Νησί του Πάσχα: Η κοινωνική κατάρρεση δεν προήλθε από την αποδάσωση
Από τη σύνταξη με πληροφορίες The Independent
Τα διάσημα αγάλματα Moai του Νησιού του Πάσχα.
Μάχη αναμένεται να εξελιχθεί ανάμεσα στους επιστήμονες με αφορμή νέα στοιχεία για ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της παγκόσμιας αρχαιολογίας: την πτώση του πολιτισμού του Ράπα Νούι, γνωστότερου ως Νησιού του Πάσχα.
Τα στοιχεία αντιστρατεύονται την κύρια άποψη που είχε εκφραστεί το 2005 με το βιβλίο Collapse: How Societies Choose to Fail or Survive από τον Jared Diamond, σύμφωνα με την οποία η διαδικασία κατασκευής και μετακίνησης των γιγαντιαίων γλυπτών Moai που βρίσκονται διάσπαρτα στο νησί στάθηκε τόσο επιβλαβής για τη χλωρίδα του νησιού που ο λαός που το κατοικούσε παρήκμασε και έφτασε στα όρια της ύπαρξής του. Η όποια τεχνογνωσία ξεχάστηκε, η πείνα οδήγησε σε κανιβαλισμό και έτσι οι πρώτοι Ευρωπαίοι που αποβιβάστηκαν στο νησί βρήκαν εκεί μια χούφτα γυμνών και ταλαιπωρημένων ιθαγενών.
Μήπως όμως δεν είναι έτσι; Το ερώτημα τέθηκε κυρίως από τον αρχαιολόγο Carl Lipo, του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας και τον Terry Hunt, του Πανεπιστημίου της Χαβάης, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι προηγμένη κοινωνία στο Ράπα Νούι, ως πρόδρομος των ιθαγενών που γνώρισαν οι Ευρωπαίοι, δεν υπήρξε ποτέ. Οι ιθαγενείς που συνάντησαν οι Ευρωπαίοι, μετανάστες οι ίδιοι από την ευρύτερη Πολυνησία το 1200 μ.Χ., μπορούσαν και να κατασκευάσουν και να μετακινήσουν τα Moai με ιδιαίτερο τρόπο, ενώ οι πρακτικές που είχαν ακολουθήσει με το περιβάλλον – έλεγχος του φοινικοδάσους και εμφύτευση ηφαιστειακών βράχων στη γη για να γίνει πιο εύφορη - ήταν μάλλον ωφέλιμες για το νησί. Άλλωστε, το νησί του Πάσχα δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα «πράσινο». Όσο για την παρακμή, ήρθε με τους Ευρωπαίους που μετέφεραν μαζί τους σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, δυσεντερία, λέπρα και άλλες ασθένειες.
Η θεωρία, που αναλύεται σε βιβλίο που θα κυκλοφορήσει σύντομα, έχει ήδη τους επικριτές της. Μεταξύ τους ο διακεκριμένος Βρετανός αρχαιολόγος Paul Bahn, που υποστηρίζει ότι οι δύο συνάδελφοί του δεν έλαβαν καθόλου υπόψη τους τις προφορικές παραδόσεις, γεγονός που μπορεί να αποβαίνει μοιραίο για όσα ισχυρίζονται.
Θα προσέθετα τις μαρτυρίες από ημερολόγια των πρώτων ευρωπαίων εξερευνητών, αλλά στα ευρήματα γύρης στα «καρότα» του Finley που εξήχθησαν από ιζήματα.
Η άρχουσα κοινωνική τάξη δεν μπορούσε πλέον στις μάζες να προσφέρει την ευημερία με την πλούσια συγκομιδή με αποτέλεσμα να σπάσει η συνοχή της κοινωνία, να καταρρεύσει, μέσα από τον εμφύλιο πόλεμο.
Η απομόνωση του Πάσχα το καθιστά το καλύτερο παράδειγμα μιας κοινωνίας που αυτοκατασράφηκε εκμεταλλευόμενη υπερβολικά τους πόρους της.
Η απομόνωση των κατοίκων του Νησιού του Πάσχα ίσως εξηγεί επίσης γιατί η κατάρρευση του περισσότερο από την κατάρρευση οποιασδήποτε άλλης προβιομηχανικής κοινωνίας, βασανίζει το νου των αναγνωστών και των φοιτητών μου. Οι αναλογίες μεταξύ του Νησιού του Πάσχα και ολόκληρου του σύγχρονου κόσμου είναι ανατριχιαστικά προφανείς. Χάρη στην παγκοσμιοποίηση, το διεθνές εμπόριο, τα αεριωθούμενα αεροσκάφη και το Διαδίκτυο, όλες οι χώρες της Γης σήμερα μοιράζονται πόρους και επηρεάζουν η μια την άλλη, ακριβώς όπως συνέβαινε και στις δώδεκα πάτριες του Πάσχα. Το Νησί του Πάσχα στη Πολυνησία ήταν τόσο απομονωμένο στον Ειρηνικό Ωκεανό όσο είναι η γη σήμερα στο Διάστημα. Όταν οι κάτοικοι του Νησιού του Πάσχα αντιμετώπισαν δυσκολίες, δεν υπήρχε κανένα μέρος όπου να μπορέσουν να καταφύγουν ή να στραφούν για βοήθεια, ούτε θα βρούμε εμείς οι σύγχρονοι γήινοι καταφύγιο κάπου αλλού αν αυξηθούν τα δεινά μας. Αυτοί είναι οι λόγοι που οι άνθρωποι βλέπουν την κατάρρευση της κοινωνίας του Νησιού του Πάσχα μεταφορικά, ως ένα χείριστο σενάριο για ότι μπορεί να μας επιφυλάσσει το μέλλον.
Jared Diamond
Τα διάσημα αγάλματα Moai του Νησιού του Πάσχα.
Μάχη αναμένεται να εξελιχθεί ανάμεσα στους επιστήμονες με αφορμή νέα στοιχεία για ένα από τα μεγαλύτερα μυστήρια της παγκόσμιας αρχαιολογίας: την πτώση του πολιτισμού του Ράπα Νούι, γνωστότερου ως Νησιού του Πάσχα.
Τα στοιχεία αντιστρατεύονται την κύρια άποψη που είχε εκφραστεί το 2005 με το βιβλίο Collapse: How Societies Choose to Fail or Survive από τον Jared Diamond, σύμφωνα με την οποία η διαδικασία κατασκευής και μετακίνησης των γιγαντιαίων γλυπτών Moai που βρίσκονται διάσπαρτα στο νησί στάθηκε τόσο επιβλαβής για τη χλωρίδα του νησιού που ο λαός που το κατοικούσε παρήκμασε και έφτασε στα όρια της ύπαρξής του. Η όποια τεχνογνωσία ξεχάστηκε, η πείνα οδήγησε σε κανιβαλισμό και έτσι οι πρώτοι Ευρωπαίοι που αποβιβάστηκαν στο νησί βρήκαν εκεί μια χούφτα γυμνών και ταλαιπωρημένων ιθαγενών.
Μήπως όμως δεν είναι έτσι; Το ερώτημα τέθηκε κυρίως από τον αρχαιολόγο Carl Lipo, του Πολιτειακού Πανεπιστημίου της Καλιφόρνιας και τον Terry Hunt, του Πανεπιστημίου της Χαβάης, οι οποίοι υποστηρίζουν ότι προηγμένη κοινωνία στο Ράπα Νούι, ως πρόδρομος των ιθαγενών που γνώρισαν οι Ευρωπαίοι, δεν υπήρξε ποτέ. Οι ιθαγενείς που συνάντησαν οι Ευρωπαίοι, μετανάστες οι ίδιοι από την ευρύτερη Πολυνησία το 1200 μ.Χ., μπορούσαν και να κατασκευάσουν και να μετακινήσουν τα Moai με ιδιαίτερο τρόπο, ενώ οι πρακτικές που είχαν ακολουθήσει με το περιβάλλον – έλεγχος του φοινικοδάσους και εμφύτευση ηφαιστειακών βράχων στη γη για να γίνει πιο εύφορη - ήταν μάλλον ωφέλιμες για το νησί. Άλλωστε, το νησί του Πάσχα δεν ήταν ποτέ ιδιαίτερα «πράσινο». Όσο για την παρακμή, ήρθε με τους Ευρωπαίους που μετέφεραν μαζί τους σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, δυσεντερία, λέπρα και άλλες ασθένειες.
Η θεωρία, που αναλύεται σε βιβλίο που θα κυκλοφορήσει σύντομα, έχει ήδη τους επικριτές της. Μεταξύ τους ο διακεκριμένος Βρετανός αρχαιολόγος Paul Bahn, που υποστηρίζει ότι οι δύο συνάδελφοί του δεν έλαβαν καθόλου υπόψη τους τις προφορικές παραδόσεις, γεγονός που μπορεί να αποβαίνει μοιραίο για όσα ισχυρίζονται.
Θα προσέθετα τις μαρτυρίες από ημερολόγια των πρώτων ευρωπαίων εξερευνητών, αλλά στα ευρήματα γύρης στα «καρότα» του Finley που εξήχθησαν από ιζήματα.
Η άρχουσα κοινωνική τάξη δεν μπορούσε πλέον στις μάζες να προσφέρει την ευημερία με την πλούσια συγκομιδή με αποτέλεσμα να σπάσει η συνοχή της κοινωνία, να καταρρεύσει, μέσα από τον εμφύλιο πόλεμο.
Η απομόνωση του Πάσχα το καθιστά το καλύτερο παράδειγμα μιας κοινωνίας που αυτοκατασράφηκε εκμεταλλευόμενη υπερβολικά τους πόρους της.
Η απομόνωση των κατοίκων του Νησιού του Πάσχα ίσως εξηγεί επίσης γιατί η κατάρρευση του περισσότερο από την κατάρρευση οποιασδήποτε άλλης προβιομηχανικής κοινωνίας, βασανίζει το νου των αναγνωστών και των φοιτητών μου. Οι αναλογίες μεταξύ του Νησιού του Πάσχα και ολόκληρου του σύγχρονου κόσμου είναι ανατριχιαστικά προφανείς. Χάρη στην παγκοσμιοποίηση, το διεθνές εμπόριο, τα αεριωθούμενα αεροσκάφη και το Διαδίκτυο, όλες οι χώρες της Γης σήμερα μοιράζονται πόρους και επηρεάζουν η μια την άλλη, ακριβώς όπως συνέβαινε και στις δώδεκα πάτριες του Πάσχα. Το Νησί του Πάσχα στη Πολυνησία ήταν τόσο απομονωμένο στον Ειρηνικό Ωκεανό όσο είναι η γη σήμερα στο Διάστημα. Όταν οι κάτοικοι του Νησιού του Πάσχα αντιμετώπισαν δυσκολίες, δεν υπήρχε κανένα μέρος όπου να μπορέσουν να καταφύγουν ή να στραφούν για βοήθεια, ούτε θα βρούμε εμείς οι σύγχρονοι γήινοι καταφύγιο κάπου αλλού αν αυξηθούν τα δεινά μας. Αυτοί είναι οι λόγοι που οι άνθρωποι βλέπουν την κατάρρευση της κοινωνίας του Νησιού του Πάσχα μεταφορικά, ως ένα χείριστο σενάριο για ότι μπορεί να μας επιφυλάσσει το μέλλον.
Jared Diamond
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου