οι ακρότητες που ακολούθησαν την επανάσταση του 1789 θα προκαλέσουν την αντίδρασή του απέναντι στο φανατισμό και τις συγκρούσεις στους κόλπους των επαναστατών [Κιτρομηλίδης, 1983: 67-69]. Αναζητώντας το καταλληλότερο για τους συμπατριώτες του πολίτευμα θα προβεί σε μελέτες συνταγματικού και ευρύτερου νομικού περιεχομένου. Ήδη από το 1789 έχει μεταφράσει τη Διακήρυξη των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του πολίτη με τον τίτλο Δίκαια του ανθρώπου και του πολίτη [ΕΕΕ, 1986: 25]. Η έρευνα του αναφορικά με τα συντάγματα της Γαλλίας, Αγγλίας και Ηνωμένων Πολιτειών, τον ωθεί να προτείνει τελικά για την επαναστατημένη χώρα το δημοκρατικό σύστημα των Αγγλοαμερικανών. [Δασκαλάκης, 1983: 137]

Ως προς τις γλωσσικές του πεποιθήσεις αντιτασσόταν –όπως ήδη έχει αναφερθεί- τόσο στη χρήση της αρχαΐζουσας όσο και της απλής δημοτικής. Θεωρώντας τη γλώσσα βασικό εργαλείο για την παιδεία προωθούσε την καθιέρωση ενός κατανοητού γλωσσικού ιδιώματος, που δανειζόταν στοιχεία από την αρχαία ελληνική αλλά και την καθομιλουμένη της εποχής του [Περάνθης, 1983: 41-43]. Αυτή η μέση ²οδός² είναι η δική του απάντηση στη φθορά που όπως πίστευε έχει υποστεί η ελληνική γλώσσα από τα αρχαία χρόνια έως τις μέρες του [ΕΕΕ, 1986: 25]. Ξεκινώντας, λοιπόν, από την ²χυδαία² –κατά τα λεγόμενά του- δημοτική θα επιδιώξει την τροποποίησή της σύμφωνα με τους κανόνες και τα πρότυπα της αρχαΐζουσας σε μια προσπάθεια εξευγενισμού της. Ανάμεσα στις καινοτομίες που εισάγει είναι η απαλοιφή λαϊκών και ξένων λέξεων –κυρίως τουρκικών- αλλά και η δημιουργία νέων από το συνδυασμό ριζών και καταλήξεων των δύο γλωσσικών ιδιωμάτων. Η προσέγγισή του, λοιπόν, πλησιάζει τα όρια μιας απλής καθαρεύουσας, που παραμένει ωστόσο ανομοιογενής [Τσοπανάκης, 1983: 40-41]. Σε μεταγενέστερες συγγραφές του θα προσφύγει στη χρήση περισσότερων δημοτικών παρά αρχαϊκών στοιχείων για την ²γραικική γλώσσα² του, όπως ο ίδιος την αποκαλούσε [Περάνθης, 1983: 79]. Μετά το θάνατό του –και παρά την μεγάλη επιρροή που άσκησε καθ’ όλη τη διάρκεια της γλωσσικής διαμάχης- μόνο ο Κ. Κούμας και ο Θ. Φαρμακίδης παρέμειναν πιστοί στις θέσεις του αυτές. [Δημαράς, 1953: 61]

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

---

• Άμαντος Κωνσταντίνος, Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή, Βιβλιοπωλείον Ι. Ν. Σιδέρη, Αθήνα 1930. (Επανέκδοση Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης "Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα", Αθήνα 1997.)
• Βρανούσης Λέανδρος, Ρήγας (Έρευνα, συναγωγή και μελέτη), Βασική Βιβλιοθήκη, αρ. 10, Αθήνα 1954.
• Βρανούσης Λέανδρος, Ρήγας Βελεστινλής, 1757-1798, Σύλλογος προς Διάδοσιν Ωφελίμων Βιβλίων, περίοδος Β', αρ. 3, Αθήνα 1957.
• Γούδας Αναστάσιος, Βίοι Παράλληλοι, τόμος Β', τυπογραφείο Χ. Ν. Φιλαδελφέως, Αθήνα 1870.
• Δασκαλάκης Απόστολος, Το πολίτευμα του Ρήγα Βελεστινλή, Βαγιονάκης, Αθήνα 1976.
• Έξαρχος Γιώργης, Ρήγας Βελεστινλής. Ανέκδοτα έγγραφα, νέα στοιχεία, Καστανιώτης, Αθήνα 1998.
• Θεοφίλου Γεώργιος, Βιογραφία Ρήγα του Φεραίου, τυπογραφείον "Ομόνοια", Αθήνα 1896. (Αναδημοσιεύεται στο Γιώργης Έξαρχος, Ρήγας Βελεστινλής. Ανέκδοτα έγγραφα, νέα στοιχεία, Καστανιώτης, Αθήνα 1998.)
• Καραμπερόπουλος Δημήτριος, "Η γαλλική 'Encyclopedie' ένα πρότυπο του έργου του Ρήγα 'Φυσικής Απάνθισμα'", Ο Ερανιστής, 1997, 21: 95-128.
• Λεγκράνδ Αιμίλιος,  Ανέκδοτα έγγραφα περί Ρήγα Βελεστινλή και των συν αυτώ μαρτυρησάντων εκ των εν Βιέννη αρχείων εξαχθέντα και δημοσιευθέντα, μετάφρ. Σπυρίδων Λάμπρος, τυπογραφείον αδελφών Περρή, Αθήνα 1891. (Επανέκδοση Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης "Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα", Αθήνα 1996.)
• Περραιβός Χριστόφορος, Σύντομος βιογραφία του αοιδίμου Ρήγα Φεραίου του Θετταλού, τυπογραφείο Ιω. Αγγελόπουλου, Αθήνα 1860. (Αναστατική έκδοση βιβλιοπωλείο Διονυσίου Νότη Καραβία, Αθήνα 1998.)
• Υπερεία (περιοδικό), Πρακτικά Β' Συνεδρίου "Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας", Βελεστίνο 2-4 Οκτωβρίου 1992, Επιστημονική Εταιρεία Μελέτης "Φερών-Βελεστίνου-Ρήγα", Αθήνα 1994.
• Emil Virtosu, "Νέα για τον Ρήγα Βελεστινλή, προδρόμου της ελληνικής ανεξαρτησίας", Revista Istorica, 1946, 32. (Αναδημοσιεύεται στο Γιώργης Έξαρχος, Ρήγας Βελεστινλής. Ανέκδοτα έγγραφα, νέα στοιχεία, Καστανιώτης, Αθήνα 1998.)
• Woodhouse C. M., Ρήγας Βελεστινλής. Ο πρωτομάρτυρας της Ελληνικής Επανάστασης, Παπαδήμας, Αθήνα 1997.

Baladié R., (1974), "Strabon dans la vie et l’oeuvre de Coray", O Ερανιστής, τ. 11, σ. 412-442.

Chaconas St.G., (1968), Adamantios Korais: A Study in Greek Nationalism, New York.

Clogg R., (1969), "The Correspondence of Adhamantios Korais with Thomas Burgess 1789-1792", Anzeiger der phil.-hist. Klasse der Österreichischen Akademie der Wissenschaften 106. 40-72.

Clogg R., (1969), "The Correspondence of Adhamantios Korais with the British and Foreign Bible Society", The Greek Orthodox Theological Review 14, 65-84.Contiades-Tsitsoni E., (1988), "Thukydides und zwei griechische Philologen in der Zeit der Aufklärung: Korais, Dukas", Würzburger Jahrbücher für die Altertumswissenschaft 14, 271-278.

Diamantides N., (1994-1995), "An Elective Encounter: The Koraes-Jefferson Connection", Modern Greek Studies Yearbook 10/11, 587-602.

Dimaras C.Th., (1947), "Coray et Jeanne Wyttenbach. Quelques documents inédits (1823-1829)", L’Hellénisme Contemporain 1, 361-371.

Dimaras C.Th., (1962), "La correspondance de Coray. Documents inédits", Revue de Littérature Comparée 36, 579-584.

Dujčev I., (1972-1973), "Témoignages sur les rapports entre Adamantios Koraïs et N.S.Piccolos", Αθηνά, τ. 73-74, σ. 819-828.

Enepekidès P.K., (1956), "Documents et nouvelles lettres inédites d’Adamantios Coray tirées des Bibliothèques et Archives européennes (Paris-Besançon-Amsterdam-Leyden-Vienne-Munich-Berlin)", Jahrbuch der Österreichischen Byzantinischen Gesellschaft 5, 85-126.

Enepekidès P.K., (1956), "Les sources manuscrites de l’histoire littéraire hellénique du début du 19e siècle conservées dans les archives de l’Europe centrale et occidentale", Πεπραγμένα του Θ΄Διεθνούς Βυζαντινολογικού Συνεδρίου (Θεσσαλονίκη, 12-19 Απριλίου 1953), τ. 2, σ. 375-384, Αθήνα.

Enepekidès P.K., (1958-1959), "Κοραϊκά", Ελληνικά, τ. 16, σ. 115-118.

Enepekidès P.K., Documents notariaux inédits sur Adamantios Coray. Tirés des archives d’une étude parisienne et des archives de la Seine, Deutsche Akademie det Wissenschaften zu Berlin.

Fassoulakis S., (1993), "Gibbon’s influenece on Koraes", The Making of Byzantine History, Studies dedicated to Donald M.Nicol, 169-173, London.

Horton A., (1976), "Jefferson and Korais: the American Revolution and the Greek Costitution", Comparative Literature Studies 13, 323-329.

Irmscher J., (1975), "Friedrich Thierschs philhellenische Anfänge", Neo-Hellenika 2, 160-180.

Irmscher J., (1989), "O Koραής και η Γερμανία", Ιταλοελληνικά, τ. 2, σ. 13-19.

Isar N., (1970), "Deux correspondants de N.Rosetti-Roznovanu: Coray et Guilford. Une lettre de Piccolo", RESEE 8, 365-372.

Jouanna J., (1985), "Coray ey Hippocrate", Hippocrate et son héritage, Lyon, 181-196.

Kousis A.P., (1948), Aréteé A΄. Des causes et des signes des maladies aigues. B΄. Des causes et des signes des maladies chroniques, traduit du grec par le Dr Adamant Coray; publiés d’après le manuscrit No 191 de la Bibliothèque Coray en Chio, 1-107, Athens. [Πραγματεία της Ακαδημίας Αθηνών, τ. 13, αρ. 3]

Milliex R., (1953), Ελληνογαλλικά. Τετράδιο πρώτο, Αθήνα.

Milliex R., (Χριστούγεννα 1989), "Η ελληνική ματιά του Αδαμαντίου Κοραή πάνω στη Γαλλική Επανάσταση", Νέα Εστία, τ. 126, σ. 223-230.Moissides G.L., (1967), Adamantios Korais. His Contributions to the Theory and Practice of Adult Education as an Instrument of Social-cultural Change, Boston University.

Nørgaard L., (1990), "O Αδαμάντιος Κοραής και ο Δανός Christian Bastholm", Roger Milliex, 549-560.

Noutsos P., (1988), "De la ‘nation’ au peuple: Rigas Ferreos et Coray", Epsilon 2, 23-30.

Papacostea-Danielopolu C., (1964), "La correspondance de Jacques Rotas, l’ami et l’éditeur d’Adamantios Coray", RESEE 2, 565-577.

Papaderos A., (1962), Metakenosis. Das kulturelle Zentralproblem des neuen Griechenland bei Korais und Oikonomos, Mainz.

Papaemmanouil-Karathanassi H., (1993), "La Révolution française dans la correspondance de A.Coray", Γαλλική Επανάσταση, 211-231.

Rohling H. (1975), "Wa erfuhr der deutsche Zeitschriftenleser der 20er Jahre des 19.Jh.s. von Adamantios Korais? ", Folia Neohellenica 1, 95-111.

Rosen F., (1985), "A Note on Bentham and Korais", Bentham Newsletter 9, 49-50.

Rotolo V., (1965), Korais e la questione della lignua in Grecia, Palermo.

Rotolo V., (1966), "Adamanzio Korais e il romanzo greco", Atene e Roma 11, 1-14.

Salvo I.D., (1982), Beccaria nella cultura neogreca antecedente a Korais, Palermo.

Salvo I.D., (1987), Korais e i Caratteri di Teofrasto, Palermo.

Slot B.J., (1980), "Commercial Activities of Koraïs in Amsterdam", O Ερανιστής, τ. 16, σ. 55-139.

Soulis G.Ch., (1956), "Adamantios Korais and Edward Everett", Mélanges offerts à Octave et Melpo Merlier 1, 397-407.

Stevanoni Cr., (1974), "Sa condanna di Luigi XVI nella testimonianza di un Greco", Scrititi in onore di Caterina Vassalini, Verona.

Stojanovic M., (1972), "Adamantios Korais chez les Serbes", RESEE 10, 511-518.

Vallianatos E.G., (1987), From Graikos to Hellene. Adamantios Koraes and the Greek Revolution, Athens.

Zervos S., (1989), "Les edées révolutionnaires sur l’égalité et les conflits sociaux en Grèce du XIXs siècle. Le cas d’Adamance Coray", La Révolution française et l’Hellénisme moderne, 259-268.

Νοutsos P., (1990), "Adamantios Coray: Le point de vue d’un témoin ‘oculaire’ sur la dette des Lumières Françaises envers l’Antiquité grecque", Δωδώνη 19/Γ΄, σ. 47-55.

• Aφιέρωμα Νέας Εστίας, (Χριστούγεννα 1983), "Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833)", τ. 114, σ. 1-216.
• Αγγέλου Α., (1956), "Η ‘Τράγου Κατάργησις’". Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραήν, τ. Α΄, σ. 157-192, Αθήνα.
• Αγγέλου Α., (1995), "Περί αγίων, εικόνων και θαυμάτων", Νεοελληνική Παιδεία και Κοινωνία, 59-85.
• Άμαντος Κ., (1946), Τα γράμματα εις την Χίον κατά την Τουρκοκρατίαν (1566-1822), Πειραιάς.
• Άμαντος Κ.Ι., (1953), "Αδαμάντιος Κοραής", Άρθρα και Λόγοι (συναγωγή μελετών του ίδιου), σ. 7-15, Αθήνα.
• Αναστασιάδη Ι., (1978-1979), "Γκύς-Κεύνος-Κοραής", Ο Ερανιστής, τ. 15, σ. 253-260.
• [Αναστασιάδης Μ.Α.(;)], (1971), "Πρόδρομοι του Ελληνικού Διαφωτισμού", Ο Φυσικός Κόσμος, τ. 25, σ. 15-19.
• Αργυροπούλου Ρ., (1981), "Η αριστοτελική πολιτική και ηθική θεωρία και ο Αδαμάντιος Κοραής", Αριστοτέλης, σ. 444-448.
• Αφιέρωμα Διαβάζω, (1983), "Αδαμάντιος Κοραής-Αφιέρωμα", τ. 82, σ. 11-56.
• Αφιέρωμα, (29 και 30 Απριλίου 1983), Διήμερο Κοραή, ΚΝΕ/ΕΙΕ, Αθήνα.
• Βαλέτας Γ., (1976), "Κοραής και Καποδίστριας", Πολιτική-Οικονομική Έρευνα, τ. 14, σ. 11-12.
• Βλάχος Γ., (1983), "Στοχασμοί για τις πολιτικές ιδέες του Αδαμαντίου Κοραή", Αιολικά Γράμματα, τ. 13, σ. 193-198.
• Βλάχος Γ., (1994), "Η ελληνική ιδέα στον πολιτικό σχεδιασμό του Αδαμαντίου Κοραή και του Ρήγα Φεραίου", Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας, τ. Β΄, σ. 543-553.
• Βρανούσης Λ., (1965-1966), "Άγνωστα πατριωτικά φυλλάδια και ανέκδοτα κείμενα της εποχής του Ρήγα και του Κοραή. Η φιλογαλλική και η αντιγαλλική προπαγάνδα", ΕΜΑ, τ. 15/16, σ. 125-329.
• Βρανούσης Λ.Ι., (1959), Αδαμαντίου Κοραή, Επιστολαί προς τον Πρωτοψάλτην (επιμ.), Αθήνα.
• Γαλίτης Γ.Α., (1960) "Αι περί κλήρου ιδέαι του Κοραή", Εκκλησία, τ. 37, σ. 305-307, 329-333, 360-363.
• Γκιαλάς Αθ., (1975), "Χίοι ιατροί κατά την εθνεγερσίαν του 1821", Χιακή Επιθεώρησις, τ. 13, σ. 111-121.
• Γκίνης Δ., (1948), "Δέκα ανέκδοτα γράμματα του Κοραή στον Πέτρο Σκυλίτση Ομηρίδη", Αθηνά, τ. 52, σ. 131-144.
• Γκίνης Δ., (1948), Τα ανώνυμα έργα του Κοραή. Βιβλιογραφικό δοκίμιο, Αθήνα.
• Γκίνης Δ.Σ., (1949), "Γύρω από τον Κοραή", Αγγλοελληνική Επιθεώρηση, τ. 6, σ. 222.
• Γκίνης Δ.Σ., (1952), "Η ερωτική ζωή του Κοραή", Ελληνική Δημιουργία, τ. 10, σ. 115-117.
• Γκίνης Δ.Σ., (1952), "Το χειρόγραφο της αυτοβιογραφίας του Κοραή", Ελληνικά, τ. 12, σ. 146-147.
• Δασκαλάκης Α., (1965), "Αι εκδόσεις των έργων του Κοραή", Αθηνά, τ. 68, σ. 359-380.
• Δασκαλάκης Α., (1965), Ο Αδαμάντιος Κοραής και η ελευθερία των Ελλήνων, Αθήνα.
• Δασκαλάκης Α., (1966), "Βέβαια και πιθανά επιγράμματα του Αδαμαντίου Κοραή", Παρνασσός, τ. 8, σ. 5-16.
• Δασκαλάκης Α., (1966), Κοραής και Κοδρικάς. Η μεγάλη φιλολογική διαμάχη των Ελλήνων 1815-1821, Αθήνα.
• Δασκαλάκης Α.Β., (1958), Κοραής και Καποδίστριας. Οι κατά του Κυβερνήτου λίβελλοι, Αθήνα.
• Δασκαλάκης Α.Β., (1960-1961), "Κοραής και Ρήγας", ΕΕΦΣΠΑ, τ. 11, σ. 351-355.
• [Δεληγιάννης Α.Β.(;)], (1971), "Άσμα πολεμιστήριον. Η συμβολή του Κοραή στον Αγώνα του ’21 ", Πειραϊκή-Πατραϊκή, τ. 155, σ. 40-41.
• Δημάκης Π.Δ., (1984), "Ο Κοραής και η έμμεση συμβολή του στις σπουδές του αρχαίου ελληνικού Δικαίου", Κοραής και Χίος, τ. Α΄, σ. 259-268.
• Δημαράς Κ.Θ. - Αγγέλου Α. – Κουμαριανού Αικ. – Φραγκίσκος Εμμ., (1964), Αδαμάντιος Κοραής, Αλληλογραφία, (Εκδ.),  τ. Α΄, ΟΜΕΔ, Αθήνα.
• Δημαράς Κ.Θ. (επιμ.), (1949), "Επιστολαί Αδαμαντίου Κοραή", Εκλογή, τ. 5, σ. 883-887 και 1007-1012.
• Δημαράς Κ.Θ., (1948), "Έξη γράμματα του Κοραή σχολιασμένα", Αθηνά, τ. 52, σ. 113-130.
• Δημαράς Κ.Θ., (1953), Δύο φίλοι. Κοραής και Βάμβας, Αθήνα.
• Δημαράς Κ.Θ., (1953), Ο Κοραής και η εποχή του, Αθήνα.
• Δημαράς Κ.Θ., (1956), "Ανέκδοτα γράμματα του Κοραή", Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραήν, τ. Α΄, σ. 13-21, Αθήνα.
• Δημαράς Κ.Θ., (1960), Αδαμαντίου Κοραή, τρεις διάλογοι, Αθήνα.
• Δημαράς Κ.Θ., (1963), Το πολιτικό θέμα στον Κοραή. Με αποσπάσματα των "Πολιτικών παραινέσεων", Αθήνα.
• Δημαράς Κ.Θ., (1982), " Γύρω σε μια Κατήχηση: Κοραής και Κωνσταντίνος Τυπάλδος. Αθησαύριστα κείμενα", Δ΄ Πανιόνιο Συνέδριο, σ. 183-199.
• Δημαράς Κ.Θ., (1984), "Ο Κοραής και η γλώσσα: Η πράξη", Κοραής και Χίος, τ. Α΄, σ. 91-95.
• Δρούλια Λ., (1978), "Το ‘Πανόραμα της Αθήνας’ και ο Κοραής", Χιακά Χρονικά, τ. 10, σ. 29-35.
• Ελευθερίου Τ., (1948), "Κοραής", Ελεύθερα Γράμματα, τ. 11-12, σ. 308-309.
• Ενεπεκίδης Π., (1967), Κοραής-Κούμας-Κάλβος. Αν. Γαζής, Ούγος Φώσκολος, Αν. Δάνδολος, Β. Κόπιταρ. Ελληνικός τύπος και τυπογραφεία της Βιέννης 1790-1821. Έρευναι εις ευρωπαϊκά αρχεία και εις χειρογράφους συλλογάς, Αθήνα.
• Ενεπεκίδης Π., (1988), "Ο Κορής και οι Αψβούργοι", Το Τέταρτο, τ. 39-40, σ. 27-28.
• Ενεπεκίδης Π.Κ., (1950), "Επιστροφή εις την Ελλάδα δια του Κοραή", Ελληνική Δημιουργία, τ. 6, σ. 105-109.
• Ηλιού Φ., (1956), "Ανέκδοτα και ξεχασμένα γράμματα από την αλληλογραφία του Κοραή", Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραήν, τ. Α΄, σ. 53-139, Αθήνα.
• Ηλιού Φ., (1976), Σταμάτης Πέτρου, Γράμματα από το Άμστερνταμ (εκδ.), Αθήνα.
• Ηλιού Φ., (1978), "Στην τροχιά των Ιδεολόγων. Κοραής-Daunou-Φουρναράκης", Χιακά Χρονικά, τ. 10, σ. 36-68.
• Ηλιού Φ., (1995), "Από την κριτική στην άρνηση της παράδοσης: η περίπτωση του Κοράη", Νεοελληνική Παιδεία και Κοινωνία, σ. 249-256.
• Ήμελλος Στ., (1982-1984), "Λαογραφικά στο έργο του Κοραή", Λαογραφία, τ. 33, σ. 319-331.
• Θωμόπουλος Ι.Α., (1962), "Φιλολογικόν μνημόσυνον του Αδ.Κοραή εν Σύρω", Χρονικά του Γυμνασίου Αρρένων Σύρου, Σύρος.
• Καββαδάς Στ., (1948), "Από το έργον του Αδαμαντίου Κοραή", Αθηνά, τ. 52, σ. 254-270.
• Καββαδάς Στ., (1965), "Αφιερώσεις προς Κοραήν", Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραήν, σ. 209-227, Αθήνα.
• Καββαδάς Στ., (1968), "Ο ‘Παπατρέχα’ του Αδ. Κοραή. (Βιογραφία και χαρακτηρισμοί) ", Χιακή Επιθεώρησις, τ. 6, σ. 113-118.
• Καββαδάς Στ., (1971), "Φίλιππος Φουρναράκης. Ο θερμότερος συμπαραστάτης του Αδαμ. Κοραή", Χιακή Επιθεώρησις, τ. 9, σ. 119-128.
• Καμπάνης Α., (1948), Ιστορία της Νέας Ελληνικής Λογοτεχνίας, Αθήνα.
• Καραγεωργός Β., (1984), Ο Αδαμάντιος Κοραής και η Ευρώπη, Αθήνα.
• Καρατζάς Στ., (1949), Κοραής και Νικολόπουλος, Αθήνα.
• Κελεσίδου Α., (1983-1984), "Ο Κοραή και η παθολογία της ειρήνης", Φιλοσοφία, τ. 13-14, σ. 475-484.
• Κιτρομηλίδης Π., (1984), "Ιδεολογικά ρεύματα και πολιτικά αιτήματα: προοπτικές από τον ελληνικό 19^ο αιώνα", Όψεις της ελληνικής κοινωνίας του 19^ου αιώνα, επιμ. Δ.Γ.Τσαούση, σ. 23-28, Αθήνα.
• Κιτρομηλίδης Π., (1984), "Οι φάσεις της πολιτικής σκέψης του Αδαμαντίου Κοραή. Πρόταση ερμηνείας", Διήμερο Κοραή, σ. 102-112.
• Κιτρομηλίδης Π., (1985), "Ο Κοραής μελετητής του Bentham. Έρευνα στη βιβλιοθήκη της Χίου", Μνήμων, τ. 10, σ. 307-318.
• Κόκκαλης Π., (1971), "Αρχείον Ανδρέα Πολεμίδη. Α΄Ο Κοραής ως Εθνεγέρτης", Χιακή Επιθεώρησις, τ. 9, σ. 138-140.
• Κόρσος Δ., (1984), "Αι γλωσσικαί ιδέαι του Αδαμαντίου Κοραή", Κοραής και Χίος, τ. Α΄, σ. 97-107.
• Κουγέας Σ.Β., (1960), "Το ταξίδι του Villoison εις την Ελλάδα (1784-1786)", Αφιέρωμα στη μνήμη του Μανόλη Τριανταφυλλίδη, σ. 189-203, Αθήνα.
• Κούκκου Ε., (1984), "Κοραής και Καποδίστριας", Κοραής και Χίος, τ. Α΄, σ. 97-107.
• Κουκουρίδης Κ., (1993), Ο Κοραής και η Χίος, Αθήνα.
• Κουμαριανού Αικ., (1956), "Τρεις κάτοχοι του Ονομαστικού του Πολυδεύκους: αντίτυπο Δημοτικής Βιβλιοθήκης Σύρου", Κυκλαδικά, τ. 1, σ. 332-333.
• Κουμαριανού Αικ., (1963), "Βιβλιογραφικά από την διαμάχη Κοραή-Δούκα", Ο Ερανιστής, τ. 1, σ. 61-62.
• Κουμαριανού Αικ., (1965), "Ο ‘Μισοπόνηρος’", Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραήν, σ. 193-208, Αθήνα.
• Κουμαριανού Αικ., (1977), "Ο Κοραής εμπρός στο ελληνικό πολιτικό πρόβλημα", Ο πολιτικός στοχασμός των Νεοελλήνων Συγγραφέων, σ. 1-17, Αθήνα.
• Κουρνούτος Γ.Π., (1949), "To αγιοταφίτικο της Σμύρνης και η οικογένεια Κοραή", Αθηνά, τ. 53, σ. 28-59.
• Λαουρδάς Β., (1973), "Η νεοελληνική πολιτεία κατά τον Αδαμάντιο Κοραή", Κριτικά Φύλλα, τ. 2, σ. 302-306 και τ. 3, σ. 359-364.
• Λουκάτος Σ., (1960), "Ο Αδαμάντιος Κοραής και η εν Χίω τυπογραφία", Εις μνήμην Κ.Αμάντου, σ. 187-200, Αθήνα.
• Μαντζουλίνος Δ.Α., (1956), "Ο Κοραής εμπνευστής της εκστρατείας της Χίου", Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραήν, τ. Α΄, σ. 22-52, Αθήνα.
• Μαντούβαλου Μ., (1978), "Ο συγγραφεύς της Ελληνικής Νομαρχίας", Πρακτικά της Ακαδημίας Αθηνών, τ. 53, σ. 248-253.
• Μαντούβαλου Μ., (1990), "Η φιλία Ρήγα-Κοραή", Φεραί-Βελεστίνο-Ρήγας, τ. Α΄, σ. 533-564.
• Μεταλληνός Γ., (1978), "Α.Κοραής και Κ.Τυπάλδος (με ανέκδοτα στοιχεία)", Χιακά Χρονικά, τ. 10, σ. 69-84.
• Μεταλληνος Γ., (1984), "Ο Αδ. Κοραής και η Ορθοδοξία", Θεοδρόμος, τ. 1, σ. 125-157.
• Μεταλληνός Γ., (1986), "Αποτίμηση της προσφοράς του Κοραή στο Έθνος", στην συναγωγή μελετών του ίδιου, Παράδοση και αλλοτρίωση. Τομές στην πνευματική πορεία του νεώτερου Ελληνισμού κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο, σ. 139-148, Αθήνα.
• Μητρόπουλος Κ., (1953), Αδαμαντίου Κοραή αυτοβιογραφία, απανθίσματα επιστολών και αυτοσχέδιοι στοχασμοί (επιμ.), Αθήνα.
• Μουλάκης Αθ., (1984), "Η αλληλογραφία Κοραή-Jefferson", Κοραής και Χίος, τ. Α΄, σ. 269-283.
• Μουλλάς Π., (1991), "Ο Κοραής και ο αυτοσχέδιος κριτικός στοχασμός του", Μολυβδοκονδυλοπελεκητής, τ. 3, σ. 125-137.
• Μπαλάνος Δ.Σ., (1948), "Η φιλοπατρία του Αδαμάντιου Κοραή", Εκλογή, τ. 4, σ. 474-479.
• Μπαμπινιώτης Γ., (1994), "Αδαμάντιος Κοραής ο μεγάλος στοχαστής της ελληνικής γλώσσας", στη συναγωγή μελετών του ίδιου, Ελληνική γλώσσα.  Παρελθόν, παρόν και μέλλον, τ. Β΄, σ. 41-53 και 437-438.
• Μπαρτζελιώτης Λ.Κ., (1990), Ο ελληνοκεντρικός αντισκεπτικισμός του Αδαμαντίου Κοραή, Αθήνα.
• Μπέλια Ε., (1984), "Απόψεις του Κοραή δια την οργάνωση της εκπαιδεύσεως", Κοραής και Χίος, τ. Α΄, σ. 147-168.
• Μπενέκος Γ., (1962), Νεοελληνικές μορφές (1750-1950), τ. 1, Αθήνα.
• Μπέττης Στ., (1970), "Συμβολή στη μελέτη του ηπειρωτικού Διαφωτισμού. Δούκας και Κοραής (Έριδες και διαφορές των δύο κορυφαίων τουΔιαφωτισμού)", Ηπειρωτική Εστία, τ. 19, σ. 40-53, 140-152, 279-286.
• Νοταρής Ι., (1976), Ο πατριωτισμός του Κοραή πριν και κατά την Επανάσταση του 1821, Θεσσαλονίκη.
• Νούτσος Π.Χ., (1984), "Από τη ‘φυσική ζωή’ στην ‘πολιτική κοινωνία’: Θέσεις της κοινωνικής και πολιτικής φιλοσοφίας του Κοραή", Κοραής και Χίος, τ. α΄, σ. 207-213.
• Ξηραδάκη Κ., (1956), Ευανθία Καΐρη (1799-1866), Η πρώτη Ελληνίδα που κατέκτησε τη μόρφωση, Αθήνα.
• Ορθόδοξος Χριστιανικός Σύλλογος ‘Ιωάννης ο Βαπτιστής’, (1967), Ομοφυής και ομογενής τριανδρία Βολταίρος-Κοραής-Καΐρης και περί Ελληνισμού και Χριστιανισμού. Άρθρα εκ της εφημερίδος "Λόγος" (†1877-1881), υπό Αποστόλου Μακράκη και Σ.Δ.Φιλαρέτου, Αθήνα.
• Παντελοδήμος Δ., (1986), "Γύρω από τις σχέσεις του J.B.Gail με Έλληνες λογίους του Παρισιού", Παρουσία, τ. 4, σ. 38-53.
• Παπαγεωργίου Γ.Π., (1975), "Συμβολή στην ιστορία της ελληνικής παροικίας της Αγκώνας κατά τον 19ον αι.", Δωδώνη, τ. 4, σ. 293-340.
• Παπαδόπουλος Θ., (1978), "Αντώνιος Κοραής, ένας πρόγονος του Αδαμάντιου Κοραή", Χιακά Χρονικά, τ. 10, σ. 89-98.
• Παπαδόπουλος Θ., (1984), "Οι αγώνες του Κοραή στο Παρίσι για την εξασφάλιση εισοδημάτων επιβιώσεως. Ανέκδοτη Αλληλογραφία", Κοραής και Χίος, τ. Α΄, σ. 349-388.
• Παπαδόπουλος Κ., (1995), "Ο Κοραής ως Βυζαντινολόγος", Σύναξη, τ. 54, σ. 47-51.
• Περάνθης Μ., (1983), Ο άλλος Κοραής, Αθήνα.
• Περίδης Μ., (1965), Η ελληνική γλώσσα και η σημερινή μορφή της, Αθήνα.
• Πολίτης Α., (1974), "Κοραής και Φοριέλ", Ο Ερανιστής, τ. 11, σ. 264-295.
• Πρακτικά Συνεδρίου, (Χίος, 11-15 Μαΐου 1983), Κοραής και Χίος, Τόμος Α΄, (1984), Αθήνα.
• Σιμόπουλος Κ., (1971), Η γλώσσα και το Εικοσιένα. Λογιώτατοι, Φαναριώτες, Κοτζαμπάσηδες, τίτλοι, αξιώματα και προσαγορεύσεις, Αθήνα.
• Σκλαβενίτης Τρ., (1995), Η σχολική βιβλιοθήκη το 19^ο αιώνα. Η βιβλιοθήκη του Γυμνασίου Ναυπλίου (1833-1935), Αθήνα.
• Σουβαράς Β., (1965), "Ανέκδοτα αντικοραϊκά κείμενα", Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραήν, σ. 259-358, Αθήνα.
• Σπυριδάκης Κ., (1973), "Ο Κοραής και ο Ευαγόρας του Ισοκράτους", Μελέται, διαλέξεις, λόγοι, άρθρα, τ. Α΄, σ. 74-77, Λευκωσία.
• Σταματάκη Ε., (1988), Πεσταλότσι και Κοραής. Συγκριτική παιδαγωγική έρευνα, Αθήνα.
• Σωτηράκης Ν., (1974), Ο Κοραής, οι Πρασσακάκηδες και το Εικοσιένα, Αθήνα.
• Σωτηράκης Ν.Δ., (1963), "Ο Κοραής και το εικοσιένα", Χιακή Επιθεώρησις, τ. 1, σ. 97-98.
• Τόζης Γ.Α., (1950), "Ο Κοραής αφανής συνεργάτης Γαλλικής Εγκυκλοπαιδείας", Νέα Εστία, τ. 48, σ. 1493-1499.
• Τόμος Β΄, (1985), Αθήνα.
• Τριανταφυλλίδης Μ., (1963), "Απολογία της δημοτικής", Άπαντα Μανόλη Τριανταφυλλίδη, τ. 4, σ. 119-252, Θεσσαλονίκη.
• Τσερνόγλου Α.Γ., (1957), Λόγος εις Αδαμάντιον Κοραήν. Πανηγυρικός, Αθήνα.
• Τωμαδάκης Ν., (1977), "Κλασσικισμός, Διαφωτισμός και Αδαμάντιος Κοραής", Μνημοσύνη, τ. 6, σ. 94-116.
• Τωμαδάκης Ν., (1984-1986), "Είναι συγγραφεύς της Ελληνικής Νομαρχίας (Ανωνύμου του Έλληνος) ο Αδαμάντιος Κοράης;", Νεοελληνικόν Αρχείον, τ. 2, σ. 13-83.
• Φασουλάκης Στ., (1982-1984), "Κοραής και Sue. Μια ανέκδοτη επιστολή", Μνημοσύνη, τ. 9, σ. 255-260.
• Φασουλάκης Στ., (1987), "Η καρδιολατρία των Καθολικών και μία ανέκδοτη επιστολή του Grégoire (1828) ", ΔΙΕΕ, τ. 30, σ. 177-184.
• Φασουλάκης Στ., (1989), "Γαλλική Επανάσταση και νεοεληνική παιδεία", Διαβάζω, τ. 216, σ. 18-20.
• Φασουλάκης Στ., (1989), Ανδρέου Μάμουκα, Αδαμάντιος Κοραής. Βίος και έργα (επιμ.), Αθήνα.
• Φασουλάκης Στ., 91985-19870, "Κοραής και Pagès: άγνωστη αινιγματική επιστολή του Κοραή", Μνημοσύνη, τ. 10, σ. 263-268.
• Φόρης Β., (1989), Για τις Διδασκαλίες ‘Πατρική’ και ‘Αδελφική’ (Παρατηρήσεις σε ένα σχετικό δημοσίευμα), Κοζάνη.
• Φραγκίσκος Εμμ., (1963), "Η φιλία Κοραή-Villoison και τα προβλήματά της", Ο Ερανιστής, τ. 1, σ. 65-85 και 191-210.
• Φραγκίσκος Εμμ., (1964), "Το χρονικό και τα παρακόλουθα του θανάτου του Αδαμάντιου Κοραή (1833)", Εποχές, τ. 16, σ. 87-100.
• Φραγκίσκος Εμμ., (1964), "Χρονολογικά στις επιστολές Κοραή", Ο Ερανιστής, τ. 2, σ. 280-284.
• Φραγκίσκος Εμμ., (1965), "Ο Κοραής και η Ιονική Ακαδημία (1808-1814)", Ο Ερανιστής, τ. 3, σ. 177-198.
• Φραγκίσκος Εμμ., (1966), "Δύο ‘κατήγοροι του Γένους’: C. de Pauw (1788) και J.S.Bartholdy (1808)", Eποχές, τ. 41, σ. 281-296.
• Φραγκίσκος Εμμ., (1966), "Η αλληλογραφία του Κοραή των χρόνων 1799-1809", Ο Ερανιστής, τ. 4, σ. 155-158.
• Φραγκίσκος Εμμ., (1995), "‘Μέση Οδός’ και Διονύσιος Αλικαρνασσεύς", Νεοελληνική Παιδεία και Κοινωνία, σ. 237-248.
• Φραντζή Α., (1994), "Η περίπτωση του Αμερικανού φιλέλληνα Edward Everett (1794-1865)", Zητήματα Ιστορίας, 273-279.
• Φωτιάδης Ε., (1970-1971), "Ο Αδαμάντιος Κοράης", Λογοτεχνικά Χρονικά, τ. 1, σ. 195-198.
• Φωτιάδης Ε.Π., (1959), Νεοελληνική Ιστοριογραφία Α΄(επιμ.), Αθήνα.
• Χαραλαμπόπουλος Β., (1974), "Ο Κοραής περί της διδασκαλίας των αρχαίων ελληνικών", Ελληνοχριστιανική Αγωγή, τ. 27, σ. 99-101.
• Χαραλαμπόπουλος Β., (1978), "Ο Κοραής και το 1821", Ακτίνες, τ. 41, σ. 82-84.
• Χατζηδάκη Ε., (1965), "Δύο επεισόδια από τις διαμάχες των φιλοσόφων", Έρανος εις Αδαμάντιον Κοραήν, σ. 228-258, Αθήνα.
• Χατζηστεφάνου Κ., (1981), "Η πολιτική ηθική φιλοσοφία του Αριστοτέλους στο έργο του Κοραή", Αριστοτέλης, σ. 436-443.
• Χατζηφώτης Ι.Μ., (1971), "Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833). Ο πατριώτης και ο φιλόλογος", Φιλολογική Πρωτοχρονιά, τ. 28, σ. 243-256.
• Χατζηφώτης Ι.Μ., (1972), Το γλωσσικό μας ζήτημα. Ιστορική ανδρομή και μερικές σκέψεις για την επίλυσή του, Αθήνα.
• Χατζηφώτης Ι.Μ., (Χριστούγεννα 1970), "Οι πρόδρομοι της νέας μας πεζογραφίας (Πριν και μετά την Επανάσταση) ", Νέα Εστία, τ. 88, σ. 192-199.

ΕΘΝΙΚΟ ΚΑΙ ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ